آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

امت اسلامی در مصداق «اهل بیت» اختلاف دارند و دو گروه عمدة اسلامی (شیعه و اهل سنت) دربارة جایگاه آنان نزد خداوند و نقش آنان در نظام آفرینش، دو نگاه مهم دارند: نگاه افراطی، آنان را فوق بشر تصور میکند و صفات خدایی برای آنان در نظر میگیرد و نگاه تفریطی آنان را در حد مسلمان عادی میداند و گاهی تکفیر هم میکند. با بررسی متون حدیثی دو گروه، میتوان حدّ وسط این افراط و تفریط را اثبات کرد که عبارت است از «پذیرش بندگی آنان در برابر خداوند، با وجود برخورداری از مقاماتی مانند خلافت، ولایت، امامت و عصمت»؛ با این توجیه که مستندات دینی اثبات میکند این مقامات اعطایی از سوی خداوند هستند؛ نه ذاتی آنان. باتوجه به بررسی متون دینی، این مقامات متناسب با نیازهای مردم طراحی و جعل شده است. این مقاله نمونه ای از مقامات حقیقی آنان را ـ براساس روایات دو گروه ـ بررسی و مستندات، فلسفة جعل و مصداق آنها را از روایات دو فرقه ارائه میکند.

شیعه در التزام به مکتب اهل بیت (ع) و پیروی از آن از استدلال به کتاب، سنت و عقل بهره وافری جسته است. از جمله آیاتی که شیعه درباره امامت بلافصل حضرت امیرالمومنین (ع) به آن استدلال کرده آیه ولایت است. استدلال شیعه به این آیه بر مقدماتی استوار می باشد، یکی از آن مقدمات نزول آیه یاد شده در باره آن حضرت است.باید توجه داشت که شان نزول بعضی از آیات، تاثیر مهمی در فهم آنها دارد به گونه ای که بدون توجه به شان نزول، مقصود از آیه حاصل نخواهد شد. از طرفی، مخالفان اندیشه شیعه در باره شان نزول آیه یاد شده شبهاتی ایراد کرده اند. از جمله، گفته اند که آن راویانی که نزول آیه یاد شده را درباره امام علی (ع) نقل کرده اند. همه شیعه می باشند و روایت آنان اعتبار ندارد!این مقاله درصدد است با بررسی منابع حدیثی و رجالی اهل سنت ملاک پذیرش روایت را به دست آورد و این که آیا شیعه بودن راوی مضر به وثاقت اوست یا نه و این که راویان نزول آیه یاد شده کیستند؟ بنابراین، روش تحقیق، روش توصیفی، تحلیلی خواهد بود و بر اساس منابع متقن اهل سنت استوار می باشد. بر اساس بررسی های انجام شده در منابع اهل سنت نه ملاک پذیرش روایت سنی بودن است و نه شیعه بودن مضر به وثاقت راوی است. گذشته از آن، روایان حدیث نزول آیه یاد شده درباره امام علی (ع) چندین نفر از صحابه اند که بر اساس مبنای مشهور اهل سنت همه عادلند و باید حدیث آنان را پذیرفت.

از واژه هایی که در قرآن به کار رفته است واژه ی «جاهلیت» می باشد که در بعضی آیات با تعبیر «ظن الجاهلیه»(آل عمران/154) وگاه با تعبیر «تبرج الجاهلیه»(احزاب/23) ، گاه با تعبیر«حمیه الجاهلیه»(فتح/26) و گاهی نیز با تعبیر«جاهلیه الاولی»(احزاب/33) مورد نقد قرار گرفته است. در اینکه مقصود از این جاهلیت چیست اختلاف وجود داردگروهی بر این باورند مقصود از جاهلیت دوره ی زمانی حدود یک قرن و نیم قبل از بعثت است و عده ای بر این باورندکه مقصود از جاهلیت زمان خاصی نیست بلکه مقصود عقاید،آراء، فرهنگ و رسوم و... خاصی می باشدکه در هر زمانی می تواند اتفاق بیفتد. و آیا این شاخصه ها تنها در عرصه ی اخلاق و عقاید و فرهنگ مورد نقد است یا اینکه ممکن است در هر زمینه ای وجود داشته باشد؟ با مشخص شدن شاخصه های جاهلیت از دیدگاه قرآن می توان این مسأله را روشن کرد که آیا جاهلیت منحصر به دوره ی خاصی از تاریخو زمینه های خاصی است یا اینکه در هر عصری و در زمینه های متعددی قابل تحقق می باشد. آیات فراوانی منطوقاً و مفهوماً به این موضوع مربوط می شود. لذا، این پژوهش با رویکردی تفسیری، شاخصه های تفکر جاهلی را در همه ی قرآن کریمپی گیری خواهد کرد وبا تحلیل و تفسیر آیات متعددی از قرآن(چه به صورت مستقیم و به عنوانبحث اصلی، و چه به صورت شاهد و موید مورد تحقیق و تحلیل قرار خواهد داد و در مجموعبا بهره گیری از منابع معتبر، به بررسی و مطالعه ی (مسأله محورانه) دربیش از 200 آیه ی قرآن خواهد پرداخت.

