آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ارزش یک مَثَل در جلب توجه مخاطب و تسهیل در فهم مراد متکلم گاه بیشتر از توسعه کلام است، از این رو کاربرد تمثیل در اقناع مخاطب و فن سخنوری ارزش والایی دارد. فلسفة مثل های قرآن تنزّل مسائل بلند و بیان آنها در سطح افق فکری مردم است و نقش تاثیرگذار آن در تبیین مباحث، انکارناپذیر است؛ زیرا این فن، حقایق پیچیده را حس پذیر میکند. بر این اساس قرآن برای پایین آوردن سطح مطلب عقلی و قراردادن آن در دسترس فکر بشری، بارها از مثل استفاده کرده است. کاربرد تمثیل و دیگر شیوه های بیانی قرآن، از نشانه های اوج بلاغت ادبی و هنری قرآن کریم است. از سوی دیگر، میدانیم که هدف داستان ها و تمثیل های قرآنی، گزارشگری تاریخی نیست؛ بلکه پشت هر داستان و تمثیل، نتیجه ای اخلاقی و تربیتی نهفته است که مهم ترین آن دعوت به تدبر و تأثیرگذاری و در نهایت تربیت انسان است.

ابوزید، قرآن‌پژوه مصری در بحث معنا و مغزی، وامدار نظریه هرش در بحث معنا و معناداری است. چنان که هرش برای هر متن یک معنا و یک معناداری به رسمیت می‌‌شناسد، ابوزید نیز برای متن یک معنا و یک مغزی در نظر می‌‌گیرد. هرچند ابوزید در اصل طرح معنا و مغزی خود را وامدار هرش می‌‌داند، اما تفاوت‌های درخور توجهی نیز میان دیدگاه ایشان وجود دارد که در این نوشتار به شش مورد از همانندی‌ها میان دو نظریه و سه مورد از تفاوت‌ها اشاره می‌‌شود. مقاله پیش‌رو، به روش کتابخانه‌ای و با تحلیل و بررسی نظریه هرش و ابوزید به سامان رسیده است و هدف و نتیجه آن، بیان همانندی‌ها و تفاوت‌های موجود میان نظریه هرش و ابوزید در بحث معنا و مغزی است.

هر چند که «ابداع» مورد توجه همه فیلسوفان مسلمان بوده، اما در الهیات اسماعیلیه توجه ویژه ای به آن شده است به گونه ای که شخصیت‌ها و گروه های نامداری مانند نسفی، ابوحاتم رازی، سجستانی، اخوان‌الصفا، کرمانی و ناصرخسرو، به تفسیر آن اقدام کرده اند. این تحقیق که بر دیدگاه های اسماعیلیه در دوره فاطمیان محدود شده است با مراجعه به آثار آنان و به کارگیری روش های توصیفی و تحلیلی، این یافته ها را در اختیار خواننده قرار می دهد: اثرپذیری الهیات اسماعیلیه از نوافلاطونیان، سبب دشواری در دریافت دیدگاه آنان در خصوص مسائل مختلف از جمله ابداع، شده است؛ میان متالهان اسماعیلی در مولفه های به کار رفته در تعریف ابداع یا اجمال و تفصیل این مولفه ها و نیز در این که چه موجوداتی متعلق ابداع الهی هستند اختلاف نظر وجود دارد؛ هر چند که به نظر می رسد متالهان اسماعیلی ابداع و اختراع را متراداف می دانند اما در الهیات آنان رابطه ابداع با مفاهیم دیگر همچون خلق، امر، انبعاث، اراده، ترکیب، و صنع در هاله ای از ابهام قرار دارد.

