آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز، تواتر قرآن از جمله مسائل بنیادین علم قرائت بوده که به دلیل طرح پاره‌ای مسائل پیرامونی، کیفیت آن به خوبی فهم نشده است؛ برخی در مسیر دفاع از قرآن و انگیزش مذهبی، قائل به تواتر قرائت‌ها شده و بعضی نیز تواتر قرآن را به میزان معینی از آیات محدود نموده‌اند. همچنین در دوران معاصر، برخی از مفسران و محققان تنها قرائت حفص از عاصم را متواتر و شایسته اعتنا قلمداد نموده و به سایر قرائات وقعی ننهاده‌اند. پژوهش حاضر در راستای تبیین این مسئله، کاربرد تواتر را در سه حیطه­ تواتر نص قرآن، تواتر قرائت‌های هفت یا ده‌گانه و نیز تواتر قرائت حفص از عاصم مطرح نموده و کوشیده است با نگاه تاریخی ‌ـ ‌تحلیلی و با طرح و نقد دیدگاه‌های مختلف، تصویر واضحی از تواتر قرآن و چگونگی آن ارائه نماید. در نهایت با تأکید بر لزوم تواتر قرآن، این نتیجه به دست آمده که منظور از این تواتر، تواتر سیاهه قرآن است که مهم‌ترین ضابطه پذیرش هر قرائت بوده و منحصر به قرائت حفص از عاصم نیست.

این پژوهش در چهار فصل با این موضوعات نوشته شده است: فصل اول، کلیاتی درباره موضوع؛ نظیر مقدمه، بیان مسأله، فرضیات، سؤالات اصلی تحقیق، روش تحقیق، سابقه و ضرورت انجام تحقیق؛ فصل دوم، زندگانی علی بن الحسین(ع): معرفی امام(ع)، دوره های زندگی آن حضرت و حوادث مربوط به آن، نهضتهای شیعی و موضع آن حضرت در قبال آنها، شهادت و وصایای آن حضرت؛ فصل سوم، دعاهای صحیفه سجادیه؛ فصل چهارم، نتیجه گیری شامل موارد اقتباس از آیات، موارد تلمیح به آیات، موارد تفسیر آیات، موارد هم مضمون با آیات، موارد اشاره به آیات.

سید مرتضی به عنوان یکی از بارزترین چهره های مکتب بغداد که به مبارزه با رویکرد حدیث گرای مکتب قم برخاست در رابطه حدیث و چگونگی استفاده از آن مقید به اصول و قواعد خاصی است و بر مبنای آن اصول و قواعد به تحلیل و ارزیابی روایات می پردازد. در نظر او روایات معتبر و قابل اعتماد به پایه قرآن و در حکم کلام خداست و در نتیجه می توان آن را مبنای صدور حکم شرع قرار داد. در این پژوهش که به بررسی مباحث حدیثی سید مرتضی می پردازد، ابتدا کلیاتی در باره نگارشهای خاص حدیثی در میان شیعه و سنی بیان شده و سپس با شرح زندگی و آثار سید مرتضی به بررسی جایگاه انواع علوم حدیث در آثار سید پرداخته شده است. در ادامه به دلیل اهمیت فقه الحدیث در آثار سید مرتضی در فصلی مستقل به بررسی جایگاه و مبانی فقه الحدیث در آثار وی اختصاص داده شده و در انتها با ذکر مثالهایی از میان آثار او شیوه ها و ابزار های فقها الحدیثی او را استخراج و بیان داشته است.

در سدۀ دوم و سوم قمری از هشت کتاب و رساله با موضوع اختلاف مصاحف امصار (عراق و شام و حجاز) یاد شده است. گرچه این کتاب ها به دست ما نرسیده، مطالب آن ها در منابع بعدیِ علم رسم المصحف و قرائات بازتاب یافته است. اختلاف رسم الخط مصاحف امصار به دو دسته تقسیم پذیر است:الف) تفاوت هایی که موجب اختلاف در قرائت نشده اند؛ مانند ثبت «ی» یا نبود آن در «ائتونی/ ائتون»؛ ب) اختلاف هایی که باعث تفاوت در قرائت اند؛ شامل حذف یا زیادت یک حرف یا تبدیل یک حرف به حرفی دیگر. مجموع اختلافات دستۀ دوم به 54 مورد می رسد. تا کنون دربارۀ علت و زمان پیدایی و اثر آن در قرائات یا تأثیرپذیری آن از قرائات، دیدگاهی جامع بیان نشده است. اغلب علمای متقدم بر این باورند که عثمان خلیفۀ سوم (د 35 ق.) دستور ثبتِ آن ها را در مصاحف امام داده است ولی در روایات جمع قرآن در زمان عثمان چنین مطلبی وجود ندارد و از سویی، این کار با هدف او برای اتحاد امت اسلامی بر یک مصحف واحد در تضاد است.

