آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بعضی کلمات قرآن کریم در زمان نزول قرآن دارای معنایی بوده است که این معانی کم کم و در طول زمان مفاهیمی به خود گرفته اند که با معانی اولیه آنها مغایراست. مثل کلمه «الرحمن» که امروزه بحث از این می شود که این کلمه صیغه مبالغه است یا صفت مشبه؟براساس این دو نظریه این کلمه دلالت دارد بر رحمت عامه یا غیر آن؟ می گویند رحمن الدنیا و الاخره و رحیم الاخره و نظایر اینها. در حالی که با تتبع می توان این احتمال را مطرح کرد که این کلمه اصلا در آن زبانها به صورت یک علم و لقب بوده، نه وصف و هکذا معنی کلمات دیگر.

برخی از علمای معاصر بر این باورند که عموم مسلمانان از صدر اسلام تاکنون در قرائت قرآن به یک قرائت واحد ملتزم بوده‌اند. آن قرائت، همان قرائتی است که از جانب خداوند متعال نازل شده و بر زبان مبارک رسول اعظم (ص) جاری گشته و مسلمانان سینه‌به‌سینه تا به امروز آن را حفظ نموده‌اند و فرمان حضرات معصومین (ع) مبنی بر قرائت قرآن مطابق «قرائة الناس»، اشاره به همان قرائت واحد دارد و حفص بن سلیمان نیز به همان قرائت واحد، ملتزم بوده است. لکن با بررسی متن، سند و دلالت روایات مربوط به «قرائة الناس» و همچنین اسناد و مدارک تاریخی و تفسیری، به‌روشنی می‌توان دریافت که اولاً منظور از «قرائةالناس»، یک قرائت منحصربه‌فرد در تمامی اعصار و امصار نیست و ثانیاً قرائت حفص از عاصم در زمان‌ها و مکان‌های مختلف اسلامی، از شیوع امروزی برخوردار نبوده و به گواهی علما و مفسران متقدم و متأخر، در موارد متعددی با قرائت رایج در میان مردم مطابقت نداشته است.

یکی از گویندگان در بارۀ معنای ایمان به غیب در آیۀ «ٱَلݧݩَّذٖینَ یݦݩُؤݨْمݫِںݧݩݐُونَ بِالْغَیْبِ» (بقره: 3) نکاتی گفته است، به این مضمون که مراد از آن، ایمان به حقایق پنهانی و فراتر از احساس بشر نیست، بلکه به معنای ایمان آوردن در پنهانی است. گوینده، که کلمۀ «بالغیب» را در این آیه قید می‌داند، به آیات دیگر استناد کرده است. نگارنده این مقاله کلام گوینده را به پنج بخش تقسیم کرده و در هر بخش بر اساس قواعد ادبی، روشهای مقبول در تفسیر و نیز کلام مفسّران، خطا در کلام گوینده را نشان داده و به این نتیجه می‌رسد که مراد آیه، ایمان به حقایق غیبی و فراتر از ادراک حسّی بشر است.

