آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دو ماده قرآنی «عسر» و «یسر» از مفاهیم نیازمند بازنگری در ترجمه‌ها و تفاسیر است. بیش‌تر لغویان، مترجمان و مفسران، معادل «سهولت و آسانی» را برای ماده «یسر»؛ و «سختی» را برای ماده «عسر» اخذ کرده‌اند. مهم‌ترین اشکالی که در صورت پذیرفتن این مفهوم در آیات پنجم و ششم سوره «شرح» نمود می‌یابد، عدم تطابق پیام آیات با واقعیت است. بر همین اساس، بیش‌تر مترجمان و مفسران، واژه «مَعَ» در این دو آیه را حاکی از نزدیکی حصول یسر در پی عسر دانسته و در ترجمه آن، کلماتی از قبیل «بعد از» را به‌عنوان معادل در نظر گرفته‌اند و تحت تأثیر یک قاعده نحویِ قابل نقد و روایتی ضعیف، معتقد شده‌اند که آیه ششم، تکرار و تأکید آیه پنجم است و پیام دو آیه این است که با هر عسر، دو یسر است. جستار حاضر در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی به بازیابی مفهوم «عسر و «یسر» و نیزتبیین نوع الف و لام «عسر» و تنوین «یسر» در آیات مذکور پرداخته و بر این نکته تصریح نماید که توجه به قرینه سیاقی آیاتِ نخستین سوره، بیانگر یک سنت الهی در آیه پنجم و بیان نمونه عینیِ قابل تحقق این سنت درباره رسول خدا (ص) در آیه ششم است. به این مفهوم که: قطعاً با هر عسری (ضیق و سختی هدفمندی)، یسری (سعه وجودی) عظیم است و در این عسر تو ای پیامبر (سختی و سنگینی بار رسالت)، نیز یسر (سعه وجودی) عظیمی خواهد بود. براین اساس، وجه تکرار آیات، تأکید و مبالغـه و مانند آن نیست؛ بلکه هریک از دو آیه دربردارنده پیامی مستقل است که در این مقاله واکاوی شده است.

یکی از مبانی کلامی تفسیری مطرح در میان مفسّران مسلمان، مسئله عصمت پیامبران است. ظاهرِ متشابه برخی آیات قرآن، ناسازگار با این مبنا می‌نمایاند و بر این اساس هر یک از مفسّران مسلمان با توجه به مبانی کلامی مذهب خود تلاش کرده است تا با ارائه تفسیری از این آیات، ساحت مقدّس انبیاء الهی را از گناه منزّه شمرد؛ رویکردی که در بیشتر ترجمه‌های قرآن ـ جز تعدادی محدود ـ تاکنون مغفول مانده است. ترجمه‌های قرآن غالباً بدون توجّه به تفسیر و صرفاً براساس معنای اصطلاحی واژگان، به ترجمه این دست آیات اقدام کرده‌اند که در بیشتر موارد علاوه بر عدم موفقیت در رفع تشابه آیه، بر تشابه آن نیز افزوده‌اند. از جمله مهم‌ترین این آیات، آیات موهِم عتاب و یا عفو پیامبر(ص) است که در ترجمه‌ها، به درستی تبیین و رفع تشابه نشده است و در این مقاله کوشش شده است به روش تحلیلی ـ توصیفی و نوآورانه، به صورت موردی، ضمن بررسی چالش‌های تفسیر و ترجمه آیه 12 سوره هود که به‌ظاهر بر نهی رسول خدا (ص) از ترکِ ابلاغِ پیام وحی دلالت دارد؛ و نیز آیه 43 سوره توبه که به‌ظاهر دلالت بر عفو رسول خدا (ص) دارد، به ترجمه‌ای دقیق و صحیح و در برخی موارد، نوین بر اساس رویکرد تفسیری صحیح و منطبق با مبنای کلامی عصمت دست یابیم.