پس از جنگ جمل و تلاش طلحه و زبیر برای به حاکمیت رساندن یکی از همسران پیامبر a امام علی j از این جریان تعبیر به « تحکیم النساء » فرمودند و زنان را با صفت « النواقص العقول » خطاب فرموده و به شهادت دو زن در برابر یک مرد استناد نمودند، در مورد این عبارات و تعابیر مذکور، این سؤال مطرح می گردد که ارتباط نقص عقل زن با حکم شهادت دو زن در برابر یک مرد چیست و این مطالب چه تأثیری برتصدی حاکمیت زن دارد؟ عده ای نقص عقل را به گونه ای تفسیر می کنند که زن نسبت به مرد از هوش و یا قدرت فهم کمتری برخوردار است ، این مقاله با بررسی واژه های عقل و نقصان در لغت و قرآن و روایات به این نتیجه رسیده است که، عقل در لغت ، به معنای حفاظت و امنیت است وبا بررسی آیه شهادت مشخص گردید ، نسیان یا نقص عقل در معنای اصطلاحی قوه فهم، نمی تواند فلسفه شهادت دو زن در برابر یک مرد باشد و ازاین جهت که این آیه ،دلیلی برای نقص عقل قرار گرفته ، کاربرد نقص عقل در معنای ضعف امنیت را تقویت می کند ، از این روبه موجب این ویژگی و ویژگی های جنسیتی که مغایر با شرایط مدیران است و در نهج البلاغه بیان گردیده، تصدی حاکمیت جامعه متناسب با شاخصه های جنسیتی زن نمی‌باشد.

محمدطاهر بن عاشور (1296ـ1393 ق.) عالم و فقیه تونسی با توجه به جامعیت و احاطه بر علوم مختلف، در کتاب سی جلدی التحریر و التنویر، آیات قرآن را تفسیر کرده است. مقاله پیش رو در پی پاسخ به این پرسش است که آیا ابن عاشور توانسته به دور از هر عیب و نقصی به هدف خود دست یابد؟ نویسنده پس از بررسی تفسیر ابن عاشور، نخست به معرفی مؤلف و ساختار تفسیری او پرداخته، سپس اشکالات وی را کشف، تبیین و پس از آن به برخی از مصادیق آن اشاره می‌کند. بخشی از آسیب‌ها و اشکالاتی که در این مقاله ذکر شده، اشکالات ساختاری، و بخشی از آن‌ها اشکالات روشی است که اهم آن عبارت است از: ضعف تقسیم‌بندی، حجم زیاد و ایراد مطالب غیر ضروری، ضعف استدلال، نقل نادرست اقوال، ارجاع نامناسب، کم‌توجهی به تناسب و نظم میان آیات، ناآشنایی با تشیع و تحمیل آرای فرقه‌ای بر آیات. روشی که در تحقیق پیش رو اتخاذ گردیده، انتقادی بوده است.

