آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

فهم متون نهج‏البلاغه همیشه ساده نیست و گاه دشواری‏هایی دارد که عبور از آن‏ها نیازمند تجهیز به روشی علمی است؛ روشی که بر اساس اقتضائات نهج‏البلاغه تعریف گردد و به تناسب ویژگی‏های آن تنوع یابد. ویژگی‏هایی نظیر سبک، ساختار و محتوا از جمله مؤلفه‏هایی است که در فهم نهج‏البلاغه تأثیر ‏می‏گذارد و سبب دریافتی متفاوت از آن می‏گردد. آنچه در این مقاله به بحث گذاشته شده، نگره‏ای روش‏شناختی است که با مطالعه تطبیقی میان دو دانش فقه الحدیث و زبان‏شناسی، درصدد ارائه رویکردی نو برای فهم نهج البلاغه است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‏دهد که توجه به ساختار حدیث به عنوان یکی از عناصر زبان‏شناختی، نقش زیادی در روش فهم نهج‏البلاغه دارد و موجب شکل‏گیری رهیافتی به نام ساخت‏گرایی می‏گردد؛ رهیافتی که بر اجزا و کلمات متن تکیه دارد و از طریق کشف روابط معنایی بین آن‏ها در قلمرو بافت متن، به مراد متکلم نایل می‏آید.

عبارت " ان النساء نواقص الایمان" در خطبه 80 نهج البلاغه و برخی دیگر از روایات با سوالات و ابهاماتی همراه بوده است. این دست از روایات، مشترک بین جوامع اهل سنت و شیعه است، با این تفاوت که در جوامع اهل سنت از اسناد متعددی برخوردار است و اعتبار آنها از جهت سند بیشتر است. تردید در اصل صدور، ضعف سند، تعلیل نامناسب، بسیط بودن ایمان و عدم حجیت خبر واحد در غیر احکام شرعی از جمله اشکالات مخالفان روایات کاستی ایمان زنان است. این در حالی است که فراوانی گزارش مضمون این روایات در متون شیعه و سنی، اطمینان نسبی به صدور آن را پدید می آورد. مراد از ایمان، اعتقاد درونی به خداوند متعال است که انجام عبادات یا ترک آن، در افزایش یا کاهش آن اثر گذار است. مراد از نقصان، ضعف و کاستی است و نشانگر کاستی ایمان زن نسبت به مرد است،که جبران آن برای زنان ممکن می باشد. غرض از بیان این نقصان، توجه دادن به نقطه‌ضعف زنان در این زمینه است.

