آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعات تاریخی، همچون دیگر علوم دارای روشی است که در دو سطح توصیف و تبیین قابل ارزیابی است. سطح توصیف، تصویر روایت محور گذشته است که بر مبنای الگویی تجربه‌شده توسط متخصصان تاریخ در گذر زمان پیش می‌رود (سطح کشف ـ واقعیت)؛ اما تبیین، پرداختن به علل و عوامل شکل گیری رویدادهای گذشته است (سطح اکتشاف ـ حقیقت) که علی القاعده از طریق غیر روایی باید مورد توجه قرار گیرد. اینکه چنین تبیینی در مطالعات تاریخی چه جایگاهی دارد، مسئله کانونی مقاله است که به رغم پژوهش‌های صورت‌گرفته، همچنان نیازمند کاوش و مداقه است. پرسش اصلی این نوشتار که با هدف ارائه راهکاری برای درک بهتر گذشته شکل گرفته،‌ چیستی تبیین تاریخی و چگونگی کاربست آن در مطالعات تاریخی است که با این فرضیه دنبال می‌شود که توصیف و گزارشگری،‌ با فرض وجود تبیین مبتنی بر دیدگاه قانون فراگیر، حقایق گذشته را بر نموده و رازورمزهای آنها را آشکار می‌سازد. برای اثبات مدعا به روش عقلی با بهره‌گیری از فلسفه علم قدم بر می‌دارد.

جایزه کتاب سال، پیام تلخ سستی پژوهش‌ها و ضعف فعالیت‌های علمی در ایران است، چنان که برون‌دادهای آن نشان از ناکارآمدی جدی این نهاد دارد.

رمضان ماه تمرین بندگی و پارسایی؛ نوشتاری از دکتر سیدعلیرضا واسعی

روزه‌داری که موجب کاهش توان انسان و کار آمدی می‌شود، بی گمان آثار مهمی دارد که تنها با رعایت اصول آن، می‌توان به آن‌ها دست یافت و الا به ضد خود تبدیل می‌شود.

ابوطالب، برپایه داده‌های تاریخی، یکی از شخصیت­های بزرگ دوره پایانی تاریخ جاهلیت عرب و عهد آغازین اسلامی و دارای نقشی موثر و مثبت در حیات نبوی بود. وی با اینکه به حکم جایگاه سنتی خود، سه مأموریت دفاع از خانواده و انسجام آن، محافظت از نظام قبیله، شهر و ساختار آن، و ایفای نقش مراقبت از آیین­ها و باورهای پذیرفته شده را بر عهده داشت، اما به‌رغم همه اینها، در معرض انتخاب دیگری بود که در نهایت دگردیسی ملایم جامعه را به سوی حقیقت میسر می­ساخت،‌ هر چند کنشگری­های او درنگاه همترازان و بزرگان مکه از وجاهت قابل دفاعی برخوردار نبود. مقاله پیش رو، با عنایت به این پرسش کانونی که ابوطالب در چالش سنت و حقیقت چگونه عمل کرد و آیا در حمایت از پیامبر$ دغدغه حقیقت داشت یا به حکم موقعیت اجتماعی و فرهنگی، حمایت از عصبه عشیره/ قبیله، می­کوشد بر مبنای تئوری انتخاب گِلَسِر که تلاشی برای تبیین اقدام آدمیان در برگزیدن مسیر زندگی براساس نیازهای پایه‌ای است،‌ با روش تاریخی و تحلیل مضمون، پاسخ قابل دفاعی برای آن عرضه کند، بی آنکه بر کشمکش­های عقیدتی اصراری ورزد. فرضیه مقاله آن است که کنشگری‌های او‌ در مواجهه با پیش‌آمدها،‌ تابع حقیقت‌خواهی شکل می‌گرفت نه دفاع از سنت. البته نویسنده اذعان دارد که درباره ابوطالب،‌ کنش‌ها و گرایش­های عقیدتی او آثار فراوانی پدید آمده، اما از منظر نوشته حاضرکه رویکردی انسان‌شناسانه و فراتر از نگره‌های دینی دارد، هنوز بایسته بحث و گفتگو است.

