آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نظام قضایی از ارکان اصلی حکومت های اسلامی به شمار می رود که بالطبع در طول تاریخ تمدن اسلام، تحولات چشمگیری را پشت سرنهاده است. خلافت عباسیان و امپراطوری عثمانی به عنوان پهناورترین و با دوام ترین حکومت ها در تاریخ اسلام، بخش بزرگی از این تاریخ را از آن خود کرده اند. در طول حکمروایی این دولت ها که با فاصل? اندکی تأسیس شده و قریب به یازده قرن بر مرکز جهان اسلام حکومت کرده اند، در منصب قضا و جایگاه قضات، تحولات و فراز و نشیب های آشکاری بوجود آمده است. در ارتباط با نظام قضایی هریک از این حکومت ها بطور پراکنده پژوهش هایی صورت گرفته است، لیکن اثری که بصورت تطبیقی آنها را کنار هم بررسی کند، پدید نیامده است. لذا در پژوهش حاضر، به طور مشخص منصب قضا و جایگاه قضات در این دو دولت در ذیل هفت شاخص از جمله «روابط قضات با خلفا و سلاطین»، با روش " توصیفی - تحلیلی " و " تطبیقی"، با داده های کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفته است تا سیر دراز مدت تحولات آن در دوران عباسیان و عثمانیان روشن شود. نتیجه به دست آمده گویای آن است که قضات به عنوان عالمان دین و نمایندگان شریعت در عرص? اجتماعی، صلاحیت مدیریت کارکردهای شرعی حکومت ها را در اختیار گرفته و به تدریج در ساختار اداری و سیاسی و حتی اقتصادی دولت نقش پررنگ تری پیدا کردند. این روند با از بین رفتن ماهیت دینی حکومت ها بویژه در امپراطوری عثمانی که سلاطین آن مدعی حاکمیت اسلامی بودند، ابعاد وسیع تری را در بر می گیرد.

وصیت، یکی از سنت‌های پسندیده ای است که قبل از اسلام در میان اعراب رواج داشت؛ پس از ظهور اسلام نیز با توجه به تأکیدهای قرآن در خصوص وصیت و نصیحت، این سنت ادامه یافت. مفهوم وصیت در عصر اسلامی تحول ویژه‌ای یافت، و با توجه به نظام جدیدی که بر جامعه حاکم شده بود، موضوعاتی که در وصیت های دوره‌ی پیش مورد اهمیت بود، تغییر کرد و به جای آن مفاهیم جدیدی در وصایا شکل گرفت. به طوری که نمی‌توان وصیت این دوره را با دوره‌ی قبل کاملاً مشابه دانست. پس از ظهور اسلام،اعراب، به شدت، تحت تأثیر وحی و اسلوب بیانی آن قرار گرفتند. در وصیت های دوره‌ی اسلامی به‌ویژه دور‌ی پیامبر(ص) و خلفای راشدین، کاربرد آیات قرآن، نمود خاصی دارد. رفته رفته موضوعات دینی و اخلاقی که در وصیت‌های پیامبر(ص) و خلفای راشدین، از مهم‌ترین موضوعات مطروحه بود، در دوره‌ی اموی، جای خود را به مسایل سیاسی داده و می‌توان گفت، وصیت در دوره‌ی اموی از جنبه‌ی دینی و تربیتی خود دور و به مسایل دنیوی و سیاسی نزدیک شد. در این دوره، وصیت نامه‌ی خلفا، به منزله‌ی عهدنامه‌ی حکومتی است که در آن خلیفه‌، جانشین پس از خود را معین نموده و مردم را ملزم می‌دارد که از وصیت وی پیروی نمایند.

موضوع رساله مقایسه ی تطبیقی جنگهای زمان پیامبر (ص) و عصر فتوحات (سال 11 تا 35 ه.ق) است، چرا که جنگ و جهاد از مسائل مهم عصر پیامبر (ص) و خلفای بعد از او می باشد، البته در اسلام شرایطی خاص و با رعایت اصولی اجازه ی جنگ به مسلمانان داده شده است. بنیادی ترین سوال رساله عبارتست از اینکه استراتژی و اهداف نظامی پیامبر (ص) و رهبران دوره ی فتوحات بر پایه ی چه اصولی بود و فرضیه ی اصلی عبارتست از اینکه، استراتژی نظامی پیامبر (ص) طبق هدف اصلی اسلام یعنی فلاح و نجات انسان بر پایه حداقل درگیری نظامی و تلفات جانی بود و در عصر فتوحات عموماً مبتنی بر کشتار و بدست آوردن غنایم بود. روند تحقیق این نتایج را حاصل نمود که در اسلام صلح بر جنگ ارجحیّت دارد، اما در شرایطی که مسلمانان در معرض انواع تهاجمات قرار بگیرند، اجازه جنگ به آنان داده شده است. بررسی جنگهای عصر پیامبر (ص) نشان می دهد که عمده ترین هدف آن حضرت (ص) گسترش اسلام بوده است و با دوره های بعد از خود تفاوتهای عمده دارد. تاکتیکهای نظامی ایشان عبارت بود از: پیشقدم نشدن در جنگ، رعایت حقوق اسرا و زنان در طی جنگ و... .همچنین در عصر پیامبر (ص) رهبران بیشتر از مهاجران و کارگزاران آنان از صحابه انتخاب میشدند، اما در عصر خلفا روند کلی فتوحات نظامی نشان می دهد که سه هدف گسترش اسلام، توسعه ی قلمرو و کسب غنیمت از اهداف مسلمانان بوده است البته و به اصل گسترش اسلام بویژه در دوره ی عثمان توجه کمتری شده است و در مورد کارگزاران خلفا در دوره ی ابوبکر بیشتر کارگزاران همان کارگزاران منتخب دوره ی پیامبر (ص) بودند ولی خلفا ی بعدی آنان را تغییر دادند، بویژه در دوره ی عثمان که بیشتر خویشاوندان خود و بنی امیه را روی کار آورده است.