آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شيخيۀ باقريه منسوب به ميرزامحمدباقر همداني جندقي هم‌اکنون در برخي از مناطق مرکزي ايران پيرواني دارد. با اين وجود از عقايد و ديدگاه‌ها و آثار اين گروه، منابع مکتوبِ زيادي در دسترس نيست. ازجمله يافته‌هاي پژوهش آن است که ميرزامحمدباقر همداني، در روش پيرو مشرب اخباري‌گري با تفاسير خاص شيح احمد احسائي و سيدکاظم رشتي است، و انديشه‌هاي حاج محمد کريم‌خان کرماني را پذيرفته است؛ اما در مسئلۀ ناطق واحد شيعي، به‌شدت مخالف شيخيه کرمان است و حتي آنها را در اين باب تکفير مي‌کند. اين مکتب، در مسئلۀ معاد قائل است به اینکه در روز قيامت بدن اصلي محشور مي‌شود و بدن عارضي از بين مي‌رود؛ و همچنين معراج پيامبر اسلام(ص) را به‌صورت روحاني پذيرفته است. مکتب شيخيۀ باقريه آل محمد(ص) را واسطۀ فيض خدا در آفرينش جهان مي‌داند و معتقدند که ائمة اطهار(ع) نه آنکه محل مشيت خدا باشند؛ بلکه عين مشيت و اراده او هستند و دليل اين امر را معصوم بودن اهل‌بيت(ع) مي‌دانند. اين ديدگاه يکي از عوامل غلوآميز دانستن شيخيه و تکفير آنها دانسته شده است. ادعاي شيخيه در باب رکن رابع و ناطق واحد يکي از زمينه‌هاي مهم زايش بابيت و بهائيت از درون انديشه شيخيه است. شيخيۀ باقريه با رد نظريه ناطق واحد شيخيۀ کرمان و برائت از بابيت و بهائيت، راه خود را تا حدودي از ساير شيخيه جدا کرده است. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصيفي، تحليلي و اسنادي به‌ نقد و بررسي آراي کلامي مکتب شيخيۀ باقريه مي‌پردازد.

شیخیه باقریه منسوب به میرزا محمد باقر همدانی جندقی هم‌اکنون در برخی از مناطق مرکزی ایران پیروانی دارد؛ و با این وجود از عقاید و دیدگاه‌ها و آثار این گروه، منابع مکتوبِ زیادی در دسترس نیست. پژوهش حاضر به‌ نقد و بررسی آرای کلامی مکتب شیخیه باقریه، با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و اسنادی می‌پردازد. ازجمله یافته‌های پژوهش آن است که میرزا محمدباقر همدانی، در روش پیرو مشرب اخباری‌گری با تفاسیر خاص شیح احمد احسایی و سید کاظم رشتی است و اندیشه‌های حاج محمد کریم‌خان کرمانی را پذیرفته است اما در مسئله ناطق واحد شیعی به‌شدت مخالف شیخیه کرمان است و حتی آن‌ها را در این باب تکفیر می‌کند. این مکتب، در مسئله معاد قائل به بدن اصلی شده است که در روز قیامت بدن اصلی محشور می‌شود و بدن عارضی از بین می‌رود و هم‌چنین معراج پیامبر اسلام(ص) را به صورت روحانی پذیرفته است . مکتب شیخیه باقریه آل محمد را واسطه فیض خدا در آفرینش جهان می‌داند و معتقدند که ائمه اطهار نه آن‌که محل مشیت خدا باشند، بلکه عین مشیت و اراده او هستند و دلیل این امر را معصوم بودن اهل‌بیت می‌دانند. این دیدگاه یکی از عوامل غلوآمیز دانستن شیخیه و تکفیر آنها دانسته شده است. ادعای شیخیه در باب رکن رابع و ناطق واحد یکی از زمینه‌های مهم زایش بابیت و بهائیت از درون اندیشه شیخیه است. شیخیه باقریه با رد نظریه ناطق واحد شیخیه کرمان و برائت از بابیت و بهائیت، راه خود را تا حدودی از سایر شیخیه جدا کرده است.