سیره و سنت پیشوایان، ‌به عنوان بهترین سبک زندگی،‌ در دهه­های اخیر،‌ به ویژه به اقتضای نیاز حکومت دینی، سخت مورد استقبال قرار گرفته و به دنبال آن، نهادها و مراکزی نیز بدین منظور اختصاص یافته است، با این همه و با وجود استقبال روز افزون نسبت به آیین­ها و مناسک مذهبی به عنوان مظاهر دینداری، سیره و سیره پژوهی به دلایلی همچنان از جایگاه مقبولی برخوردار نیست: در پژوهش­ها، نوآوری­های نظریه محور و متناسب با مسأله­ها / نیازهای زمانه کمتر به چشم می­خورد و غالبا از ادبیات علمی روزآمد دورند. چرا سیره/سیره پژوهی در حیات فردی و اجتماعی جامعه شیعی ایران، به ویژه نسل جدید، کمتر حضور مؤثر و مشهود دارد؟ در این مقاله کوشش شده­است تا با روش تحلیلی انتقادی، موضوع بررسی و راهکاری اندیشیده شود. فرضیه این است که سبب بنیادین ناکارآمدی مطالعات سیره­ای، عقب ماندن از تغییرات پرشتاب دنیای امروز یا عدم تناسب آنها با تحول خواهی/ ثبات گریزی است و رهایی از این وضعیت، ‌در شناخت هر چه بیشتر زمانه و اقتضاءهای آن و سرانجام ارائه پاسخ­های متناسب است. گر چه سیره و چیستی و حتی اهمیت آن، موضوع بسیاری از پژوهش­ها بوده، از زاویه،‌ کمتر به آن پرداخته شده­است.

لقب دادن و ملقب شدن در میان ایرانیان، همانند دیگر اقوام سابقه زیادی دارد و گویا در همیشه تاریخ به عنوان یکی از شاخصه‌های شناخت افراد از آن استفاده می‌شد. لقب‌ها گاه وجه سیاسی،‌ گاه دینی،‌ گاه اجتماعی و حتی گاهی اخلاقی داشته و جنبه‌های تفالی آن نیزمورد توجه زیاد برخی از حاکمان و قدرتمداران بود، چنان که برخی از القاب، مثل ذوالریاستین حکایت از ویژگی سیاسی یا اجتماعی فرد ملقب داشت و در مواقع بسیاری هم مایه فخر و مباهات و چه بسا مایه درآمد و انتفاع‌هایی بود. به همین سبب با رویکرد اخلاق دینی چندان سازگاری نمی‌یابد. در سده‌های اخیر، به ویژه در عهد قاجار، ملقب‌سازی شکل مضحکی به خود گرفته، تا جایی که در پیدا کردن لقب مناسب برای افراد با مشکل مواجه می‌شدند. امروزه گر چه چنین سنتی برافتاده، اما گونه دیگری از آن به شدت جا باز کرده و به ویژه در محیط‌های اداری و مکاتبات رسمی موجب دردسر گردیده است، به همین سبب باید اندیشه عاجلی برای آن کرد تا فضاهای دینی و ارزشی بیش از این دچار بداخلاقی خلاف‌گویی/ دروغ نگردد.

مطالب دغدغه‌مندانه و وزین جناب موسی‌وند را که نشان از دانایی،‌ ادب و بزرگواری ایشان دارد،‌ به جان نیوشیدم، ‌به ویژه دو نکته بسیار مهمشان؛‌ یکی آن که در حوزه‌ای که آدمی تخصص ندارد نباید ادعایی داشته باشد و دیگر آن‌که بدون سند نباید حرفی زد. این دو از آرزوهای بنده و امثال من است که امید داریم روزی فرا برسد هیچ‌کسی در غیر حوزه تخصصی‌اش وارد نشود؛ نه طلبه‌ای در حوزه پزشکی بنویسد و ‌نه پزشکی در باب علوم انسانی قلم بزند و نه آنان که چیزی می‌نویسند یا می‌گویند، ‌غیرمستند و بی مبنا سخن بگویند.

عربان عصر ظهور، نه‌تنها خدا را می‌شناختند، بلکه به چندین خدا اعتقاد داشتند!

جلسه دوم سخنرانی دکتر سیدعلیرضا واسعی شب بیست‌وچهارم رمضان ۱۳۹۹ با عنوان «امام علی (ع)، الگویی در تراز تمدنی»