"سیاق" از مهم ترین قرائن عقلائی فهم کلام و دستیابی به مراد گوینده محسوب می‌شود. در روش تفسیر قرآن به قرآن نیز توجه به "سیاق" آیه/آیات در کنار "بهره گیری از سایر آیات مرتبط با آیه مورد بحث" به عنوان قرینه‌ای برای تعیین مراد وحی مورد استناد قرار می‌گیرد. در عصر حاضر، کتاب "أضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن" تألیف محمدالأمین الشنقیطی از جمله تفاسیر مهم اهل سنت است که با روش تفسیری قرآن به قرآن نگاشته شده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی درصدد دستیابی به فهم جایگاه "سیاق" در این تفسیر و در نزد مؤلف آن برآمده است که در نتیجه مطالعه پنج جزء قرآن کریم مشخص شد هر چند "سیاق" نقش نسبتا مؤثری را در مواردی از جمله بیان معنا و مراد از مفردات آیه، تبیین معنای کلی آیه، ارزیابی اقوال مفسران، بیان تقدیر و محذوف و... در این تفسیر ایفا کرده است؛ اما در مواردی نیز "سیاق" به عنوان قرینه‌ای نزدیک و درونی در ترجیح معنا نادیده انگاشته شده است. در این موارد مفسر ابتداء معانی ای را که عمدتا برگرفته از آیات هم مضمون در سوره های دیگر است، مورد توجه قرار می‌دهد و گاهی نیز معنای سیاقی آیه را جزء یکی از وجوه معانی ذکر می‌کند. این مطلب می رساند که از میان دو قرینه مؤثر فوق الذکر در کشف معنای آیه در روش تفسیر قرآن به قرآن، "استناد به سایر آیات"، نسبت به قرینه "سیاق" در این تفسیر اولویت داشته و ارجح است

یکی از تمایلات و خواسته‌های فطری بشر، عشق به دانستن است حتّی در بسیاری موارد به وسیله این تمایل فطری در صدد برطرف کردن نیازهای مادّی نمی‌باشد، بلکه براساس احساس نیاز فطری است و از آنجا که منشأ این علقه به علم، کمال خواهی است، درصدد این است که علم را از سرچشمه‌ای ناب دریافت کند. امامیه که از اعتقاد به ولیّ خدا بهره‌مند است. علم را برای حلّ مجهولات خود از زبان مبارک ائمه اطهار که اولیای الهی‌اند، دریافت کند؛ زیرا علم ایشان به علم لایزال الهی متّصل است. بنابراین در پژوهش حاضر سعی شده است به شناخت اصول و مصدر علم امام و گستردگی شاخه‌های علوم ایشان پرداخته شود تا تصویری روشن از مسئله علم امام حاصل شود. پژوهش حاضر مشتمل بر پنج فصل است: فصل اوّل با عنوان کلّیات پژوهش به بیان اهمیّت موضوع، ضرورت و هدف و پیشینه پژوهش و فرضیه‌های آن و منابع پژوهش پرداخته شده است. فصل دوم به بیان ابعاد علم امام اختصاص دارد که در آن دامنه علم امام در شش بُعد که هر یک مطابق با آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته است، شامل موارد زیر است: ـ علم به علوم انبیای گذشته، علم به کتب آسمانی قبل، علم به کلّ قرآن، علم به اسمای اعظم الهی، علم به زبان‌های مختلف (جنیان، انسان از هر شهر و دیاری و هر جنبنده مانند پرندگان).ـ علم به اسرار خلقت و جهان هستی، از اسرار عالم آسمان‌ها و کهکشان‌ها تا راز آفرینش کوچک‌ترین مخلوق. فصل سوم این پژوهش تحت عنوان سرچشمه علم امام با تکیه بر روایات به بررسی ریشه‌های دریافت علم امام اختصاص داده شده‌اند که در دو بخش کلی به منابع دریافت علم امام تنظیم شده است که در این بخش‌ها به بیان القای علم به افاضه الهی و چگونگی تسدید و توفیق امام و انتقال سینه به سینه علم از امامی به امام بعد و دریافت علم به‌صورت تحدیث پرداخته شده و در این زمینه به طرح اشکال پرداخته و به آن پاسخ داده شده است. و همچنین به بیان سبب و کیفیت و محتوای منابع دیگری چون جامعه یاکتاب علی(ع) و مصحف حضرت زهرا‌(س) و کتاب جفر و هشت منبع دیگر که همه به‌صورت مکتوب می‌باشند حاوی جزئی‌ترین و دقیق‌ترین مطالب است، پرداخته شده است. فصل چهارم نیز براساس روایات در بیان خصوصیّات علم امام قرار گرفته که به مباحث خصوصیّت افزوده شدن علم امام و کیفیّت و چگونگی آن و اختیار ائمه در دانستن، بدون اینکه اختلافی در علومشان دیده شود و همچنین درباره افضیلت علمی ایشان نسبت به یکدیگر و اینکه ایشان در علم خود دچار سهو و نسیان نمی‌شود، پرداخته شده است. فصل پنجم این پژوهش در بیان علم غیب امام که از ابعاد مهم علمی ایشان است، شامل بخش‌های متعدّدی است که به بررسی «غیب» در لغت و کاربرد این واژه در آیات قرآن به معانی مختلفِ اعتقادات، وحی، قیامت، ضمایر باطنی و موارد امتحان و در معنای اصلی این واژه به کار رفته است پرداخته شده است و بعد از آن به طرح و بررسی آیاتی که دلالت بر اثبات علم غیب پیامبر دارند و در مقابل بررسی آیاتی که دلالت بر نفی علم غیب پیامبر می‌کند که مراد از نفی علم غیب، علم غیب ذاتی است در دنباله بحث با استناد به آیات و روایات و سخنان بزرگان به اثبات علم غیب برای امام(ع) و بیان محدوده آن و در نهایت به طرح و بیان اشکالات و شبهات از جانب مخالفان و نقادان و پاسخ به این شبهات با استفاده از سخنان اندیشمندان شیعی پرداخته شده است که ذیل هر یک از مباحث فوق عناوین فرعی مربوط به آنها مورد طرح قرار گرفته‌اند.