بررسی انتقادی و بنیادین اصول موضوعۀ هر علمی، به شناخت و پیشرفت آن علم کمک می‌کند. «تعریف» به عنوان یک علم پیشین، از پیش‌فرض‌هایی برخوردار است. بررسی و تجدید نظر در این اصول، با توجه به مشکلات تعریف اجتناب‌ناپذیر است، زیرا این منطق با برخی پایه­های فلسفۀ اسلامی ناسازگار است و پاسخ‌گوی نیاز فلسفه نبوده؛ از این رو، محکوم به زوال خواهد بود. اکنون سؤال اصلی این جستار آن است آیا مبانی فلسفی منطق ارسطویی قابل قبول است؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، نخست اصول موضوعۀ منطق ارسطویی را تببین کرده و سپس، به بررسی و نقد این اصول پرداخته است و تعارض‌های این اصول را با حکمت متعالیه بیان نموده و سرانجام، ناکارآمدی این نظام منطقی را به نمایش گذاشته و در پایان، نظامی کارآمد بر پایۀ تفکّر سیستمی پیشنهاد داده است.

طرح برهان نظم در کلام اسلامی به عنوان یکی از راه های اثبات وجود خدا سابقه دیرینه ای دارد. به رغم این سابقه، پرسش ها و ابهام های فراوانی پیرامون صغری، کبری و تقریرات برهان نظم وجود دارد. آنچه بیش از همه بر ابهام می افزاید، تعریف «نظم» و تعیین قسم خاصی از نظم در تقریرات برهان نظم است. انحصار نظم در این برهان به نظم غایی، دلیل روشنی ندارد؛ با استفاده از نظم فاعلی نیز می توان برهان را تقریر کرد. نیازمندی به هدف، رکن تقریر استدلال با استفاده از نظم غایی است، در حالی که تعیین هدف از راه تجربه سخت یا غیر ممکن است و استفاده از استدلال های فلسفی برای تعیین هدف، برهان نظم را از سادگی و همه فهم بودن می اندازد؛ هرچند بسیاری از اشکالات را حل می کند. مقاله حاضر به تبیین تقریرهای برهان نظم از دیدگاه مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی و جعفر سبحانی پرداخته و برخی از ابهام ها و اشکال ها را مطرح می کند.

عرفان‌های هندی اصیل و نوپدید را می‌توان برخاسته از متون ودایی دانست؛ ولی آنچه امروزه مشاهده می-شود، کم‌رنگ شدن مسئله الوهیت در عرفان‌های نوظهور هندی‌‌ است. در این عرفان‌ها آنچه در ابتدا خودنمایی می‌کند نظریاتی هست که انسان را محور هستی می‌داند؛ ولی با بررسی دقیق می توان فهمید که رهبران فرق، پیروان را تنها به سوی خود می‌خوانند و خود را در محوریت قرار می‌دهند. در بررسی ادیان هندی از گذشته تا به امروز الوهیت از یک وجود غیب الغیوبی به وجودی مادی تنزل می‌یابد و ویژگی‌های انسان با توجه به تمایلات نفسانی توصیف می‌شود. اوشو جایگاه خدا را در عشق جنسی و گاهی همان موضع سرور می‌داند و معتقدست که اساس هستی بر رابطه جنسی بنیان شده است. سای‌بابا تمام همت و آموزه‌های خود را برای آرامش انسان به‌کار می‌گیرد و شادی بخشیدن به پیروانش که به او تعلق دارند را هدف بزرگ خود می‌داند. در ادیان کهن تکامل انسان، در گرو دوری از تمایلات نفسانی و انقطاع از دنیاطلبی عنوان شده است؛ اما در مکاتب نوظهور هندی مسئله الوهیت نادیده گرفته شده است و شعارهای انسان‌محوری سرداده می‌شود؛ برای تکامل، نه‌تنها تمایلات و شهوات انسانی کنار گذاشته نمی‌شود بلکه سعادت و تکامل در گرو اسیر شدن در این امیال تعریف می‌شود. اوشو تکامل را در رابطه بی‌حدومرز جنسی می‌داند. در هیچ‌کدام از ادیان هندی مبدأ و معادی برای انسان توصیف نشده است و تمامی زندگی در همین دنیا و یا عالمی شبیه به آن خلاصه می‌شود. اگرچه دربرخی متون به‌طور مبهم از تکامل و رهایی انسان و ورود به قلمرو خدایان بحث می‌شود؛ ولی رفته-رفته این نظریات کنار گذاشته می‌شود؛ موضوع تناسخ در اندیشه‌های هندی ورود می‌یابد. جریان‌های اخیر معنوی شباهت کمی به ادیان اصیل دارند؛ درواقع این عرفان‌ها را باید عرفان‌های نوپدید غربی دانست که از واژه‌ها و اصطلاحات هندی برای جذابیت استفاده نموده است. رهبران این فرق فقط، روانشناسانی هستند که متأثر از اندیشه‌های امانیستی و غربی، آموزه‌هایی را ارائه می‌کنند؛ چراکه همواره نگاه نو به خدا، هستی و انسان طرفداران زیادی داشته است و آنچه مهجور مانده، «حقیقت» هست.