این نوشتار، پژوهشی است درباره «طبقه‌بندی مفاهیم دینی در نامه‌های سیاسی امیرمومنان حضرت علی(ع)» که ابعاد و جوانب موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد. از آنجا که دین عبارت است از مجموعه‌ای از قوانین الهی که شامل مسائل عقیدتی، اخلاقی و رفتاری می‌باشد، لذا به استخراج و اثبات و تحلیل مفاهیم دینی در گفتارهای سیاسی آن حضرت در سه حوزه اعتقادی، اخلاقی و رفتاری پرداخته می‌شود.بر اساس نتایج این پژوهش، مهم‌ترین مفاهیم دینی در حوزه مسائل اعتقادی عبارتند از: اثبات وحدانیت ذات خدواند، اهتمام و توجه به کتاب‌الله، توصیه به حفظ دین خدا، توجه دادن مردم به توحید افعالی، توجه به فرائض الهی، وجوب اطاعت از رسول خدا(ص)، اثبات اصل امامت و علل نیاز به امام، توجه به جهان آخرت و حوادث روز قیامت.و در حوزه مسائل اخلاقی عبارتند از: رعایت آداب اجتماعی، لزوم مشورت در انجام کارها، تواضع و فروتنی، قدردانی از کارگزار خود، یاری نمودن حق، توصیه به تقوا در نهان و آشکار، موعظه‌های اخلاقی، انذار به گذرا بودن دنیا، صبر بر بلاها، توصیه به شناخت جایگاه خویشتن، توصیه به عمل صالح و پرهیز از ظلم و ستم و گناه.و در حوزه مسائل رفتاری عبارتند از: اجرای امر به معروف و نهی از منکر در سطح جامعه، اقامه نماز و حج در جامعه اسلامی، تشویق به جهاد فی سبیل الله، یادآوری و برشمردن حقوق کارگزاران بر حاکم، و حقوق حاکم بر کارگزاران، جایز شمردن تقیّه در موارد لزوم، وجوب گرفتن زکات(خراج) و شرایط اخذ کننده آن.مهم‌ترین کارکرد این مفاهیم در عرصه سیاست و اجتماع عبارتند از: برخورداری حکومت از حمایت مردم و ایجاد تعلّق خاطر مردم به حاکمیت، رشد دینی و فکری کارگزاران حکومت، حفظ سلامت نظام سیاسی و حفظ کارگزاران از انحراف و سوء استفاده از موقعیت، حفظ نیروهای وفادار و ارزشی، بالا بردن اعتماد به نفس متولّیان حکومت، ارائه الگوی عالی سیاستمداری، حفظ وحدت امت، جریان صحیح دستورات دین در عرصه اجتماع و افزایش حسّ مسئولیت‌پذیری.هدف از این رساله، بیان اهتمام امیر مومنان(ع) به گسترش مفاهیم دینی در سطح جامعه حتی در سطوح سیاسی و اداری کشور است.واژگان کلیدی: طبقه‌بندی، دین، سیاست، مفاهیم دینی، نامه‌های سیاسی، امیر‌المومنین(ع).

قطب‌الدین راوندی از شارحانمتقدّم نهج‌البلاغه است که در تبیین کلمات امیرالمومنین(ع) توجه ویژه‌ای به واژگان غریب نهج‌البلاغه داشتهو شرح خود را با رویکردی ادبی تالیف کرده است.مقاله حاضر کوشیده است تا به روش توصیفی- تحلیلی، روش لغوی قطب‌الدین راوندی در کتاب منهاج‌البراعه فی شرح نهج‌البلاغه را بررسی و نقش واژگان در فهم حدیث را تبیین نماید و چگونگی بهره‌گیری وی از ویژگی‌های این‌دست از متون نهج‌البلاغه را نشان دهد. قطب‌الدین راوندی در بیان معانی مفردات گاه بااستناد به کتب لغت و گاه بدون استناد به دیدگاه لغویون و عمدتاً به صورت تقلیدی اقدام کرده و به مؤلفه‌هایی چون: گوهر معنایی، فروق اللغه، ترادف معنایی، معانی و واژگان اضداد، مشترک لفظی، ابدال در کلمات، ادغام و اعلال واژگان، توجه نشان داده و به تبیین معنای واژگان نهج‌البلاغه پرداخته است.

یکی از روش‌های کارآمد در سنجش ارزش یک اثر علمی، بررسی میزان تأثیرپذیری آثار پسین از آن است. این تأثیرپذیری هم به جهت شخصیت مؤلف و هم به جهت محتوای تألیف قابل‌پیگیری است. منهاج‏البراعه فی شرح نهج‏البلاغه اثر قطب‏الدین راوندی، شرحی کهن و روشمند است و از مهم‏ترین شروح نهج‏‏البلاغه محسوب می‌شود. مطالعه شروحی که پس‌ازاین شرح نگاشته شده است روشن می‌سازد که جایگاه علمی مؤلف و تألیف، بر شارحان پسین نهج‏البلاغه تأثیر فراوانی داشته است. ازجمله شروحی که این تأثیرپذیری در آن بسامد بالایی داشته است، شرح نهج‏البلاغه ابن ابی‏الحدید معتزلی است که ضمن تأثیرپذیری از شخصیت علمی قطب‏الدین راوندی، از روش و محتوای شرح‌نگاری وی نیز متأثّر بوده است. این تأثیرپذیری به دو گونه تائید آرای راوندی و نقد نظرات وی در شرح ابن ابی‏الحدید انعکاس یافته و بیشتر در دامنه موضوعاتی نظیر ادبی، تاریخی و تحلیلی ظهور داشته است. اصلی‏ترین زمینه‏های رویکرد انتقادی شارح معتزلی نیز روحیه نقدگرایی در عصر شارح، مذهب و باورهای کلامی وی و نیز تخصص و توانایی علمی او بوده است.