چکیدهدستیابی به سعادت تضمین شده از سوی خداوند، در حیات دنیوی و اخروی، مستلزم پایبندی به دین و دینداری نمودن صحیح و شایسته می‏باشد. به سلامت طی نمودن مسیر دینداری در گرو شناخت آسیب‏ها و آفت‏هایی است که دینداری را از مسیر اصلی اش منحرف می‏نماید. شناخت آسیب‏های دینداری موجب می‏شود تا ضمن پیشگیری از گرفتار شدن بدانها، در صورت ابتلا، در جهت رفع آنها اقدام گردد.قطعاً بهترین منبع برای شناسایی مسیر صحیح دینداری و آفات پیش روی آن، قرآن کریم و در کنار آن کلام ائمه (علیهم السلام)است که معرفی کنند? دین حق می‏باشند. بنابراین مسأل? اصلی در این پژوهش این است که آسیب‏های دینداری از منظر قرآن چیست؟ آموزه‏های دینی در سه حوز? اعتقادی، اخلاقی و احکام قرار دارند، که به طور کلی می‏توان محتوای دین را در دو ساحتِ مباحث نظری و عملی جای ‏داد. با توجه به این تقسیم‏بندی، در این پژوهش آسیب‏های وارد شده به دینداری، در دو ساحت ذکر شده مورد بررسی قرار می‏‏گیرند. بنابراین آسیب‏های دینداری، شامل آسیب‏های دینداری در حوز? نظری و آسیب‏های دینداری در حوز? عملی می‏باشند. در اینجا منظور از آسیب‏های دینداری در حوز? نظری، عقاید، باورها و تصورات ناصحیحی هستند که به دینداری صدمه می‏زنند و عبارتند از: اعتقاد به کافی بودن محبت خدا و پیامبر و عدم عمل به فرامین آنها، اعتقاد به کفایتگری ایمان به تنهایی، انتظار بهشت بدون تحمل سختی‏ها، بصیرت نداشتن نسبت به دین، تأثیرپذیری از وعد? به دوش گرفتن گناه توسط دیگری، برداشت ناصحیح از نظام ثواب و عقاب با تمنّای مغفرت الهی داشتن بدون عمل مناسب، عدم تعادل در خوف و رجاء، کمّیت گرایی در دین. به نظر می‏رسد اصلی‏ترین آسیب در این حوزه، بصیرت نداشتن نسبت به دین است که سایر آسیب‏ها نیز بدان باز گشته و از آن سرچشمه می‏گیرند. در این پژوهش برای عملکردهای فردی که قدم در مسیر دینداری می‏گذارد، سه عرصه تعریف شده است. یک عرص? شناخت دین، دو عرص? عمل به دین و سوم عرص? ثبات و ماندگاری در دین. بنابراین مراد از آسیب‏های دینداری در حوز? عملکرد، اعمال و رفتارهایی هستند که به هر یک از این عرصه‏ها صدمه می‏زنند.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? شناخت و دریافت دین عبارتند از: ایجاد بدعت و تبعیت از آن، تأسی نکردن به الگوهای شایسته، تبعیت بی قید و شرط و کورکورانه، دریافت مسائل مربوط به دین از مسیر ناصحیح، فرقه فرقه شدن در دین، کنکاش در جزئیات دین که توسط شارع مسکوت واقع شده است. در میان آسیب‏رسان خواهد بود که منشأ سایر عملکردها در این بخش نیز خواهد بود.