آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز بشر در آرزوی بهسازی ترکیب ژنتیکی نسل خود و پاک‌سازی آن از برخی معلولیت‌ها و نقص‌ها بوده و همواره در عصرهای مختلف این دغدغه به سبک‌های مختلف پیگیری شده است. وجود سیاست‌های اقتدارگرا و نژادپرستانه و روش‌های تبعیض‌آمیز در اصلاح نژاد قدیم، حکم به غیراخلاقی‌بودن آن را آسان می‌نمود،‌ اما قضاوت درباره اصلاح نژاد لیبرال و جدید قدری دشوار است. زیرا گروهی با استناد به زمینه‌های علمی و بسترهای اجتماعی ناشی از پیشرفت‌های علم ژنتیک و ارزش‌های جوامع لیبرالی حکم به اخلاقی‌شدن آن می‌کنند و در مقابل گروه دیگر با وجود این زمینه‌ها، چالش‌های اخلاقی مربوط را همچنان باقی می‌دانند. یکی از این چالش‌های مهم، نقض اصل عدالت، البته به ‌گونه‌ای متفاوت با گذشته، است. بی‌عدالتی در اصلاح نژاد قدیم به سبب تحمیل برنامه اصلاح نژاد به ‌صورت تبعیض‌آمیز بر طبقه خاصی بود و نمود بی‌عدالتی در شیوه جدید اصلاح نژاد این است که مزایایش در صورت تجویز در دسترس اقشار خاصی قرار می‌گیرد و امکان بهره‌برداری همگانی از آن نیست. تجویز بی‌قید و شرط اصلاح نژاد بدون بررسی برخی ملاحظات اخلاقی، پیامدها و چالش‌های اخلاقی دیگری را نیز به دنبال خواهد داشت. چالش‌های اخلاقی متنوعی همچنان در برنامه اصلاح نژاد لیبرال و جدید با محوریت اصل عدالت وجود دارد. نوشتار حاضر در پی شناسایی، بررسی و تحلیل اخلاقی آنها است.

ازدواج، نهادی ماندگار و پویاست که نقشی قابل‌توجه و انکارناپذیر در توسعه و تکامل جوامع بشری داشته است. تاریخ، بیانگر الگوهایی بسیار متنوع از ازدواج در ادوار مختلف است. بحث‌های تاریخی و تحولات ازدواج، زمینه‌ساز تفاوت رویکردهای فیلسوفان اخلاق به مسئلۀ ازدواج می‌باشد. در دوران معاصر برخی فیلسوفان در مخالفت با اخلاقی بودن ازدواج، استدلال‌های مختلفی اقامه کرده‌اند. دن مولر ازدواج را مشروط به عشق می‌داند و معتقد است اینکه زوجین قول می‌دهند که به یکدیگر عشق بورزند، تعهد و قول دادن به چیزی خارج از ارادۀ انسان است. او پس از تبیین شیوه‌های مختلف پیمان ازدواج، استدلال می‌کند که هیچ یک از پیمان‌های ازدواج ماندگار نیستند و اغلب آنها شکست خورده و به طلاق ختم می‌شوند، در نتیجه، ازدواج عملی غیراخلاقی و نادرست است. در این مقاله، استدلال مولر به روش تحلیل عقلی نقد و بررسی می‌شود. اشکالات متعددی به استدلال مولر وارد است از جمله؛ ارادی و اختیاری بودن زمینه‌های بروز احساسات، نادیده گرفتن ارزش روزهای خوش زندگی افراد متأهل، ضروری نبودن عشق برای ازدواج در ادوار مختلف و بومی بودن استدلال. همچنین نویسندگان تعریفی از عشق بر اساس فضائل اخلاقی ارائه می‌کنند که بر اساس آن، عشق در واقع عشق به فضایل و خوبی‌ها است و زمانی از بین می‌رود که معشوق، خوبی‌ها و فضایل خود را از دست بدهد. در نتیجه، استمرار عشق منوط به آن است که زوجین، خوبی‌ها و کمالات خود را تقویت کنند. بنابراین شرط ازدواج، رشد فضایل اخلاقی و تکریم متقابل زوجین است.

