آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم کتاب هدایت و مایه رحمت و بشارت برای مسلمانان است. در طول تاریخ آیات و مضامین قرآنی ابزاری هنری و منبعی الهام‌بخش برای شاعران و ادیبان بودهاست. در مثنوی مولوی، استفاده، استشهاد و استمداد از مضامین و داستان­های قرآنی چنان وسیع و پربسامد و متنوع است که فهم اکثر مطاوی مثنوی جز با شناخت مفاهیم قرآنی یا ممکن نیست و یا در صورت امکان، همه­جانبه و کامل نمی‌تواندباشد. البته در مقابل، شناخت برخی حقایق باطنی و معنوی قرآن نیزبا کتاب مولوی ممکن‌تر به­نظرمی‌رسد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی – تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه­ای صورت­گرفته­است، نشان می­دهد مولوی درمثنوی در موارد متعدّدی به تحدّی قرآن پرداخته و مبارزه­طلبی و عدم تحریف آن را به زبان نرم و لطیف عرفانی آراسته و تلطیف نموده و ردمی­کند و گاه با زبانی ستیهنده و تند به دشمنان ومنکران قرآن می­تازد. در کنار همه این موارد نباید فراموش کرد که بازتاب گسترده آیات قرآن کریم در مثنوی مولوی رابطه مستقیمی با جاودانگی این کتاب آسمانی دارد؛ , مولوی با انعکاس آیات قرآن کریم در مثنوی خود سبب جاودانگی این اثر و انتقال مفاهیم آن به نسل­های آینده شده­است و در نهایت نمود بارز آیات و مفاهیم و داستان­های قرآنی در مثنوی مولوی به­خوبی نشان­می­دهد که این شاعر به نوبه خود نقشی در جاودانه­ساختن مفاهیم قرآن کریم و انتقال آموزه­های آن به مردم ادوار تاریخی بعد از خود دارد.

ساختار ویژۀ قرآن اقتضا می­نماید که به منظور دسترسی به نظر قرآن پیرامون موضوعات مختلف، باید نگرشی هماهنگ و جامع به آیات آن داشت. معارف قرآن کریم دارای مراتب و درجات مختلف است؛ تدبّر، تفسیر و تأویل از مهم­ترین راه­های فهم قرآن می­باشد. بین این سه واژه­، رابطۀ عموم و خصوص و اخص برقرار است؛ عموم مردم از طریق تدبّر، به گوهرهای موجود در قرآن دسترسی پیدا می­کنند، مفسّران با بهره­گرفتن از ابزارهای تخصصی در سطحی بالاتر تدبّر می­نمایند. تدبّر در عرصۀ تأویل بخشی از قرآن کریم - حقیقت و باطن کلام الهی- در انحصار معصومان(ع) است. تدبّر موضوعی شیوه­ای نوین در روش­های فهم قرآن محسوب می­شود؛ فرآیندی است که با بهره­گیری از آن می­توان با مراجعه­ی مستقیم به کتاب الهی، دیدگاه قرآن را دربارۀ مسائل و موضوعات مختلف زندگی و معارف وحیانی استخراج نمود. در تحقیقات پژوهشگران و مفسّران، این مهارت توأم با تفسیر موضوعی - بدون ذکر عنوان تدبّر موضوعی - و در خلال آن کاربرد داشته­است. این تحقیق به شیوۀ تطبیقی – تحلیلی با بررسی ارتباط و تفاوت تدبّر با واژگان قریب­المعنی به تبیین ماهیت تدبّر موضوعی پرداخته­است.

در عصر غیبت می‌توان از طریق برهان خلف نیز مشروعیت ولایت فقیه را اثبات کرد. با فرض خلف، یعنی فرض نفی حاکمیت فقیه در عصر غیبت، وضع از سه فرض خارج نیست: 1) حاکمیت طاغوت؛ بنابر نص کرایم قرآن و روایات، این فرض شرعاً ممتنع است. 2) عدم وجود حاکم: این فرض عادتاً ناممکن است و اگر ایجاد شود مستلزم اخلال نظام نوعی است. همچنین شرعاً جایز نیست. 3) حاکمیتی بین حق و باطل: این فرض محال است؛ زیرا اموری که به حق و باطل وصف شوند یا حق‌اند یا باطل و آنچه حق نباشد قطعاً باطل است؛ چراکه قرآن کریم فرموده فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلالُ ؛ واسطه‌ای بین حق و باطل وجود ندارد. بنابراین با ممتنع بودن هر سه فرض، هیچ راهی جز پذیرش حاکمیت فقیه وجود ندارد. اقامه برهان مستقیم برای اثبات ولایت فقیه سه مقدمه دارد: 1) تعطیل حدود الاهی در عصر غیبت با وجود امکان اقامه آن جایز نیست؛ 2) مجری این احکام باید احکام را بداند (فقیه باشد)؛ 3. مجری برای اجرا باید حق تصرف در اموال و نفوس داشته باشد (ولایت). مجموع این مقدمات وجود ولایت فقیه را واجب می‌کند.