آیات سوره کافرون از آیات نیازمند بازنگری در زمینه ترجمه و تفسیر است. بیشتر مترجمان و مفسّران، آیات چهارگانه دوم تا پنجم این سوره را بر وجه تکرار، ترجمه و تفسیر کرده‌اند؛ گرچه وجوه دیگری غیر از تکرار نیز در ترجمه و تفسیر این آیات بیان کرده‌اند که به نظر می‌رسد باتوجه به دلالت فرازمانی و فرامکانی آیات قرآن و نیز وجوه اعرابی لفظ «ما» در آیات که چهار مرتبه به صورت متفاوت در سیاق آیات به کار رفته است، هیچ‌کدام از ترجمه‌ها و تفاسیر، کامل نیستند و چه‌بسا بتوان با توجه به دیدگاه‌های مطرح، وجهی نوین برای ترجمه و تفسیر آیات شریفه مذکور بیان داشت. لذا جستار حاضر درصدد است با روش توصیفی – تحلیلی، به بازیابی مفهوم آیات پنج‌گانه نخست سوره کافرون پرداخته و ضمن نقد ترجمه‌ها و تفاسیر قرآن کریم، بر این نکته تصریح نماید که برخلاف آنچه بیشتر مفسّران و مترجمان قرآن تاکنون پنداشته‌اند، این آیات شریفه، خالی از تکرار است و در دلالت ناظر به گذشته و حال و آینده و به صورت ابدی، و نیز در مقایسه میان معبود و شیوه عبادت توحیدی و کافرانه، نفی هرگونه اشتراک میان اسلام و کفر می‌نماید.

بحث درباره حقیقت وجودی یا سرشت انسان و ویژگی‌های خاص او به‌عنوان اشرف مخلوقات همواره موردتوجه و اهتمام اندیشمندان و پژوهشگران اسلامی و غیر اسلامی بوده است. واژه‌هایی که درباره حقیقت وجود انسان به‌ کاررفته است در متون گوناگون متفاوت است، برای نمونه قرآن کریم برای نخستین مرتبه، واژه‌ی «فطرت» را به کاربرده است و از آفرینش انسان بر سرشت و نهاد پاک سخن گفته شده است. در عهدین نیز سخن از سرشت و نهاد شده است با این تفاوت که در عهدین دو دیدگاه متفاوت درباره سرشت و نهاد انسان به چشم می‌خورد و ذهن مخاطب را دچار چالش می‌کند، درجایی صحبت از گناه‌آلود بودن سرشت انسان‌ها است و در جای دیگر از سرشت‌های پاک و ملکوتی انسان سخن می‌گوید. همچنین در موضوع میل به جاودانگی انسان نیز در تورات تناقضاتی به چشم می‌خورد. این پژوهش با مراجعه‌ی مستقیم به قرآن کریم و روایات معصومین و عهدین درصدد بررسی دیدگاه قرآن کریم و روایات به حقیقت وجودی انسان (فطرت) و مقایسه آن با دیدگاه عهدین به ویژه در این خصوص است. در همین راستا، تعریف لغوی و اصطلاحی «فطرت» در منابع اسلامی و نحوه نگاه عهدین به‌عنوان یکی از منابع غیر اسلامی به این موضوع مورد بررسی قرارگرفته است.

قوّت ترجمه‌های قرآن را باید در تفسير و ترجمه آیات مشکله و متشابه جستجو کرد. از جمله این آیات، آیات مرتبط با حوریان بهشتی با تعابیر خاص است كه در بسیاری از تفاسیر و ترجمه‌های قرآن، برداشت جنسیتِ زن از آن‌ها شده است؛ تعابیری مانند «حورٌ عین» که بیشتر مفسران و مترجمان قرآن، آن را به زنان بهشتی تفسیر و ترجمه کرده‌‌اند! نیز تعابیر «قاصِراتُ‏ الطَّرْفِ»، «عُرُباً أَتْراباً»، «كَواعِبَ أَتْرابا»، «خَیراتٌ حِسان‏» و مانند آن که مترجمان و مفسران قرآن را به برداشت «زنان بهشتی» و برداشت جنسیتی از آیه سوق داده است. سؤال این است كه این تعابیر با توجه به جنسیت نداشتن فرشتگان، چگونه با ترجمه‌هایی نظیر «زنان بهشتی» پذیرفتنی است؟ درحالی‌که قرآن کریم به صراحت مؤنث بودن فرشتگان را مردود دانسته و آن را باور مشركان می‌داند! این مقاله به روش تحلیلی– توصیفی، با مراجعه به ریشه واژگان و مسائل دقیق نحوی اعرابی آیات و نیز توجه به فضای سیاق و با نگاهی فراجنسیتی به این دست از آیات تهیه شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد كه برداشت جنسیتی در بسیاری از این آیات، به‌ویژه در خصوص نكاح و تزویج، چندین قرن پس از نزول اين آیات شكل گرفته و بدون توجه به ریشه دقیق لغت، این تعابیر به کتاب‌‌های لغت و تفاسیر و حتی ترجمه روایات راه یافته است. هم‌چنین ضمن نقد چالش‌های تفاسیر و ترجمه‌های قرآن در خصوص این آیات، ترجمه‌ای دقیق ارائه شده است.