ارزش های اخلاقی جزءجدا نشدنی از نظم جامعه است و برای بقا و استمرار جامعه ضروری می باشد و به موجب آن افراد در قبال یکدیگر احساس تعهد، مسئولیت‌پذیری و دوستی می کنند و نظم و انسجام جامعه در سطح وسیعی شکل می گیرد. ولی عدم پایبندی به هنجارها ی اخلاقی باعث هرج و مرج و بی نظمی و بهم خوردن شیرازه ی نظم در جامعه می شود. در جامعه ایران باتوجه به شیعه بودن اکثریت جامعه، دین و ارزش های دینی تاثیر زیادی در رعایت هنجارها دارند وسرچشمه بسیاری از اصول اخلاقی در دین و اعتقادات دینی است. در این راستا در این پژوهش به بررسی تاثیر آموزه های خاص شیعه در میزان پایبندی به هنجارهای اخلاقی در چهار حوزه ی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در بین دانشجویان دانشگاه یزد پرداخته شد. این تحقیق از نوع پیمایشی بوده و داده های تحقیق با استفاده از تکنیک پرسشنامه جمع آوری گردیده است جامعه آماری پژوهش شامل دانشجویان دانشگاه یزد می باشد که باتوجه به فرمول کوکران تعداد 374 نفر به عنوان نمونه تعین و با استفاده از نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شدند.نتایج حاکی از آن است که بین بین آموزه‌های اعتقادی و میزان پایبندی به هنجارها اخلاقی در حوزه اجتماعی رابطه‌ای وجود ندارد. ولی بین آموزه های خاص شیعه و میزان پایبندی به هنجارهای اخلاقی در حوزه های: سیاسی، فرهنگی و اقتصادی رابطه ی معناداری وجود دارد یعنی هرچه اعتقادات به آموزه های شیعه بیشتر باشد در پایبندی به هنجارهای اخلاقی حوزه ی سیاسی و فرهنگی و اقتصادی نیز بیشتر است. در پایان نتیجه گیری و پیشنهادات آورده شد.

