آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده فارسی:با چینش آیات مربوط به «عفاف» و «حجاب» بر اساس روایات معتبر ترتیب نزول سور، روش قرآن در نهادینه سازی حجاب و عفاف در جامعه عصر نزول کشف می شود. قرآن کریم در اولین مراحل تعلیم خود در سوره های مکی به ایجاد نوعی بینش و معرفت بنیادی درباره این دو مفهوم و سپس به فرهنگ سازی به صورت گسترده و مستمر در نهادینه سازی حجاب و عفاف پرداخته است. پس از آن در سال های نزول قرآن در مدینه و هنگامی که افکار عمومی برای پذیرش قوانین آماده شد با روش قانون گذاری به تشریع قوانینی درباره چگونگی التزام مسلمانان به احکام مربوط به حجاب و عفاف پرداخت.با تحلیل روش های به کار رفته در قرآن کریم در این باره می توان به برخی از راهبردهایی که هر یک از نهادهای آموزشی، فرهنگی و قانون گذار جامعه با استمداد از آنها می توانند این دو رفتار را در جامعه نهادینه سازند پی برد.

در سال­های اخیر زبان­شناسی شناختی خاصّه بُعد فرهنگی آن زمینۀ تحقیق و پژوهش در جنبه­های مختلف زبان را فراهم آورده است که از آن میان” استعار­ۀ مفهومی” ابزاری راهگشاست؛ بدین صورت که از میان مفاهیم و ابزارهایی (نظیر "طرح­واره­های شناختی" و "مقوله­های شناختی") که زبان­شناسی شناختی برای تحلیل­های زبانی بدست می­دهد، استعاره­های شناختی ابزاری برای تحلیل هر متن و از آن جمله متون کتاب­های مقدس فراهم می­آورد. چارچوب نظری پژوهش حاضر الگوی زبان­شناسی فرهنگی مورد نظر شریفیان(2017) است که در آن، استعارۀ مفهومی نوعی ابزار تحلیل فرهنگی محسوب می­شود. زبان و روش قرآن کریم عرفی و فرا عرفی است و بدیهی است که دلالت­های قرآن نیز بدین گونه­اند تا با قسم عرفی آن بتوان مفاهیم مورد نظر را برای عموم مخاطبان تبیین نمود. با لحاظ نمودن فرهنگ­سازی استعاره­ها و همچنین استفاده عرب از این بلاغت بیانی، خداوند متعال در قرآن کریم جهت تغییر الگوهای ذهنی و رفتاری انسان­ها، نه تنها این صنعت را تخطئه نکرده، بلکه آن را تأیید نموده است. در این پژوهش یکی از استعاره­های مفهومی قرآن کریم یعنی "دنیا بازار است" مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش­های اصلی تحقیق عبارتند از این­که استعارۀ دنیا به مثابه بازار به چه تعداد و به چه هدفی در قرآن کریم به کاربسته شده است و بسامد وقوع و رخداد آن در چه نوع از سوره­هایی بیشتر است و با استفاده از مبانی زبان­شناسی شناختی- فرهنگی چه تبیین­هایی می­توان برای طرح آن در این کتاب ارائه کرد. روش تحقیق هم تحلیل محتوا (به منظور تخمین و سنجش میزان بسامد وقوع این استعاره در متن قرآن کریم) و هم تحلیل کیفی (به منظور ارائۀ تبیین­های فرهنگی- شناختی در دلایل به کارگیری این استعاره در متن قرآن کریم) است. پیکرۀ تحقیق تمام آیات قرآن است. آیات حاوی عناصر واژگانی مربوط به بازار و کسب و کار استخراج شده­اند و بسامد وقوع این استعاره در هریک از این سوره­ها تعیین شده است. نتایج نشان می­دهد که 2/2 درصد آیات قرآن حاوی چنین استعارۀ مفهومی هستند. همچنین یافته­ها نشان می­دهند که تعداد این استعاره­ها در سوره­های مدنی بیشتر از سوره­های مکّی است، چراکه با توجه به نقش و اهمیت بازار و تجارت در زندگی و حیات اعراب در صدر اسلام و نیز به طور کلی با توجه به اهمیت آن در تأمین نیازهای فیزیولوژیک انسان عامل تحولات تاریخی- اجتماعی در یک سرزمین را می­توان به مثابه متغیری مستقل لحاظ کرد.