قرآن کریم تحقق وعدة واگذاری سرزمین مقدس به بنی‌اسرائیل را مشروط به طاعت و بندگی خداوند و صبر و استقامت می‌داند. به عبارت دیگر، این وعده مشروط به التزام بنی‌اسرائیل به پیمان‌ها و تعهداتشان و پیروی از فرمان‌های الهی است. بر اساس تاریخ و آیات قرآن، به‌دليل عدم تحقق این شرایط و عمل نکردن بنی‌اسرائیل به فرمان‌های الهی، این وعده (مالکیت و استخلاف)، جز دوره‌ای محدود (دورة حضرت داود و سلیمان علیه السلام) در دوره‌های بعد تحقق نیافت و این سرزمین بر آنان حرام شد. این تبیین قرآن کریم، در برابر گزارش تورات است که با وجود گزارش نافرمانی‌های متعدد بنی‌اسرائیل و خشم و غضب خداوند در مقاطع گوناگون، از نوع عملکرد آنان و پیمان‌شکنی‌های فراوان و عدم پایبندی به تعهداتشان، بازهم در نهایت بر مالکیت سرزمین مقدس برای بنی‌اسرائیل ظهور دارد.

اصطلاح آیات مشکله درباره قرآن کریم به‌معنای دشواری و مشکل فهم مخاطب درباره برخی آیات قرآن کریم است که در حوزه‌های گوناگون عقاید، مسائل اجتماعی و حقوقی، مباحث نحوی آیات و غیره می‌تواند مطرح شود. این مقاله با نگاهی به برخی آیات مشکله قرآن کریم، به بررسی کتاب «ترجمه قرآن کریم براساس تفسیر المیزان» نگاشته آقای محمد رضا صفوی، در ترجمه آیات مزبور می‌پردازد. از جمله نکات دقیق این ترجمه، توجه به ریشه واژگانی است که در المیزان نیز به آن‌ها توجه شده و به‌درستی بر‌اساس نکات علامه در المیزان ترجمه شده است؛ و نیز نقاط قوت و دقت مترجم در مباحث نحوی و ترکیب آیات و چگونگی برداشت علامه از ترکیب‌ها و عبارت‌های آیات و یا آیات مشکله اعتقادی که این مقاله می‌کوشد این نکات را واکاوی کند.

علامه محمدجواد بلاغی از عالمان برجستة قرن سیزدهم قمری است که تألیفات متعددی در دفاع از اسلام و تشیع دارد. از جمله آثار پربار ایشان، که با سبکی نو در قالب گفت‌وگوهای نمایشنامه‌ای نوشته شده، کتاب «الرحلة المدرسيّة» است که تا کنون جز دو ترجمة ناقص و ضعیف، کار جدی بر روی آن صورت نگرفته است. مطالعة روش‌شناسانة این اثر، تبحر علامه را در فنون گوناگون روشن می‌سازد. در این نوشتار، روش علامه در جزء نخست این کتاب که با موضوع بحث‌هایی دربارة تورات و انجیل است، در قالب سه روش «تأمل انتقادی در عهدین»، «مقایسه میان عهدین و قرآن» و «استفاده از شیوه‌های گفتمان قرآنی» بررسی شده است. برخي از این مباحث عبارت‌اند از: نقد منبعی و محتوایی عهدین؛ اختلاف و اضطراب ترجمه‌ها و نسخه‌های آن؛ و احکام نادرست عهدین و اشتباهات فراوان تاریخی و جغرافیایی آن. در زمينة روش مقایسه میان عهدین و قرآن نيز می‌توان به محورهای اصلی توحید، نبوت و معاد در مقابل تعالیم فراوان ناسازگار با منطقِ عقل و وحی عهدین در این حوزه‌ها ـ که متأثر از وحیانی نبودن آن است ـ اشاره کرد. مهم‌ترین روش شکلی کتاب نیز استفاده از روش‌های گفتمان قرآن (برهان حِکمی، موعظة حسنه و جدل احسن) در گفتمان با مخاطب است که در این نوشتار، واکاوی شده است.