جمعیت جهان به‌صورت چشمگیر و روزافزونی در حال افزایش است و مردم با مشکلات و معضلات مهمی چون گرسنگی و سوءتغذیۀ شدید روبرو هستند. به ادعای برخی، تولید غذاهای اصلاح‌شدۀ ژنتیکی می‌تواند راه‌حل مناسبی برای تأمین غذای سالم و کافی و در نتیجه، حل گرسنگی جهانی باشد. تولید غذاهای اصلاح‌شدۀ‌ ژنتیکی با مخالفت‌های بسیاری نیز روبرو شده است. گروهی از مخالفان، با ارائۀ دلایل الهیاتی، تولید غذاهای اصلاح‌شدۀ ژنتیکی را به‌خودی‌خود و بدون در نظر گرفتن پیامدهای آن، غیراخلاقی و ناپسند می‌دانند. این مقاله در صدد بررسی و نقد مهم‌ترین دلایل الهیاتی مخالفت با تولید غذاهای اصلاح‌شدۀ ژنتیکی مانند بازی در نقش خدا، عبور از مرزهای گونه، نقض ارزش ذاتی گیاهان و حیوانات و تغییر در خلقت است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که این دلایل از اتقان کافی برخوردار نیستند و نمی‌توانند غیراخلاقی­بودن تولید غذاهای اصلاح‌شدۀ ژنتیکی را اثبات کنند، البته لازمۀ این مطلب، اخلاقی­بودن چنین کاری نیست.

معيار و ملاک ارزش اخلاقي، يکي از مهم‌ترين مباحث در فلسفه اخلاق است. سه نظرية معروف در اين زمينه مطرح شده است: «غايت‌گرايي اخلاقي»، «وظيفه‌گرايي اخلاقي» و «اخلاق فضيلت». در ميان متفکران مسلمان، در تبيين نظرية اخلاقي سازگار با قرآن اختلاف است. برخي نظرية اخلاقي سازگار با قرآن را «غايت‌گرايانه» مي‌دانند، اگر‌چه در نوع غايت‌گرايي نيز اختلاف است. برخي نظريه اخلاقي قرآن را «خودگرايانه»، برخي «سودگرايانه» و برخي نيز به‌طور مطلق «غايت‌گرايانه» تقرير کرده‌اند، بدون اينكه نوع آن را مشخص كنند؛ ازجمله سيدعلي‌اکبر حسيني رامندي که نظرية اخلاقي قرآن را غايت‌گرايانه مي‌داند و با توجه به تأکيدهاي قرآن بر نتايج فعل اخلاقي در قالب واژگاني مانند «سعادت، فوز، فلاح، نجات، لذت، امنيت، بشارت، آرامش، رنج، تشويق و انذار» اخلاق قرآني را ـ في‌الجمله ـ سازگار با نظريه‌هاي غايت‌گرا دانسته و آن را با انسان‌شناسي قرآني و شيوه تربيت اخلاقي قرآن سازگار مي‌داند. در اين مقاله، اين ديدگاه در بوته نقد قرار گرفته، نشان داده مي‌شود که آيات مورد استناد در مقام بيان معيار ارزش اخلاقي نيستند و نمي‌توان غايت‌گرايي اخلاقي را از آنها استنباط کرد، بلکه در مقام تشويق و ترغيب مؤمنان به پايبندي و رعايت ارزش‌هاي اخلاقي هستند.

پدیده سقط‌ جنین یکی از مباحث چالش برانگیز در اخلاق پزشکی است. این پدیده با موافقتها و مخالفت‌های زیادی مواجه است که هر یک برای اثبات سخن خود به دلایلی استناد کرده‌اند. یکی از دلایل موافقان سقط‌ جنین، شخصیت نداشتن جنین در نظر آنهاست. بدین‌معناکه چون جنین ویژگی‌های شخص را ندارد، شخص نیست و تنها شخص بالقوه به‌شمار می‌رود. لذا کشتن جنین به‌لحاظ اخلاقی نادرست نیست. اما «استیفن شوارز» از جمله کسانی است که در مقابل موافقان سقط‌ جنین، به قابلیت‌های جنین توجه کرده و با تمایز قائل شدن میان شخص بودن و کارکردهای شخص داشتن، جنین را شخص می‌داند. از نظر او جنین از لحظه لقاح، شخص بوده و دارای شأن و منزلت اخلاقی است؛ گرچه کارکردهای شخص را ندارد. یکی از استدلال‌های ایشان در اثبات شخص بودن جنین، استدلال استمرار وجودی است. در این مقاله به بررسی این استدلال پرداخته و به دلیل شباهت‌های این استدلال با دو استدلال ذات نوعی و استدلال شیب لغزنده ـ که برخی آنها را یکی پنداشته‌اند ـ به تبیین تمایز استدلال استمرار وجودی با آن دو استدلال پرداخته می‌شود.