یکی از مهمترین اهداف سیاست جنایی پیش‌گیری از بزهکاری است و در بحث پیش‌گیری برخی از تدابیر درصدد هستند که با اجرای برنامه‌های آموزشی و اصلاحی و ایجاد وجدان خود الزام‌گر و کنترل درونی، فرد را به مسیر درست‌کاری و قانون مداری هدایت کنند. در حوزه حقوق کیفری نیز اصلاح وهدایت مجرمان از اهداف مهم مجازاتها است. از این منظر، آیاتی از قرآن کریم که در بردارنده مباحث مربوط به هدایت و اضلال است، یکی از مقوله‌‌های مهمی است که در کمیت و کیفیت تدابیر سیاست جنایی می‌تواند تأثیر به سزایی داشته باشد. از این رو، هدف اصلی این تحقیق بررسی و دستیابی به ارتباط آیات اضلال با تدابیر سیاست جنایی است. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که اصلاح مجرمان ازدیدگاه اسلامی به عنوان یک ارزش شناخته می‌شود و روش‌هایی متناسب با فرهنگ اسلامی برای‌آن ارائه شـده اسـت. با این حال، از توجه به آیات اضلال، روشن می‌شودکه هدایت اجباری نمی تواند برای بسیاری ازمجرمان بازدارنده باشد. بلکه آنها باید با اختیار خود، مسیردرست را انتخاب کنند. یکی از مؤلفه‌های مهم در هدایت تشریعی آن است که افراد باید با اختیار هدایت را بپذیرند و هدایت اجباری ایشان امکان‌ پذیر نیست. بنا بر این، درمـحدوده تـعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، استفاده از مفاهیم آیات اضلال می‌تواند درسیاست گذاری‌های تقنینی، قضایی و اجرایی، بسیار تاثیرگذار بوده و راهنمایی برای تعیین کمیت و کیفیت اجرای تدابیر سیاست جنایی باشد.

یکی از موضوعات قابل بررسی در بحث اشتراک لفظی در زبان عربی، کلماتی هستند که بر دو معنای متضاد دلالت دارند. برخی محققان از قدما و متاخران از وجود این کلمات در زبان عربی دفاع کرده­ و برخی دیگر در صدد انکار یا محدود نمودن دایره آن­ها برآمده­اند. از آنجا که وجود چنین کلماتی در قرآن کریم به جهت اشتمال بر دو معنای متضاد می­تواند موجب برداشت­های متفاوتی از آیه گردد، توجه به نقش تفسیری آن­ها و رویکرد مفسران ادیب و لغت شناس، از نظر قبول یا رد، دارا بودن معنای ضد، ضروری است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، رویکرد نظری لغت­شناسان راجع به این کلمات را بررسی و ضمن معرفی کلمات مشهور در کتب اضداد، نقش تفسیری و معانی لغوی هر یک از آنها را مورد بررسی قرار داده است. نتایج به دست آمده نشان می­دهد که لغت­شناسان تعداد قابل توجهی از این کلمات را با طرح دلایل ادبی و لغوی از دایره کلمات اضداد خارج می­نمایند. بر اساس نظر محققان و نیز با توجه به بررسی لغوی و تفسیری این کلمات در آیات قرآن کریم، می­توان گفت که "پیدایش ضدیت در معانی کلمات اضداد"، پدیده­ای است که در اثر عوامل مختلفی به کلمه عارض شده و توجه به کاربرد کلمه در جمله و قراین و سیاق موجود در کلام، نقش مهمی در دریافت مقصود چنین کلماتی دارند.

