آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

جلسه دوم سخنرانی دکتر سیدعلیرضا واسعی شب بیست‌وچهارم رمضان ۱۳۹۹ با عنوان «امام علی (ع)، الگویی در تراز تمدنی»

جلسه سوم سخنرانی دکتر سیدعلیرضا واسعی با عنوان «امام علی (ع)، الگویی در تراز تمدنی»، در شب بیست‌وهفتم رمضان ۱۳۹۹

استاد محمدهادی یوسفی غروی، از محققان بنام، منصف و پرتوان حوزه تاریخ اسلام، در سخنی که به هر دلیلی اخیراً از ایشان انتشار یافت، بر نکاتی انگشت تاکید نهاد که از پیش روشن بود نمی‌تواند مورد اقبال شماری از باورمندان مذهبی و نیز برخی از پژوهشگران کلامی نگر قرار گیرد، چنان که خود هوشیارانه به آن توجه داده و گفته بود من این سخنان را باصدای بلند می گویم تا اگر کسی نظری دارد آن را بیان کند. این که باورمندان در این باره چه داوری دارند، از این مقال خارج است، اما ادعای پژوهشگرانی که به نقد سخن ایشان نشسته و با ارائه پاره‌ای از مستندات، مدعای وی را به چالش کشیدند، جای تأمل دارد.

اگر بگوییم مهم ترین شاخصه دیانت اسلامی، نیک خلقی و ادب است، سخنی به گزاف نیست.

ایرانیان در عرصه طبقه بندی علوم در تاریخ تمدن اسلامی نقشی برجسته و یگانه‌ای داشته‌اند.

مسأله شرایط جانشین پیامبر و چگونگی برگزیدن وی و اینکه آیا می توان با وجود فردی برتر (افضل) در جامعه انسانی، به مشروعیت حاکمیت انسان فروتری (مفضول) رسید یا خیر، از جمله مسائلی است که موجب انشعاب مسلمانان به جبهه های گوناگونی شده است. در این میان، معتزله به گفتگویی جدی در این باب روی آورده اند. نویسنده در نوشتار حاضر می کوشد تا از منظر معتزله به طرح بحث درخصوص امامت که حاکمیت جامعه را به عهده دارد، پرداخته و در سایه آن، نگره بغدادیون از جمله ابن ابی الحدید را بازنماید. در راستای این هدف، وی در ابتدای نوشتار، تطور تاریخی مکتب معتزله را بررسی و سپس بحث پیرامون مسئله رویکرد معتزلیان به مقوله امامت را به میان می آورد. نویسنده در ادامه با طرح موضوع تقدیم افضل یا فاضل، اظهار می دارد که وجوب امامت واجب است یا جواز امامت فاضل از مقولات مهم اندیشه سیاسی متکلمان است. سپس وی با پذیرش لزوم امامت افضل، به سراغ پرسش دیگر متکلمان درخصوص اینکه افضل امت پس از پیامبر کیست، رفته و مصداق افضل پس از پیامبر را بیان می دارد. ذکر دلایل افضلیت امام از دید اسکافی، قول به تفضیل در میان متأخران بصره و در نهایت، یادی از ابن حدید به عنوان شخصیتی اعتزالی از دیگر مباحث مطرح در نوشتار حاضر می باشند.

امامان شیعه که در باور پیروانشان همچون پیامبر، عهده­دار رهبری امت و پیشوایی جامعه­اند، برای اصلاح جامعه و مواجهه با ناهنجاری­ها دست به اقداماتی زدند و با کاربست راه­کارهایی متناسب با ضرورت­های اجتماعی و اقتضائات زمانه به ایفای نقش رهبرانه پرداختند. این که اقدامات و راه­کارهای اصلاحی آنان چه بود و از چه مسیرهایی پیش رفتند،‌ پرسش اصلی مقاله است. فرضیه نویسنده این است که ائمه برای اصلاح جامعه بیش از هر چیز به اقدامات و فعالیت­های فرهنگی - تربیتی، یعنی آگاه­سازی امت و ایجاد حس مسئولیت در آنها اهتمام داشتند. این تحقیق مبتنی بر نظریه اسلام تمدنی است که با بهره‌گیری از سخنان امامان به تحلیل آنها بر اساس منابع اولیه پرداخته است. در این نگاه، همه امامان معصوم به منزله یک پیکره واحد قلمداد شده­اند.