فضایل عقلانی‌ در فرایند استنباط حکم و در مقام باورمندی و افتاء از مسائل مهمی هستند که فقیهان و مجتهدان می‌بایست به تحصیل آنها بپردازند. بدون تردید فقدان این فضیلت‌ها، موجب نقصان وجاهت و اعتبار ثمره عملیات فقاهت است. پیش‌فرض ما این است که عالمان دین همچون دیگر اندیشه‌ورزان به صورت آشکار و پنهان دستخوش آفت‌ها و آسیب‌های اخلاقی‌ هستند. فضائل متعددی از جمله گشودگی ذهنی، پشتکار فکری، دقت و تمرکز، تواضع فکری، شجاعت فکری، احتیاط فکری، گشودگی فکری، انصاف فکری و استقلال فکری مجموعه فضائلی هستند که در اعتبار معرفت مؤثرند. از‌آنجا‌که در اجتهاد و استنباط احکام شرعی، باورهای مجتهد نقش اساسی ایفا می‌کند، در این مقاله‌ نقش فضیلت عقلانی «تواضع فکری» در فرایند استنباط حکم شرعی بررسی شده است. نتیجه اینکه آراستگی به فضیلت «تواضع»، حجاب نفسانیت و منیّت را از پیش‌روی مجتهد و ادلۀ احکام برداشته و طریق وصول به حکمی اخلاقی‌تر را هموار می‌سازد.

پیتر سینگر از فیلسوفان اخلاق پرآوزه‌ای است که به خصوص در اخلاق کاربردی و حقوق حیوانات آثار بسیاری از او منتشر شده است و بسیار مورد توجه و نقد و بررسی قرار گرفته است. او در دفاع تمام عیار از حقوق حیوانات تلاش بسیار کرده است تا جایی که در مقایسه حیوانات با انسان‌ها نه تنها از یک سو، کشتن حیوانات و خوردن گوشت آنها را اخلاقی نمی‌داند بلکه از سوی دیگر، کشتن جنین و حتی نوزاد را اخلاقی تلقی می‌کند. اساس تفکر اخلاقی او در این زمینه بر مفهوم شخص استوار است. از نظر او موجودی شأن و منزلت اخلاق دارد که شخص به شمار آید و برای آن ویژگی‌هایی می‌شمارد. در نتیجه، از آنجا که جنین و نوزاد از نظر او این ویژگی‌ها را به دست نیاورده‌اند شخص به شمار نمی‌‌آیند و حق حیات نیز ندارند. با توجه به اهمیت سقط‌جنین و نفوذ و تأثیرگذاری سینگر و لازمه شگفت‌انگیز دیدگاه‌اش، در این مقاله به بررسی و نقد استدلال او درباره جواز سقط‌جنین و نوزادکشی پرداخته می‌شود و از جمله نقدهایی که می‌توان به سینگر وارد کرد عبارتند از بی‌ملاکی و دلبخواهی بودن معیارهای شخص بودن، ناکافی بودن این معییارها، اهمیت تفاوت در گونه به لحاظ اخلاقی، پیامدهای نامطلوب نوزادکشی و اهمیت عاطفه در اخلاق.