یکی از مسائل چالش زا در قرآن مجید، بحث در خصوص «قتال» است که همواره معرکه آراء مختلف و متعارض بوده است. در آیه: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذینَ یَلُونَکُمْ مِنَ الْکُفَّار» که مضمون محوری آن قتال با کفارِ هم مرز است، دیدگاه های مفسران نیز گوناگون و متعارض بوده و عملاً فهم آن را دشوار کرده است. پژوهش حاضر با هدف دست یابی به تفسیر صحیح از «قتال» در این آیه و با استمداد از روش کتابخانه ای در گردآوری مطالب و شیوه اسنادی در نقل دیدگاه ها و روش تحلیل کیفی و توصیفیِ محتوا در ارزیابی داده ها، در صدد برآمده تا نخست آراء مفسران مشهور در این خصوص را گردآوری، مقایسه و تحلیل نموده و سپس دیدگاه برگزیده را عرضه کند. نتیجه این مقاله آن است که از بین آراء مورد بررسی، نظریه دلالت آیه بر گسترش اسلام از طریق جهاد ابتدایی با حکومت های معاندِ هم مرزِ با جامعه اسلامی، مناسب ترین تفسیر محسوب می شود.

سیر کنونی افزایش نابرابری محیط‌زیستی، روند تخریب آن و فرهنگ مشوق مصرفِ بیشتر، لزوم تغییر در نگرش را طرح می-کند. لازمۀ این تغییر ظهور جامعه‌ای است که داستان‌های گفتمانی خود را تحلیل کرده است، می‌شناسد و در پی تغییر آنهاست. پناه بردن به داستان‌های گفتمانی موردنظر کتاب‌های مقدس از جمله قرآن کریم زمینۀ تغییر نگرش را فراهم می-کند. پرسش اساسی این تحقیق پرسش از داستان محوریت انسان در طبیعت است؛ رابطۀ انسان با طبیعت و هر دو آنها با خداوند در قرآن کریم چگونه است و این روابط چگونه در زبان قرآن نمود یافته‌اند؟ عنوان "داستان" در اینجا از نوع داستان-های معمول رمان‌ها و حکایات نیستند، بلکه ساختارهای شناختی در پس گفتمان‌هاست. فرض اولیۀ این پژوهش این است که عدم‌توجه به معنویت در ارتباط میان انسان و محیط‌زیست ریشۀ بسیاری از ویرانی‌ها و تباهی‌هاست. روش تحلیل زبانی نیز سازوکار موردنظر زبان‌شناسی زیست‌محیطی است. نتایج تحلیل نشان می‌دهد که در متن قرآن کریم جهان بینی توحیدی حاکم است که بر اساس آن انسان به عنوان امانت دار در طبیعت شناخته شده حق دخل و تصرف بی قید و شرط در اجزای آن را ندارد. بر اساس سازو کار های زبان شناختی،‌معین گردید که همه عناصر طبیعت واجد ارزش ذاتی و اخلاقی هستند. نوآوری تحقیق حاضر در این است که با اتخاذ رویکرد زبانی خاص و با تحلیل گفتمان به این نتیجه دست یافته‌است.

ظهور پیامبران همواره با چالش­ها و مخالفت­هایی در قالب‌های گوناگونی از مواجهه نظامی تا جریان نفاق روبه‌رو بوده است. این موضوع در نخستین جامعه اسلامی به صورت آشکار وجود داشته است و بخشی از آیات قرآن کریم به ابعاد سخت و نرم آن اختصاص یافته است. جنگ نرم به معنای توانایی شکل دادن به باورها و کشش‌های دیگران و هدایت رفتار آنان، بدون بهره‌گیری از زور است. این پژوهش درصدد است پس از مفهوم‌شناسی جنگ نرم و تبین ابعاد و شاخص­های آن، مصادیق جنگ نرم را در چهار زمینه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی در جامعه مسلمانی صدر اسلام بر اساس شواهد قرآنی و مستندات تاریخی به شیوه وصفی ـ تحلیلی تبیین کند.