پژوهش حاضر نگاهی روش شناسانه به موضوع تربیت اخلاقی در قرآن انداخته و با طرح این پرسش که آیا تربیت اخلاقی انسان در قرآن، با فرایند معیَن و به صورت نظام‌مند ارائه شده یا نه، به پی ریزی بحث پرداخته است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که مراحل و فرایند مزبور چگونه و از چه راهی قابل تبیین و تحصیل است؟ برپایه مفروضات این پژوهش، ظرفیت‌ پیش رو برای دستیابی به پاسخ سئوال مزبور، مواجهه ترتیب نزولی با قرآن است. ورود به این نقطه از بحث، مسئله تحقیق را با چند پرسش دیگر روبرو می‌سازد :1- آیا ترتیب نزول قرآن به گونه اطمینان بخش قابل اثبات است؟ 2- آیا فهم ترتیب نزولی قرآن حجت بوده و روائی دارد؟3- بر فرض روائی، آیا در فرایند تربیتی قرآن، مراحل متمایزی از یکدیگر مانند دوره مکی و مدنی، مراحل ابتدائی ومرحله نهائی قابل تفکیک هستند؟ نویسنده چند فرضیه را برای پاسخ به این پرسش‌ها متصور می‌بیند؟1- قرآن کریم در حیطه رسالت اصیل خود، یعنی تربیت اخلاقی انسان فقط به ارائه مکتب تربیتی بسنده نکرده، بلکه به ارائه نظام واره و فرایند پرداخته است. بیان بودن وواقع گرائی تربیتی قرآن، نزول تدریجی قرآن، جامعیت محتوائی و روشی قرآن و حکمت ترتیب نزولی قرآن، مبانی هستند که این انگاره را تایید می‌کنند. 2- بنا به دلایل و شواهد موجود (بویژه روایات ترتیب نزول)، ترتیب کنونی قرآن،اجتهادی و ترتیب نزول قرآن توقیفی است.با این فرض، حکمت و معنای انتظام یافته‌ای بر ترتیب مصحفی مترتب نیست بلکه ترتیب نزول، دارای حکمت و معنائی منتظم می باشد. در نتیجه فهم ترتیب نزولی قرآن علی الدوام حجت بوده و روائی خواهد داشت. 3- رویکرد ترتیب نزولی، تناسب و سازگاری بنیادی با تفسیر موضوعی قرآن دارد. چه اینکه بررسی موضوع تربیت اخلاقی به روش ترتیب نزولی، فرایند یاد شده را با معیار درست‌تر و شیوه منظم‌تری دنبال می‌کند.نویسنده در گام اصلی، برخی نظریه‌ها و پژوهش‌های تربیتی را از منظر فرایندی مورد غوررسی قرار داده و با دیدگاهی تحلیلی، مراحل تربیت اخلاقی در آنها را با عرضه بر قرآن به داوری گذاشته است و به نوعی امکان تطبیق بر مراحل تربیت قرآنی درباره آنها را نشان داده است.در ادامه، سوره‌های مکی قرآن به لحاظ شکل و شیوه بیان و هم محتوا و رویکرد به چهار مرحله تقسیم گشته و متناسب با هر مرحله، اصول و روش‌های تربیتی قرآن و زیرمرحله‌های هر یک به دست داده شده است. بویژه چگونگی ربط بین اصول و روشهای تربیتی با گونه‌های مفاهیم اخلاقی قرآن، دنبال شده و در پایان، سوره‌های مدنی، البته به گونه اجمالی و نظر داشت سه مرحله تربیتی به شیوه یاد شده به بحث گذاشته شده است.براساس این پژوهش، تربیت اخلاقی در فرایند قرآنی، از اصلاح زمینه گرایشی- شناختی (به صورت ترکیبی) آغاز و با طی مراحل جزئی‌تر درباره انسان (به مثابه مربی و متربی)، مبداء و معاد ادامه می‌یابد. در مرحله بعد، مفاهیم انسان شناسانه، اوصاف و ویژگی‌های انسان، جهان، حیات و نظایر اینها (توحید صفاتی) با گام‌هائی منظم و معین ناظر بهمبانی، اصول، روشها و اهداف تربیتی، توسعه یافته و کامل تر می‌شود و در مرحله آخر باارتقاء عملی، تکلیف محوریو پذیرش ولایت (عملی و اجتماعی) خداوند که مرحله توحید افعالی و توحید در عبودیت است به بار می‌نشیند.

یکی از مسائلی که در تفسیر قرآن لازم است مورد بررسی قرار گیرد بحث روش‌شناسی تفسیر است چرا که شناخت روش تفسیر، مفسرین و قرآن‌پژوهان را در شیوه درست و دقیق فهم قرآن یاری می-نماید.با عنایت به گونه‌های تفسیری اهل بیت که مصادیق بارز اهل ذکر می‌باشند درمی‌یابیم که آنها بر اصولی معتقد بوده‌اند که راهگشای بسیاری از مسائل تفسیری می‌باشد.امام رضا7 در مناظرات ومراجعات مردم، از روش‌های خاصی برای تبیین آیات قرآن کریم استفاده نموده‌اند.با بررسی روایات تفسیری امام رضا 7در می‌یابیم ایشان از روش‌های تفسیری قرآن به قرآن، قرآن به سنت، قرآن به عقل،قرآن به لغت ونیز گونه‌های تفسیری تاریخی، بیان شأن نزول و ذکر مصادیق آیات، در بیان مفاهیم آیات الهی بهره جسته‌اند که شناخت آنها می‌تواند مدل صحیح تفسیر قرآن را به ما ارائه نماید.