امروزه برگزاری دوره‌های آموزشیِ مهارتِ هک کردن رو به افزایش بوده و با استقبال زیادی مواجه شده است. در برخی کشورها آموزش هک و نوشتن بدافزارها جزء واحدهای درسی دانشجویان رشته‌های کامپیوتر و فناوری اطلاعات در نظر گرفته شده است. به اعتقاد برخی، از آنجا که آموزشِ مهارت هک و بدافزارنویسی ممکن است افراد را به سمت‌ فعالیت‌های مجرمانه سوق دهد و افراد از این مهارت سوء‌استفاده کنند، به ضرر جامعه است و بر همین اساس، غیراخلاقی است، اما برخی دیگر با این آموزش‌ها موافق‌اند و بر این باور‌اند که برای این‌که بتوانیم با مجرمان سایبری مقابله کنیم، باید بتوانیم مانند آن‌ها فکر کنیم. به اعتقاد این افراد، کارشناسان امنیتی برای فهم بهترِ نقاط ضعف امنیتی سیستم‌ها و مقابله با بدافزارها نیازمند یادگیری مهارت هک کردن و نوشتن بدافزارها هستند و از همین رو، آن را اخلاقی می‌دانند. بنابراین، با توجه به افزایش برگزاری دوره‌های آموزشی بدافزارنویسی و مهارت هک کردن و همچنین اهمیت امنیت رایانه‌ها، در این مقاله به تبیین، تحلیل و نقد و بررسی استدلال‌های موافق و مخالف اخلاقی بودن آموزش نوشتن بدافزارها و مهارت هک کردن پرداخته می‌شود و راه‌کارهایی برای استفاده اخلاقی از آموزش این مهارت‌ها ارائه می‌شود.

سقط جنین یکی از مسائل مهم در حوزه اخلاق پزشکی است که در دهه‌های اخیر ذهن برخی از فیلسوفان اخلاق را به خود مشغول کرده است. باروخ برودی یکی از فیلسوفان اخلاق است که مدعی است ادعاهای مطرح شده برای آغاز حیات انسانی جنین از جمله نخستین حرکت جنین در رحم، به ادراک درآمدن از سوی انسان‌های دیگر، زیست‌پذیری خارج رحم و وجود مستقل داشتن، هیچ‌کدام نمی‌تواند ویژگی‌ای ضروری برای انسان‌بودن جنین باشد. او آغاز حیات انسانی جنین را از راه تحلیل مرگ به دست آورده و معتقد است که چون انسان با ایست بازگشت‌ناپذیر مغز و به بیان دیگر، مرگ مغزی مرده به‌حساب می‌آید و دیگر او را انسان به‌شمار نمی‌آورند، پس آغاز حیات انسانی نیز با آغاز فعالیت مغز در جنین آغاز می‌شود. برودی مدعی است که فعالیت مغزی جنین در زمانی میان هفته دوم تا پایان ماه سوم آغاز شده و در‌نتیجه جنین در این زمان به‌یقین انسان می‌شود و سقط‌کردن آن به‌لحاظ اخلاقی نادرست است. در این مقاله به بررسی و نقد دیدگاه باروخ برودی پرداخته می‌شود.

«فلسفه برای کودکان» از برنامه‌های آموزشی جدید در جهت بهبود روند فلسفه‌ورزی و تفکر در کودکان است. این برنامه با وجود ظرفیت‌های خوب برای ایجاد فضای تفکر و خلاقیت‌، دارای مبانی‌ای ناهمخوان با مبانی فلسفی بومی ایران می‌باشد. به این منظور، ضروری است مبانی فلسفی برنامه مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. این مقاله به دلیل اهمیت ویژه اخلاق و تربیت اخلاقی، که یکی از اهداف این برنامه است و با ابزار داستان به کودک منتقل می‌شود، به بررسی مبنای نسبی‌گرایی اخلاقی داستان لیزا و راهنمای آن (محتوای تربیت اخلاقی برنامه لیپمن) و مقایسه آن با منظر حکمت متعالیه می‌پردازد. بررسی محتوا با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان می‌دهد علی‌رغم اینکه "لیپمن" نسبی‌گرایی را رد می‌کند، نفی خیر مطلق، شخصی و زمینه‌مند بودن تفکر و ارزش‌ها شواهدی بر نسبی‌گرایی اخلاقی این محتواست و این محتوا به علت ماندن در تنگنای نظریه قراردادگرایی و نداشتن ملاک و اصول ثابت دچار نسبی‌گرایی و توابع آن است.در مقابل، حکمت متعالیه با مطلق دانستن گزاره‌های اخلاقی، نگاه وجودی و فضیلت‌مدارانه به اخلاق مصون از گزند نسبی‌گرایی است. ازاین‌رو دارای مبانی ارزش شناختی مناسب‌تری در شکل‌دهی یک برنامه منسجم تربیت اخلاقی است.