خداوند برای هدایت همۀ اقشار مردم تنها یک قرآن نازل کرده و همگان را مکلف به تدبر در آیات آن اعم از ترتیبی یا موضوعی نموده است. برخی محققان تحقیق و تدبر موضوعی در قرآن را مختص عالمان و مفسران ذکر کرده­اند. این پژوهش با جست­وجو در روایات معصومان(ع) به ذومراتب بودن معارف قرآن اشاره کرده است؛ سپس دلایل قابل فهم بودن ظاهر قرآن کریم برای همگان را برشمرده و با درنظر داشتن هدف از نزول قرآن ـ هدایت عموم مردم ـ و عام بودن وظیفۀ تدبر در قرآن، انجام تدبر موضوعی توسط افراد غیرمتخصص را ـ با کسب مقدمات لازم ـ امکان‌پذیر می­داند. ارتباط مستمر و انس با آیات قرآن موجب افزایش اطلاعات دایره­المعارفیِ قرآنیِ قاری می­گردد و وی را قادر می­سازد با مدد گرفتن از نرم‌افزارهای قرآنی و جست­وجوی­ کلیدواژه و جست­وجوی موضوعی در معاجم الفاظ و اَعلام، در ظاهر قرآن کریم تدبر موضوعی داشته باشد. آموزش و ترویج روش صحیح تدبر موضوعی به عموم، انجام این فریضۀ همگانی را تسهیل می­نماید.

یکی از مباحث مهم در عرصۀ فقه و تفسیر قرآن کریم، موضوع آزادی دین در اسلام است. طبق آیات نفی اکراه، هرکسی در انتخاب دین آزاد است و طبق ظاهر آیات سیف، افراد در انتخاب دین آزاد نیستند. بین آیات سیف و نفی اکراه، یکی از این چهار رابطه برقرار می‌شود: 1. آیات سیف ناسخ آیات نفی اکراهند، بنابراین با نزول این آیات حکم آزادی دین نسخ شده است؛ 2. عکس مورد قبل؛ یعنی با نزول آیات نفی اکراه، مسئلۀ اکراه در دین نسخ شده است؛ 3. آیات سیف مخصص عموم آیات نفی اکراه هستند، بنابراین افراد در انتخاب دین آزادند، مگر در مواردی که در آیات سیف بیان شده است؛ 4. آیات سیف ناظر به اکراه ظاهری و آیات نفی اکراه ناظر به اکراه باطنی است، پس افراد در باطن مختارند نه در ظاهر. به‌دلیل نزول آیۀ 29 سورة توبه بعد از آیات سیف (که دلیل آزادی اهل کتاب در دینداری به ‌شرط پرداخت جزیه است) فرض اول منتفی می‌شود؛ زیرا مستلزم این است که آیات سیف بعد از ناسخ بودن، مجدداً نسخ شده باشد. فرض دوم هم مستلزم تقدم ناسخ بر منسوخ خواهد بود. در این مبحث با روش و براهین نو و روشن، بر صحت صورت سوم استدلال می‌شود.

خانواده خميرمايه و سنگ بناي جامعه بزرگ انساني است. در نظام خانواده، هر يک از اعضاء جايگاه خاص خود را دارند، که با جايگاه ديگري متفاوت است. در بین اعضاء خانواده مرد دارای جایگاهی مهم و تأثیرگذار است. از یک‌سو به‌ عنوان همسر، تأمین‌کننده‌ی نیازهای روانی، عاطفی، مادی و معنوی همسر خویش است، و از سویی دیگر به‌ عنوان پدر، مسئولیت سرپرستی، حمایت و هدایت‌ فرزندان را به عهده دارد. این تحقیق بر آن است با روش توصيفي‌ـ تحليلي و با مطالعه متون دینی، به ویژه روایات و علی‌الخصوص نهج‌البلاغه، چگونگی رفتار امام علی(ع) در خانواده نسبت به همسر و فرزندان را تحت عنوان «سلوک امام علی(ع) در شئون خانوادگی با تأکید بر نهج‌البلاغه» مورد بررسی قرار دهد. ابتدا به احسان و محبت امیر مؤمنان علی(ع) به خانواده پرداخته می‌شود. از ديدگاه امام علي(ع) اساس و بنیان خانواده‌ی اسلامی بر محور صمیمیت و محبت بنا شده است. با توجه به اینکه سرسبزی و شادابی کانون خانواده به حضور بانشاط زن بستگی دارد و زن موجودی عاطفی است و نشاط وی به محبت مرد وابسته است، لذا در روایات و سیره‌ی معصومین(ع) و امام علي(ع)، درمورد محبت مرد به همسر خویش سفارش بسیار شده است و البته این محبت گرچه در رفتار مرد نشان داده می‌شود، لیکن لازم است به زبان نیز ابراز گردد. رفتار و برخورد حضرت علی(ع) با همسر و فرزندان خویش، به‌گونه‌ای بود، که نه‌تنها عطر عشق و علاقه را در زندگی میان زن و شوهر و ‏پدر و فرزند جاری می‌ساخت، بلکه باعث استحکام بنیان خانواده در سخت‌ترین شرایط می‌گرديد .‎بعد از آن این اصل در زندگي امام مورد بررسی قرار می‌گیرد که محبت و علاقه‌ی فراوان آن حضرت به اعضای خانواده هرگز مانع اجرای احکام و اوامر الهی نسبت به خانواده نبوده است. حضرت در اجرای احکام و اوامر الهی هیچ تفاوتی بین خانواده‌ی خویش و افراد دیگر قائل نبودند. از آنجایی که مرد به عنوان سرپرست خانواده شناخته می‌شود، علاوه بر محبت نسبت به اعضای خانواده وظایفی را در قبال همسر و فرزندان خویش برعهده دارد. در فصل آخر به حقوق همسر و فرزندان از دیدگاه امیر مؤمنان علی(ع) پرداخته می‌شود.