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? عمل به دین شامل: ارتکاب گناه، به تأخیر انداختن توبه، تسلیم نبودن در برابر اوامر الهی و تبعیض قائل شدن در عمل بدانها، دلسوزی نسبت به گناهکار به جای اجرای حدود و احکام دین خداوند، دنیا گرایی و ترجیح دنیا بر دین و آخرت، دینداری موسمی و مقطعی، عدم اعتدال، عمل نکردن به کتاب الهی با وجود نگهداری و قرائت آن، فراموش نمودن یاد مرگ، کندی و عدم سرعت عمل در انجام امور خیر، هواپرستی، یاری نکردن دین خدا می‏باشند. از مجموع عملکردهای بیان شده، ظاهراً آنچه به عنوان اصلی‏ترین عملکرد آسیب‏رسان به دینداری در عرص? عمل به دین، می‏باشد، هواپرستی است که وجود سایر عملکردهای آسیب‏رسان در این بخش، نشأت گرفته از آن خواهد بود.عملکردهای آسیب‏رسان به دینداری در عرص? ثبات و ماندگاری در دین عبارتست از: جدیّت نداشتن و مصمم نبودن در عمل به دین، صبور نبودن در مسیر دینداری، عدم تداوم و استمرار در عمل به بایسته‏های دینی، مهاجرت نکردن برای نجات و حفظ دین خود. به نظر می‏رسد سرچشم? عملکردهای آسیب‏رسان در این عرصه، صبور نبودن در مسیر دینداری می‏باشد.در نتیجه صرفنظر از تقسیم‏بندی‏های بیان شده، آسیب‏های دینداری عبارتند از: بصیرت نداشتن نسبت به دین، دریافت مسائل مربوط به دین از مسیر ناصحیح، هواپرستی و صبور نبودن در مسیر دینداری. ‏ کلیدواژه‏ها: دین، دینداری، آسیب‏شناسی دینداری، شناخت دین، عمل به دین.

در کلام الهی که از لحاظ بلاغت بی همتاست، کاربرد هر واژه و ساختار در هر یک از آیات بر اساس حکمت و بیانگر لطائف و دقائقی است که بدون علم به ظرائف واژگان و نکات بسیار دقیق ساختارها، دستیابی به معنای والای این کلام متعالی ممکن نیست. حصر که یکی از مباحث دانش معانی در علم بلاغت استو به مفهوم اختصاص دادن چیزی به چیز دیگر به شیوه ای خاص می باشد، شامل اقسام و شیوهای متفاوتی است که هر یک ساختار خاص خود را داشته و کاربرد هر قسم و هر شیوه از آن در هر یک از آیات، هدف ویژه ای در بر دارد.موضوع این رساله بررسی ظرافتهای ساختاری و معنایی آیات در بردارنده حصر در جزء 29 و 30 قرآن کریم است.فصل اول این رساله به کلیات تحقیق از قبیل چکیده، بیان مسئله، اهداف، سوالات، پیشینه، فرضیه تحقیق وروش تحقیق پرداخته است.در فصل دوم مشخصات کلی حصر از جمله مفهوم لغوی و اصطلاحی و اهداف کاربرد آن بیان شده و اقسامحصر از جمله حصر حقیقی و غیر حقیقی، تحقیقی و مبالغه ای، موصوف در صفت، صفت در موصوف، افراد، قلب و تعیین و همچنین شیوه های مختلف حصر از قبیل عطف به لا، لکن و بل، نفی و استثناء، إنما، تقدیم ما حقه التأخیر، ضمیر فصل، تعریف مسند و مسندالیه و شیوه های غیر معمول حصر، به همراه نمونه آیات الهی و با استناد به تفاسیر و کتب بلاغی تبیین گردیده است و برخی نظرات جمهوربلاغیون و مفسرین از جمله اختصاص اقسام افراد، قلب و تعیین به حصر اضافی نقد گردیده است زیرا بررسی برخی آیات دربردارنده حصر حقیقی نشان می دهد که حصر حقیقی نیز در برخی موارد قابل تقسیم به اقسام افراد، قلب و تعیین می باشد. فصل سوم به بررسی آیات دربردارنده حصر در جزء 29 و 30 قرآن کریم پرداخته و ظرافتهای ساختاری و معنایی حصر در این آیات را بیان داشته است.