در اندیشه عارفان، جهانی متمایز از خداوند وجود ندارد و آنچه غیر یا ماسوی الله خوانده می‌شود، مظاهر و مجالی تجلیات وجود الهی هستند، وجودی که خویش را در جهان آفرینش به نمایش می‌گذارد. نگاه عارف برخلاف عالم و فیلسوف که به جهان از جهت ساختار طبیعی یا هستی‌شناختی نظر می‌افکنند، معطوف به مظهریت اسما و صفات حُسنای الهی بودن آن است که بهره‌مند از آموزه‌های قرآنی نیز می‌باشد و این بهره‌مندی در آثار عرفانی امام خمینی کاملاً مشهود است؛ تاآنجاکه می‌توان آن را ازجمله شاخصه‌های عرفان امام نسبت به شناخت جهان یا تفسیر عرفانی از جهان دانست. در بیان عارفان علّت وجودی حجاب هستی، میل ذات الهی به جلوه‌گری خود است و این موضوع به‌خوبی در حدیث قدسی معروف به «کنز مخفی» مشاهده می‌شود. با سیری در آثار امام خمینی، چنین به دست می‌آید که ایشان دیدگاه‌های تفسیری خاصی درخصوص آیات مرتبط با نگرش عرفانی نسبت به جهان و رابطه خدا و خلق دارند که در این نوشتار با نگاهی به محوری‌ترین آیات تفسیری از نگاه ایشان درخصوص ویژگی‌های جهان، برخی از آرای تفسیری خاص و مهم ایشان در این زمینه واکاوی می‌شود.

این پژوهش از نوع کاربردی است که با هدف بررسی سیر استکمالی انسان در قرآن و عرفان انجام شده‌است. در این تحقیق، به روش مطالعة توصیفی‌ـ تحلیلی بدین پرسش پاسخ داده می‌شود که چه مؤلفه‌هایی از دیدگاه امام خمینی(ره) و علامه جوادی آملی بر کمال انسان تأثیر می‌گذارد و موجب می‌شود تا از فرصت زندگی در این دنیا که بهترین، بلکه تنها زمان برای رشد و پرورش روح است، استفاده نماید. راهکارهای قرآن و عرفان دربارة این مسئله چیست؟ پس از گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل آن‌ها به روش تحلیل محتوا این نتایج به دست آمده‌است: نگاه حضرت امام خمینی(ره) و علامه جوادی آملی به گونه‌ای است که برخلاف برخی دیگر از اهل عرفان مانند ابن‌عربی در تقسیم‌بندی اولیه خود، انسان را به دو قسم «انسان کامل» و «انسان حیوان» تقسیم نمی‌کنند، بلکه انسان را برخلاف حیوانات، صاحب دو مقام می‌دانند که به سبب داشتن مقام عنداللّهی، برای دور شدن از خوی حیوانی ‌باید «سیر استکمالی» داشته باشد، چنان‌که هدف از خلقت نیز چنین بوده‌است. از نگاه ایشان، انسان به دلایل متعددی (مانند مقام خلافت الهی و نیز قوس نزول و صعود)، نسبت به دیگر موجودات از کرامت برخوردار است. بنابراین، با سِیر استکمالی خود، قابلیت حرکت به سوی غایت غیرمتناهی الهی را دارد.