مفسران، در دریافت معانی قرآن کریم، روش های ویژه ای دارند که شناسایی آنها و آشنایی با انگیزه هر یک از نگارش تفسیر و سپس مقایسه میان تفسیرها، بهترین راه های رسیدن به پیام قرآن را به ما نشان می دهد‎۰ یکی از تفسیرهای شایسته پژوهش، "التفسیرالمنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج" است که نویسنده حنفی مذهب آن، وهبه زحیلی، با هدف پاسخگویی به نیاز دینی مردمانی که دارای سطح علمی متوسطی هستند آن را نگاشته است‎۰ نگارنده نیز با فراهم آوردن پایان نامه ای با عنوان "روش تفسیری تفسیرالمنیر" کوشیده است تا روش وی در تفسیر قرآن را مشخص نماید و در این راستا از منظرهای گوناگون به شیوه وی توجه نموده است: تفسیرالمنیر در شانزده مجلد (در بردارنده ‎۳۲ جلد) سامان یافته است که مجلد شانزدهم آن، شامل فهرستی موضوعی - از عنوان های تفسیری و آیه های قرآنی است‎۰ ساختار تفسیرالمنیر، دارای نظم نیکویی است و مفسر برای پرداختن به هر بخش از تفسیر، نام ویژه ای برای آن برگزیده است، مانند: "الاعراب"، "البلاغه"، "المفردات اللغویه"، "سبب النزول" و "المناسبه" و ‎۰۰۰ - تفسیرالمنیر، تفسیری ترتیبی و جامع است و گرایش فقهی در آن، بیشتر از گرایش های دیگر، نمایان است‎۰ - مفسر، از پرداختن به دیدگاه ها و اختلاف نظرهای تفسیری بی فایده - که در رساندن پیام قرآن و هدایت انسان بی تاثیرند پرهیز نموده است‎۰ - مفسر با توجه ویژه ای که به خود قرآن، روایت و عقل داشته، موفق شده است که از گزند روایت های اسرائیلی تا اندازه زیادی درامان بماند‎۰ - رویکرد مفسر، درباره مذهب شیعه، نیکو نیست و در میان دیدگاه های گوناگون فقهی ای که آورده، از فقه پویای شیعه، کمتر بهره جسته است و حتی سبب نزول هایی را که به گواهی شیعه و اهل سنت، ویژه اهل بیت (ع) هستند، نادرست پنداشته است‎۰ فصل های شش گانه پایان نامه حاضر، عبارتند از: ‎۰۱ معرفی و هبه زحیلی و تفسیرالمنیر ‎۰۲ روش و شیوه تفسیری در تفسیرالمنیر ‎۰۳ علوم قرآنی در تفسیرالمنیر ‎۰۴ جایگاه ادب در تفسیرالمنیر ‎۰۵ جایگاه روایت در تفسیرالمنیر ‎۰۶ جایگاه فقه در تفسیرالمنیر

همواره میان روش، گرایش و اسلوب مفسران در ارائه مباحث قرآنی تفاوت وجود داشته است‎۰ ظهور گرایش های اجتماعی، موضوعی، اجتهادی، فلسفی، ادبی، عصری و ‎۰۰۰ نتیجه این تفاوت هاست، در این میان (من وحی القرآن) با تمایل به جنبه اخیر (عصری) توسط محمدحسین فضل الله نگارش یافته است‎۰ او این تفسیر را به زبان عربی و بنابر مذهب شیعه اثنی عشری و به خاطر ایجاد بینش اسلامی - قرآنی میان جوانان و علاقمندان به مفاهیم دینی نوشته است‎۰ مفسر تلاش کرده است با جامع نگری به شبهات و نیازهای انسان معاصر و چالش های جامعه اسلامی پاسخ گوید‎۰ هدف این پایان نامه، بررسی روش و گرایش محمدحسین فضل الله در این تفسیر است‎۰ این نوشته در شش فصل تنظیم شده است‎۰ در فصل اول به زندگی، فعالیت ها و ویژگی های ساختاری این تفسیر پرداخته ایم‎۰ در فصل دوم و سوم (ملاک های برخورد با آراء تفسیری و مبانی پذیرش و نقد روایات) نزد فضل الله را بیان کرده ایم‎۰ در فصل چهارم و پنجم این مفسر را در مورد (علوم قرآنی و چگونگی بهره گیری او از علوم بلاغت و ادبیات عربی) جستجو کرده ایم‎۰ برای آگاهی از نظریات فضل الله در باره آیات اعتقادی و همچنین دیدگاه ویژه او در باره (عصمت)، مطالعه فصل ششم مفید خواهد بود‎۰