مفسران در تفسیر برخی از آیات قرآن کریم، آراء مختلف و گاه متعارضی را ذکر کرده‌اند. یکی از این آیات، آیۀ «لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْأَلُونَ» است که از جهات مختلف، معرکۀ آراء است. این موارد شامل «سیاق»، «زمان تحقق»، «اعراب»، «مرجع ضمایر»، محتوای «ما» در «عَمَّا یَفْعَلُ»، «نوع سؤال»، «چرایی بازخواست نشدن» در «لا یُسْأَلُ»، و «چرایی بازخواست شدن» در «وَهُمْ یُسْأَلُونَ» می‌شود. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای در گردآوری مطالب، شیوه اسنادی در نقل دیدگاه‌ها و روش تحلیل کیفی و توصیفی محتوا در ارزیابی داده‌ها، به بررسی و تحلیل دیدگاه‌های مفسران در خصوص بخش‌های مختلف آیه پرداخته است. برایند این مقاله چنین شد که برخی از دیدگاه‌ها در جهات یادشده قابل نقد هستند و مناسب‌ترین تفسیر برای آیه، عدم بازخواستِ توبیخی خدای متعال به خاطر مالکیت او و بازخواست توبیخی آلهه به خاطر مملوک بودن است.

یکی از واژگان پرکاربرد قرآنی که از سوی لغویان و مفسران مورد توجه قرار گرفته، ماده «فکه» به همراه مشتقات آن است. به موازات همین اختلاف معنایی، مترجمان قرآن نیز در بیان معنای واژه فکه گوناگون عمل کرده‌اند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی و با هدف دستیابی و یافتن دیدگاه صحیح در خصوص معنای ماده‌ «فکه»، به گردآوری، تحلیل و ارزیابی دیدگاه‌های لغویان و مفسران پرداخته و سپس بر اساس خروجی نهایی، ترجمه‌های آیتی، الهی قمشه‌ای، خرمشاهی، رضایی، صفوی، فولادوند، مشکینی، و مکارم شیرازی را از جهت توفیق یا عدم توفیق در معادل‌یابی این ریشه ارزیابی نموده است. برآیند پژوهش حاضر این شد که اصل معنایی و مفهوم لغوی این واژه به ترتیب «گشودن میان یک‌چیز با پر کردن چیزی لطیف» و «شادی زیاد به همراه غرور» بوده که در مصادیق مختلفی مانند «میوه» و «شوخ‌طبعی» به‌عنوان اسبابی برای ایجاد آن معنا به کار می‌روند. عملکرد ترجمه‌های یادشده، برای مشتقات مختلف ماده «ف‌ک‌ه» نیز متفاوت است؛ در برخی موارد، مانند انتخاب معنای «میوه» برای «فاکهه»، عملکرد آن‌ها موفقیت‌آمیز است؛ لیکن در برخی دیگر، مانند معنای «فاکه»، عملکرد مترجمان ضعیف ارزیابی می‌گردد.

واژه­ی «روح» به دلیل ارتباط با عالم غیب، امر خلقت، نزول و دریافت وحی و حقیقت وجودی انسان، یکی از کلمات مهم در قرآن کریم و روایات اسلامی به شمار می­آید. وسعت کاربرد و چند معنایی کلمه «روح» در زبان­های آفروآسیایی و در کتب عهدین موجب می­گردد که سیر تاریخی تطور معنایی این کلمه بررسی و با کاربرد آن در قرآن کریم مورد مقایسه قرار گیرد. در این پژوهش به روش زبان­شناسی تاریخی ـ تطبیقی به بررسی ریشه این واژه در زبان­های سامی و در متون عهد­ عتیق و جدید پرداخته ­شده، مصادیق و وسعت کاربرد آن­ با ادبیات جاهلی و قرآن­کریم مقایسه شده ­است. نتیجه پژوهش از سامی بودن اصل این واژه حکایت دارد چرا که در سه زبان عبری، سریانی و عربی با ساختاری تقریبا مشابه و معانی یکسان آمده ­است. اصل معنای این کلمه «جریان و وزیدن» است که در آن دو عنصر مهم «عامل حیات بودن» و «نشأت از یک مبدأ» نهفته بوده که با نزول قرآن­ کریم و سپس اتصال صفت «القُدُس» به آن، دامنه­ی معنایی این واژه محدود شده است.