تفسیر صحیح آیات قرآن بویژه آیات دارای معانی متشابه، متوقف بر بکارگیری فنون و دانش‌های گوناگونی است که در این میان توجه به بلاغت همواره مد نظر مفسران بوده و هست. حال سوال اساسی آن است که تفاوت دو رویکرد تاویلی و ظاهرگرایی در نقش‌دهی به دانش بلاغت و فنون آن در فهم مراد خداوند به ویژه در آیات موهم جسمانیت چیست و تحلیل آن کدام است؟ رهیافت این پژوهش که بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای به توصیف وتحلیل رویکرد مفسران در آیات موهم تجسیم و حرکت پرداخته، این است که در تببین این دسته از آیات، مفسران تاویلی و ظاهرگرا به دو گونه عمل کرده و هریک در راستای توجیه دیدگاه خود در تفسیر آیات، به ویژه آیات موهم جسمانیت، به بلاغت و به ویژه مجاز نقش‌سپاری کرده‌اند و در ادامه؛ توجه یا عدم توجه به فنّ مجاز بعنوان رکنی از اصول و قواعد بلاغی، منتهی به دو رویکرد تأویلی و ظاهرگرایی در تفسسیر آیات شده است. دیگرآنکه تعدّد نظرات ادبی مفسران موافق تاویل، ناشی از برداشت متفاوت تفسیری آنان از این آیات نیست؛ بلکه تنوّع اصول و قواعد بلاغی حاصل از آراء ادبی مفسران، یکی از مباحثی است که برای دوری از جسمانیت خداوند به آن استدلال شده‌است.

این پژوهش به بررسی نقش فشارهای سیاسی- اجتماعی، در پیدایش و تقویت فرقه‌های شیعی، از آغاز شکل‌گیری شیعه تا پایان امامت امام‌محمدباقر(ع) پرداخته است. پس از رحلت پیامبر(ص) و انکار جانشینی حضرت علی (ع) توسط اکثریت جامعه‌ی اسلامی آن روز، شیعیان پیرو امام علی(ع) نسبت به غاصبین مقام خلافت معترض بودند به همین دلیل آنان همواره از طرف دستگاه حاکم تحت فشار بودند که اوج این فشارها از سال 41تا حدود پایان قرن اول هجری بوده است. این فشارها و اختناق سبب ناتوانی بخشی از جامعه‌ی شیعه در شناخت حقیقی امام معصوم و باعث به وجود آمدن گرایش‌های انحرافی و پیدایش یا تقویت فرقه‌های شیعی شد.

این پایان نامه به دنبال یافتن پاسخی به این سوال است که فشارهای سیاسی-اجتماعی در پیدایش و تقویت فرقه‌های شیعه از دوران امامت امام‌جعفرصادق(علیه السلام) تا غیبت صغری چه تأثیری داشته است. جهت رسیدن به پاسخ سوال فوق، ابتدا به اختصار امامان (علیه السلام) و اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان امامان(علیه السلام) و رخدادهای مهم سیاسی که در دوران امامان رخ داد، شرح داده شد و نیز برخورد امامان با فرقه‌های که در دوره آنان وجود داشت، و دشواریهای که زمامداران دوران هر امام برای امام و شیعیان ایجاد می‌‌‌‌‌کردند و در پایان هر فصل وضعیت مذهبی شیعیانبعد از شهادت هر امام بررسی شد.

برای اثبات «نظام أحسن»، به عنوان یکی از پاسخ های فلسفه اسلامی به مساله شرور، براهین لمی متعددی در فلسفه اسلامی و غرب مطرح شده است؛ اما ابتکار برهان إنّی نظام أحسن از ملاصدراست. در مقاله حاضر پس از شرح برهان إنّی ملاصدرا، نقدهایی مطرح شده است که در صورت وارد بودن آنها، برهان یاد شده توان اثبات نظام أحسن را نخواهد داشت. مهم ترین نقد شکلی به تقریر ملاصدرا، عدم رعایت ارکان برهان إنی است. در نقد محتوایی نیز به عدم توان تجربه و احساس بشر برای اثبات أحسن بودن تدابیر عالم ماده اشاره شده است؛ افزون بر اینکه ادعای نظام أحسن، فراتر از عالم ماده است. روش محقق لاهیجی، با دقتی که در انتخاب تعابیر داشته ، تایید شده است. تقریر علامه طباطبایی ظاهرا نقدی ندارد؛ اما تقریری که برخی شاگردان وی ارایه کرده اند، نقد شده است