اسماعیلیه به عنوان یکی از مذاهب زیر مجموعه‌ی شیعه، در مباحث کلامی و فلسفی متأثر از فلسفه‌ی افلاطونی و نوافلاطونی هستند. این گروه با الهام از فلاسفه‌ی نوافلاطونی، خدا، عقل و نفس را در برابر احد، عقل و نفس نوافلاطونیان ، پدر ، پسر و روح‌القدس کلیسا و نیک، عقل و روح افلاطونی قرار می‌دهند. در اقانیم ثلاثه نوافلاطونیان، رابطه‌ی اقانیم طولی است، چنان‌که در فلسفه‌ی افلاطونی این رابطه طولی است اما در تثلیث مسیحیت رابطه‌ی اقانیم عرضی و همه در یک مرتبه هستند. در نگاه اسماعیلیه نیز رابطه‌ی اقانیم طولی است و نه عرضی. اقنوم اول اسماعیلیه همانندیهای بسیاری با اقنوم اول نوافلاطونیان دارد. فلاسفه‌ی نوافلاطونی، عقل را قادر بر شناخت اقنوم اول نمی‌دانند و توصیف احد را به صفات روا نمی‌بینند و اندیشمندان اسماعیلی نیز توانایی عقل بر درک و فهم احد را بر نمی‌تابند و توصیف حق تعالی را به صفات پذیرا نیستند. هدف این پژوهش نشان دادن همانندیهای اقنوم نخست از اقانیم ثلاثه‌ی نوافلاطونیان و اسماعیلیه است و روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. منابع این نوشتار، همه از آثار اصلی اسماعیلیه است و در گزارش نظریات اندیشمندان اسماعیلی از منابع مخالفین اسماعیلیه استفاده نشده است. در ترتیب گزارش و تحلیل نظریات ، تقدّم و تأخر نظریات مد نظر قرار گرفته است.

الهیات اسماعیلیه متأثّر از فلسفه نوافلاطونی و مجموعه ای از اصطلاحات، بسیار دشوار و دیر فهم می نماید. در این الهیات، اصطلاحات بسیاری جای گرفته است که ابداع، خلق، امر، اراده، تکوین، عقل اوّل، عقول عشره و ... شماری از آن هاست. از میان اصطلاحات یاد شده، «ابداع» در الهیات اسماعیلیه بسیار مهم و کاربردی است و شخصیت های مشهور اسماعیلی مانند: ابوحاتم رازی، سجستانی، اخوان الصّفا، کرمانی و ناصر خسرو، تبیین و تفسیر آن را بسیار مورد توجّه قرار داده اند. برخی، به تعریف حداقلی ابداع بسنده کرده و شماری دیگر، تعریف حداکثری را دنبال کرده و چندین قید را در تعریف ابداع لحاظ می کنند و افزون بر این، در این همانی ابداع و اختراع و امر و اراده، اختلاف نظر وجود دارد. هدف این پژوهش، بررسی و سنجش اصطلاح شناسی شخصیت های اسماعیلی و مقایسۀ آن با اصطلاح شناسی سایر اندیشمندان مسلمان است و که به شیوه کتابخانه ای و بهره گیری از روش تحلیل متن و توصیف انجام می گیرد.

یکی از موضوعات مهم و کلیدی زیرمجموعه عدالت و امنیت، بحث اهمیت عدالت یا امنیت است. در این بحث سه فرضیه درخور تصور است. در یک فرضیه عدالت اهمیت دارد و اهمیت آن بیش از امنیت است. در فرضیه دوم، امنیت اهمیت دارد و عدالت در رتبه بعدی قرار می‌گیرد، و در فرضیه سوم، عدالت و امنیت اهمیت برابر دارند و هیچ کدام بر دیگری مقدم نیست. پژوهش پیش رو با روش کتابخانه‌ای و تحلیل و بررسی آیات قرآن به سرانجام رسیده و نتیجه آن، اثبات اهمیت عدالت است و مستندسازی آن به تعریف عدالت و امنیت، آیات قرآن و روایات می‌باشد.