در پایان نامه حاضر پس از تعریف عدل و معانی لغوی آن مباحثی در چهار فصل به این شرح آمده است: فصل اول، اعتدال در امور نفسی شامل موضوعات: ایمان و اعتقاد، انواع ایمان، اعتدال در اخلاق، مفهوم حد وسط و مصادیق آن، مفهوم مستقیم و استقامت در قرآن، اعتدال در گفتار، قول معروف، قول کریم، قول لین، اعتدال در راه رفتن، اعتدال در مجالست و همنشینی، ملاک های دوستی از نظر قرآن مجید، اعتدال در انفاق، اقتصاد و میانه روی در عبادت؛ فصل دوم، اعتدال و میانه روی در امور اقتصادی: پرهیز از دنیا در آینه آیات و روایات، دنیای پسندیده در آینه آیات و روایات، تفصیل و تحلیل مسأله و توجیه آیات، اعتدال در معیشت، آداب ضیافت در قرآن و حدیث، تعریف پوشش و رعایت اعتدال در لباس، مد لباس از دیدگاه قرآن و حدیث، اعتدال در مسکن؛ فصل سوم، اسراف و تبذیر و پیامدهای آن، اسراف از دیدگاه قرآن؛ فصل چهارم، بهترین نمونه در اعتدال و میانه روی، سیره و سنن پیامبر(ص)، آداب دعا و قرائت قرآن.

یکی از ضرورت‌های مطالعات تاریخ قرآن، مفهوم‌شناسی دقیق دو اصطلاح قرائت و قاری است. برخی قرائن نشان‌گرِ تطورِ معنایی مهمی در مفهوم این دو اصطلاح در طول سده‌های نخست است. تطور معنایی این اصطلاح با روش مطالعۀ زمر‌ه‌شناسی، قابلیت تبیین علمی به روشی اطمینان‌آور دارد. روش مطالعۀ زمره‌شناسی می‌تواند وقوع این تطور معنایی را تأیید و دلایل آن را تبیین نماید. در مطالعۀ تاریخی جامعۀ قاریان در سده‌های نخست، تحول و تغییر محسوس در ویژگی‌ها و اوصاف جامعه قاریان دیده می‌شود. ویژگی‌های مانند: فقاهت، وثاقت، ادبیات، نظامی‌گری، خوانندگی. یعنی قاریان در سدۀ نخست، همان فقها بودند ولی در سده‌های بعد به تدریج تبدیل به افرادی شدند که میانه‌ای با فقه و تقوا نداشتند و امتیازشان در ادبیات و خوانندگی بود.

قرائت معتبر قرآن کریم، به معنای مصطلح یعنی کیفیت اداء حروف و کلمات قرآن کریم یکی از مهم-ترین و بنیادی‌ترین پرسش‌‌ها در مورد خوانش متن قرآن کریم است. راه‌کارهای متفاوتی برای پاسخ به این پرسش، از جانب علماء شیعه داده شده است. قرائت مشهور، به عنوان قرائت معتبر راه‌کار فقهاء و اصولیون متأخر در انتخاب قرائت صحیح است، مفهوم شناسی قرائت مشهور و ارتباط آن با روایت حفص از عاصم یکی از پرسش‌های این مقاله است. این پژوهش با روش مطالعه تاریخی اسناد و شواهد، تلاش در جهت دستیابی به قرائت معتبر در نزد اهل بیت(ع) دارد و از روایات به عنوان شاهد تاریخی، برای شناخت قرائت معتبر، نزد اهل بیت(ع) استفاده می‌کند. بررسی شواهد روایی نشان می-دهد، قرائتی که اهل بیت(ع)، در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.در تفسیر ملاک قرار داده‌اند، با قرائتی که با عنوان روایت حفص از عاصم شناخته شده و قرائت مشهور در جهان اسلام است انطباق دارد.

ابن مجاهد، قارى بغداد، در قرن چهارم هجرى با استفاده از منصب شیخ القرائى و نفوذ سیاسى و با توجه به رواج و شهرت حدیث نزول قرآن بر هفت حرف، هفت قرائت از پنج شهر مهم را رسمیت بخشد و به‌تدریج در بستر زمان سایر قرائات به‌عنوان شاذ شناخته شدند. درحالی‌که بسیاری از این قرائات شاذ، شرایط صحت یک قرائت صحیح را دارا بودند. نگارنده در این پژوهش بر آن است که قرائت زید بن علی را که در زمره قرائات شاذ قرار دارد، بررسی کند؛ زیرا بنا بر نقل شیخ طوسی در الفهرست، زید به صحت قرائت خود اطمینان داشته و آن را منتسب به حضرت علیj می‌نموده است. از این‌رو، نگارنده سعی دارد با رویکردی تحلیلی ـ تاریخی درباره چگونگی شکل‌گیری قرائت زید در مدینه، به بازیابی معیارهای صحت قرائت زید با معیارهای صحت قرائت از دیدگاه ابن جزری بپردازد که درنهایت با توجه به بررسی انجام شده، باید گفت که قرائت زید بن علی، معیارهای صحت قرائت را تا حد زیادی داراست، همچنین بررسی تأثیر قرائت زید بر تفسیر قرآن، مؤلفه‌ی دیگری از این پژوهش است.