هدف پژوهش حاضر، تبیین وجوه اختلاف و تناقض مطرح ‌شده در دیدگاه‌های مختلف، پیرامون معنا و مفهوم آیه‌ 6 سوره‌ انشقاق ذیل مفهوم لقاء‌الله است. در تفاسیر فریقین بیان یک‌دستی، مبنی‌بر چیستی معنای لقای خدا در تفاسیر مذکور وجود ندارد. پرسش اصلی این است که آیا لقای خدا برای همه انسان‌ها است یا مختص عده‎ای خاص می‎باشد؟ هر تفسیر چه تبعات سیاسی -اجتماعی را درپی داشته و چه مصادیقی را شامل می‌شود؟ این پژوهش با استفاده از چارچوب روش تفسیر تطبیقی، ضمن بررسی معانی واژه‌های مختلف با ریشه‌ی ثلاثی مجرد «لقی»، دیدگاه‌های تفسیری، عرفانی، کلامی و فلسفی را بررسی کرده و نشان داده شد که لقای الهی افق پیش‌روی همه انسان‌ها بوده و با طی طریق سلوک، که ائمه‌ی معصومین(س) پیشتازان آن هستند، انسان‌های دیگر نیز می‌توانند به این کرامت نائل آیند. قول به امکان دستیابی به این درجه کنش‎های سیاسی- اجتماعی ذیل آن (کدح عام) قابل تفسیر در ذیل مفهوم لقاء الله خواهد بود. مشارکت در امور سیاسی (از جهاد تا ساخت دولت اسلامی) و مشارکت در امور اجتماعی (از تشکیل خانواده تا افزایش سطح کیفیت زیست در جامعه) می‎تواند به‌مثابه مصادیقی برای حرکت در مسیر لقاء الله تفسیر شود.

تفسیر صحیح آیات قرآن بویژه آیات دارای معانی متشابه، متوقف بر بکارگیری فنون و دانش‌های گوناگونی است که در این میان توجه به بلاغت همواره مد نظر مفسران بوده و هست. حال سوال اساسی آن است که تفاوت دو رویکرد تاویلی و ظاهرگرایی در نقش‌دهی به دانش بلاغت و فنون آن در فهم مراد خداوند به ویژه در آیات موهم جسمانیت چیست و تحلیل آن کدام است؟ رهیافت این پژوهش که بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای به توصیف وتحلیل رویکرد مفسران در آیات موهم تجسیم و حرکت پرداخته، این است که در تببین این دسته از آیات، مفسران تاویلی و ظاهرگرا به دو گونه عمل کرده و هریک در راستای توجیه دیدگاه خود در تفسیر آیات، به ویژه آیات موهم جسمانیت، به بلاغت و به ویژه مجاز نقش‌سپاری کرده‌اند و در ادامه؛ توجه یا عدم توجه به فنّ مجاز بعنوان رکنی از اصول و قواعد بلاغی، منتهی به دو رویکرد تأویلی و ظاهرگرایی در تفسسیر آیات شده است. دیگرآنکه تعدّد نظرات ادبی مفسران موافق تاویل، ناشی از برداشت متفاوت تفسیری آنان از این آیات نیست؛ بلکه تنوّع اصول و قواعد بلاغی حاصل از آراء ادبی مفسران، یکی از مباحثی است که برای دوری از جسمانیت خداوند به آن استدلال شده‌است.

این پایان نامه به دنبال یافتن پاسخی به این سوال است که فشارهای سیاسی-اجتماعی در پیدایش و تقویت فرقه‌های شیعه از دوران امامت امام‌جعفرصادق(علیه السلام) تا غیبت صغری چه تأثیری داشته است. جهت رسیدن به پاسخ سوال فوق، ابتدا به اختصار امامان (علیه السلام) و اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان امامان(علیه السلام) و رخدادهای مهم سیاسی که در دوران امامان رخ داد، شرح داده شد و نیز برخورد امامان با فرقه‌های که در دوره آنان وجود داشت، و دشواریهای که زمامداران دوران هر امام برای امام و شیعیان ایجاد می‌‌‌‌‌کردند و در پایان هر فصل وضعیت مذهبی شیعیانبعد از شهادت هر امام بررسی شد.