نزدیک به چهل نمونه از افعال پیامبر(ص)، به عنوان افعال اختصاصی ایشان معرفی شده است. طبق نظریۀ مشهور، افعال اختصاصی قابل الگوگیری نیستند. در نتیجه، این تعداد از افعال پیامبر(ص) از دامنۀ افعال قابل تأسّی خارج می‌گردند. مقالۀ حاضر با رویکردی تحلیلی و نقد دو مقدمۀ نخست، نتیجۀ متفاوتی را در میان نهاده است. از یک سو، با تعیین ملاک‌هایی علمی، تعداد افعال اختصاصی پیامبر(ص) را بسیار کمتر از آمار ذکر شده دانسته است و از سوی دیگر، با گونه‌شناسی افعال اختصاصی به دو دستۀ مشکک و متواطی، بعضی از افعال اختصاصی را قابل تأسّی دانسته است. بدین‌سان که در افعال متواطی، محدودیت اختصاصی بودن را متوجه حکمِ وجوب یا حرمت فعل کرده است و در افعال مشکک، محذوریت اختصاصی بودن را به مراتب شدید آن بازگردانده است.

الگوگیری از افعال پیامبر(ص) همیشه میسور نیست و گاه بهره‌‌گیری از افعال ایشان با دشواری همراه است. چنانکه فاصله تاریخی بین پیامبر(ص) و مخاطب امروز، تأسّی به پیامبر(ص) را با محدودیت مواجه کرده و پیروی از برخی افعال ایشان را نامیسور ساخته است. ازاین‌رو، لازم است تا با در نظر گرفتن اقتضائات و شرایط زمان، افعال ایشان متناسب با فرهنگ زمانه «عصری‌سازی» گردد. مقاله پیش رو تلاش دارد تا با تبیین مراحلی عملی، چگونگی عصری‌سازی افعال پیامبر(ص) را نشان دهد و روش بهره‌‌گیری از افعال تاریخی پیامبر(ص) را تبیین کند. حاصل تلاش یادشده فرایندی پنج مرحله‌ای است که مسیر روزآمدسازی افعال پیامبر(ص) را متناسب با فضای فرهنگی و محیطی امروز هموار می‌سازد. امکان‌سنجی تأسی، احراز محدودیت تاریخی، تشخیص آموزه متغیّر، کشف مقصود و بازسازی فعل پیامبر(ص)، پنج مرحله‌ای است که می‌توان برای عصری‌سازی افعال پیامبر(ص) به کار گرفت.

الگوگیری از افعال پیامبر۹ همیشه هموار نیست و گاه بهره‏‏گیری از افعال ایشان به دلیل محدودیت‏‏های تاریخی با دشواری همراه است. در چنین شرایطی، باید اقتضائات عصر جدید را در نظر گرفت و رفتارهای پیامبر۹ را متناسب با فرهنگ زمانه عصری‏سازی کرد؛ موضوعی که با تکیه بر ظاهر متون سیرۀ پیامبر۹ پدید نمی‏آید و نیازمند تعریف مبانی و باورهای بنیادین است. مقاله حاضر کوشیده است تا با تبیین مبانی و پیش‏فرض‏های مؤثر در عصری سازی افعال پیامبر۹، زمینه بهره‏گیری از این دست از افعال پیامبر۹ را فراهم آورد و امکان توسعه مصادیق سیره نبوی را مهیا نماید. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‏دهد که با پذیرش پنج مبنای بنیادین - که به روش تحلیلی - اکتشافی به دست آمده است - امکان تحلیلِ عصری افعال پیامبر۹ فراهم می‏شود و می‏توان رفتارهای ایشان را متناسب با فضای فرهنگی و محیطی امروز، به روز رسانی کرد.