قلعه رباح،[1] واقع در سرزمین اندلس، از مهم‌ترین قلعه‌هایی بود که همیشه مورد توجه مسیحیان و دولت‌های مختلف اسلامی در اندلس قرار داشت؛ زیرا تسلط بر این قلعه، به­منزله احاطه بر بخش گسترده‌ای از اندلس بود و به­لحاظ نظامی، هریک از طرفین مخاصمه را در وضعیت برتری قرار می‌داد. مقاله حاضر می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد که موقعیت استراتژیکی قلعه رباح در پایداری دولت‌های اسلامی اندلس چگونه بوده است؟ (سؤال) به نظر می‌رسد که در فضای سیاسی-اجتماعی آن زمان، قلعه رباح همواره نقش به­سزایی در اقتدار دولت‌های اسلامی اندلس داشته است. (فرضیه) در این پژوهش، تلاش گردیده بر اساس ایجاد پیوندهای موضوعی و تحلیل وقایع، گزارشی از اهمیت نقش استراتژیک قلعه رباح در تحکیم قدرت دولت‌های اسلامی اندلس تا اواخر نبرد العقاب ارائه گردد. (هدف) این تحقیق که بر مبنای اسناد کتابخانه‌ای و به روش تحلیلی صورت پذیرفته (روش)، نشان می‌دهد که موقعیت استراتژیک قلعه‌ رباح، از مهم‌ترین عوامل بقا و اقتدار حکومت‌های اسلامی اندلس بوده است و سقوط قلعه، زمینه‌های پس‌رفت مسلمانان اندلس را فراهم کرده است. (یافته)

«آیندة تاریخ» یا «غایت‌مندی تاریخ» از مباحث ریشه‌دار در اندیشه بشری است و از دیرباز تأملات و مطالعات زیادی را متوجه خود ساخته است، به طوری که در دوره‌های اخیر، دانشی را با عنوان «آینده پژوهی یا تاریخ آینده» وارد عرصه آموزش‌های دانشگاهی کرده است. گرچه بسیاری از متفکران از منظر دینی به این پدیده می‌نگرند؛ اما برخی از اندیشه‌گران نیز از نظر‌گاه فلسفی بدان روی آورده و به زعم خویش کوشیده‌اند تا با شناخت «تاریخ به مثابة واقعیت» سمت و سوی حرکت آن را دریافته و از طریق آن دریچه‌ای برای نگاه به «آینده» گشوده و دورنمای زیست بشری را پیش‌بینی کنند. در این مقاله پس از تبیین رویکرد غایت گرایانه، به کوتاهی دیدگاه‌ها و نظریه‌های ناظر به «آیندة تاریخ» اشاره شده است. البته همچنان از منظر علمی ابهام‌های موجود در اطراف موضوع بی‌پاسخ می‌ماند که آیا به راستی با فرض وجود واقعیتی به نام «تاریخ» که با مطالعه گذشته حیات بشری، تنها ابعاد و جوانبی از آن دست یافتنی است، می‌توان به غایت‌داری «تاریخ» دست یافت و آینده را پیش‌بینی کرد؛ به تعبیر دیگر، آیا آینده تاریخ براساس دانش‌های انسانی و در رأس آن، یافته‌های تاریخی، قابل شناسایی و درک است یا تصور چنین چیزی، زادة اوهام غیر عالمانه آدمیان به حساب می‌آید. در این نوشتار به تبیین چیستی این نظریه پرداخته می‌شود