در بسیارى از متون کهن تاریخى و فرقه شناسى، اباضیه به عنوان یکى از فرقه هاى خوارج به شمار آمده اند، ولى پیشوایان فکرى اباضیه براى خارج ساختن فرقه خویش از انزوا و تنفرى که دامنگیر خوارج شده است مى کوشند تا اباضیه را از شمار فرقه هاى خوارج خارج سازند و نام خوارج را تنها زیبنده فرقه هایى تندرو چون ازارقه و نجدیه و صفریه بشناسانند. در این مقاله به بررسی دیدگاه های کلامی و تفسیری اباضیه پرداخته شده است و مسائلی از قبیل: اسماء و صفات خداوند ، بی همانندی خداوند ، رویت خداوند ، حدوث قرآن ، نبوت ، امات و خلافت ، حکم مرتکب کبیره، حبط اعمال ، خلود فاسد، شفاعت پیامبر ، تفاسیر قرآن ، تفسیر محکم و متشابه، احکام وضو، نماز و... مطرح می شود همچنین درباره رابطه اباضیه با اهل بیت هم مطالبی در این مقاله آورده شده است.و در بخش پایانی به بخشی از تفاوت فرقه اباضیه با معتزله واشاعره به صورت مختصری اشاره شده است.

ابداع به عنوان یکی از صفات فعلیۀ خداوند همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان قرار داشته و شخصیت‌های برجسته‌ای چون کندی، فارابی، ماتریدی، صدوق، ابن‌سینا، طبرسی، سهروردی و غیره بحث‌های مختلفی را دربارۀ آن مطرح کرده‌اند. برخی به تعریف حداقلی از ابداع بسنده کرده و شماری، تعریف حداکثری ابداع را ضروری می‌دانند. در این میان علامه طباطبایی به عنوان یکی از شخصیت‌های برجستۀ تفسیری، فلسفی و کلامی عصر حاضر، به مناسبت کاربرد کلمۀ بدیع و برخی مشتقات بدع، به بحث در مورد ابداع نیز می‌پردازد. ایشان ابداع را از صفات فعلیۀ خداوند می‌داند. علامه بدیع را به معنای مبدِع درنظر گرفته و این‌همانی مبدِع، فاطر و خالق را برنمی‌تابد. در نگاه ایشان، ابداع، ایجاد بدون نمونه، بدون زمان، بدون تقلید، بدون علل و بدون مثل است. نوشتار پیش‌رو با روش توصیفی و مطالعۀ کتابخانه‌ای صورت گرفته و هدف نهایی آن زدودن اختلافات لفظی در تعریف ابداع و تقریب نظریات در این حوزه است.

ابداع به‌عنوان یکی از صفات خداوند مورد توجه گروهی از فلاسفه، متکلمان و مفسران قرآن و بی‌مهری شماری دیگر قرار گرفته است و در میان مفسران قرآن، فخر رازی و علامه طباطبایی به اصطلاحِ ابداع توجه ویژه داشتند، ابداع را از صفات فعلیه باری‌تعالی و اطلاق‌ناپذیر بر ممکن الوجود می‌دانستند و ایجاد، نبود نمونه، زمان، مکان و دفعیت را از مؤلفه‌های ابداع می‌خواندند و لفظیت ابداع را به هیچ روی برنمی‌تابیدند و دلایل عقلی و نقلی برای اثبات مدعای خویش ارائه می‌کردند. دربارۀ تفاوت ابداع و خلق، ابداع و فطر و ابداع و اختراع وحدت ندارند و برخی نظریات فخر رازی در این مورد ناسازگار است؛ هرچند درخور توجیه و تأویل است. بر این اساس، مسئله این پژوهش، کشف نگاه فخر رازی و علامه به اصطلاح ابداع و تفاوت‌ها و همانندی‌های نگاه ایشان است. هدف این نوشتار، مقایسه نگاه فخر رازی و علامه طباطبایی به اصطلاح ابداع و زمینه‌سازی برای نظم‌بخشی اصطلاح‌شناسی امامیه و اشاعره بر مبنای روابط مفاهیم، تسهیل انتقال و آموزش، آسان‌سازی ترجمه و نمایه‌سازی و رده‌بندی صفات خداوند است و رویکرد این پژوهش، کتابخانه‌ای و روش پژوهش، تحلیلی‌توصیفی است. در این روش، اصطلاح ابداع توضیح داده می‌شود و همانندی‌ها و تفاوت‌های آن با دیگر اصطلاحات، بررسی و مؤلفه‌های آن بیان می‌شوند.