فصل چهارم به بیان نتایج تحقیق از جمله تأثیر کاربرد حصر در تعالی مفاهیم آیات و تفاوت برداشت تفاسیر ادبی و بلاغی از این آیات و همچنین تأثیر کاربرد شیوه های متفاوت حصر در ایجاد سبک بلاغی متفاوت در جزء 29 و 30 قرآن کریم پرداخته است.

تفسیرآیات الاحکام به عنوان شاخه ای از علم تفسیر، همزمان با نزول قرآن، مورد توجه پیامبر (ص)، صحابه و دیگر مفسران قرار گرفت. مفسران فریقین نیز هریک براساس روش و مبانی مورد پذیرش خویش، به تفسیرآیات الاحکام، اهتمام ورزیدند، به گونه ای که کتب متعددی با عناوینی هم چون آیات الاحکام و احکام القرآن تدوین نمودند، از طرف دیگر تفاسیرمتعددی با رویکرد فقهی، توسط ایشان به رشته تحریر درآمد.با بررسی اقوال دانشمندان در باب تعداد آیات الاحکام، مشخص گردید افرادی مثل قطب الدین راوندی، محمد بن سائب کلبی، جمال الدین و فخرالدین متوج بحرانی و... معتقدند تعداد آیات الاحکام پانصد آیه است و این همان نظریه مشهور است. اما افرادی مثل ابن عربی، آیت الله معرفت، قرطبی و... تعداد آیات الاحکام را بیش از پانصد آیه می دانند و این نظر ناشی از آن است که آیات را چند بعدی دانسته و آیات مربوط به قصص، تاریخ الأنبیاء و... را قابل استناد در مباحث فقهی می دانند. گروه سوم مبنای شمارش را آیاتی می دانند که شأن نزول فقهی داشته نهایتا تعداد آیات الاحکام را کمتر از پانصد آیه می دانند و افرادی مثل خضری بک ، فاضل مقداد، محقق اردبیلی از این گروه هستند.هدف اصلی این پژوهش، پس از تبیین جایگاه تفسیر آیات الاحکام و شناخت روش تفسیری و مبانی تفسیرآیات الاحکام، کشف علل اختلاف تفسیر، در موارد اختلافی آیات الاحکام، از جمله آیه وضو (مسح پا)، نماز مسافر، روزه مسافر و ازدواج موقت می باشد.با بررسی تطبیقی تفاسیر فریقین، ذیل آیات الاحکام اختلافی مورد نظر، مشخص گردید عوامل عمده اختلاف تفاسیر مربوط به سه حوزه اصلی روایات، قرائات و ادبیات می باشد .گرچه عوامل دیگری به صورت مقطعی و محدود نیز در تفسیر هر آیه ، موجبات اختلاف تفسیر را فراهم کرده است. پس از تحقیق و بررسی انجام شده مشخص گردید روش تفسیر آیات الاحکام، روش اجتهادی است، از طرف دیگر برخی مباحث مانند "حجیت ظواهر"،"جواز فهم وتفسیر قرآن"و "توجه به شرایط و ضوابط فقهی، تفسیری" به عنوان مبانی تفسیرآیات الاحکام شناخته شده است.