آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شکاکیت اخلاقی یکی از مباحث بسیار مهم و تاثیر گذار در حوزه ی فلسفه ی اخلاق می باشد که همواره مورد توجه فیلسوفان اخلاق بوده است. این امر از آن جهت است که رسیدن به معرفت قطعی در حوزه اخلاق یکی از بنیادی ترین دلنگرانی های فیلسوفان اخلاق بوده است. بر همین اساس نوشتار پیش رو بر آن است که ضمن ارائه تعریفی دقیق از مقوله ی شکاکیت اخلاقی، دلایل مدافعان و مخالفان آن را نیز مطرح کند. از آن جا که شکاکیت اخلاقی مبحثی است مربوط به حوزه ی معرفت شناسی اخلاق، شکاکان اخلاقی برای رد معرفت اخلاقی دو مولفه ی مهم آن، یعنی توجیه و صدق را مورد حمله قرار می دهند در این پژوهش دلایل آنان برای رد این دو مولفه را بیان خواهیم کرد. پس از ذکر ادله ی شکاکان اخلاقی، پاسخ های مدافعان معرفت اخلاقی به این اشکال ها را مطرح می کنیم.

مشاوره فلسفی یکی از اقسام مشاوره است که در سی سال اخیر به شدت مورد توجه کشورهای توسعه یافته قرار گرفته و نه تنها در پاسخگویی به پرسش‌های فلسفی مراجعان بلکه در درمان اختلالات روانشناختی و معضلات فردی و اجتماعی نیز بکار گرفته‌‌‌ می‌شود. در حقیقت این نوع مشاوره یکی از تجلیات مهم فلسفه عملی در جهان معاصر بوده و جایگاه مهم فلسفه را در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها آشکار‌‌‌ می‌سازد. از سوی دیگر معنادرمانی نیز یکی از نظریات مهم در حوزه روان‌درمانی است که در دهه‌های اخیر مرکز مورد توجه بسیاری از روان‌درمانگران بوده و تلاش‌‌‌ می‌کند از منظری متفاوت به تحلیل و درمان مشکلات روحی و روانشناختی انسان‌ها بپردازد. بر مبنای این نظریه، ریشه اصلی مشکلات روانشناختی آدمی به ناتوانی او در یافتن معنایی برای زندگی و در نتیجه تجربه احساس پوچی ناشی از آن باز‌‌‌ می‌گردد. گرچه این نوع درمان بر اساس مبانی فکری فیلسوفانی چون ماکس شلر، نیچه،‌‌ هایدگر و یاسپرس صورتبندی شده و ویکتور فرانکل به عنوان بنیان گذار این نظریه بر این مساله صحه‌‌‌ می‌گذارد، اما فرضیه مقاله پیش رو این است که معنادرمانگران در فرآیند درمان مراجعان خود نیز به مشاوران فلسفی نیازمند هستند، چراکه در موارد معنادرمانگر صرف قادر به تبیین مبانی معنادرمانی و بکارگیری تکنیک‌های آن نبوده و بر همین اساس مساله تعامل مشاور فلسفی و معنادرمانگر در فرآیند درمان مطرح‌‌‌ می‌شود. هدف ما در این نوشتار این است که نقش مشاوره فلسفی را هم در تبیین مبانی معنادرمانی و هم در عملیاتی شدن تکنیک‌های آن تشریح کنیم و از این منظر اهمیت بنیادین مشاوره فلسفی را نمایان سازیم، به این امید که در آینده نه چندان دور شاهد بکارگیری روزافزون این نوع مشاوره در کشورمان باشیم.

آین رَند یکی از نظریه­پردازان خودگرایی اخلاقی در دوران معاصر است. با وجود اختلافات میان اندیشۀ او و ارسطو، وی بر این مسئله اعتراف دارد که در نظریۀ اخلاقی‌اش متأثر از ارسطوست. به نظر می­آید یکی از مباحث نظریۀ اخلاقی رند که متأثر از اندیشۀ ارسطویی است، نقش فضایل اخلاقی در سعادت انسان باشد. گرچه نظریۀ اخلاقی رند به­طور کامل خودگرایانه است و از این حیث با دیدگاه اخلاقی ارسطو فاصله دارد، اما او نیز مانند ارسطو از فضائل اخلاقی­ای یاد می­کند که نقش مهمی در دستیابی به غایت نهایی اخلاق از منظر او دارند. هدف این پژوهش آن است که ضمن تبیین دقیق فضائل اخلاقی در نظریۀ اخلاقی رند، به تحلیل نقش آنها در شکل­گیری شخصیت انسان خودگرا از نظر او پرداخته و در نهایت دیدگاهش را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. به­همین منظور ابتدا به معرفی تفسیر آین رند از نظریۀ خودگرایی اخلاقی پرداخته شده و سپس نقش فضائل اخلاقی در این نظریه مورد بررسی قرار گرفته است.

در اخلاق اسلامی توجه به بعد روحانی انسان و نقش رذایل اخلاقی در به مخاطره انداختن سلامت روان از اهمیت بسزایی برخوردار است. بر همین مبنا حکمای اسلامی برای درمان رذایل اخلاقی به تقسیم‌­بندی قوای وجودی انسان پرداخته و حاکمیت عقل بر سایر قوای نفس را به عنوان معیاری برای سلامت روان عنوان کرده‌­اند. آنها از فضایل اخلاقی به عنوان ارزش‌­هایی یاد می‌­کنند که برای سلامت روان ضروری هستند. حکمای اسلامی برای درمان بیماری­‌های اخلاقی راه‌کارهایی مطرح نموده‌اند که اصلاح نگرش، تبیین‌های معنوی و درمان بر اساس گرایش به فضیلت مقابل رذیلت اخلاقی از جمله­ آن‌هاست. با توجه به اینکه در اخلاق اسلامی از رذایل اخلاقی با عنوان امراض نفسانی نام برده شده و روش‌هایی برای درمان آنها بیان گردیده، می‌توان از این روش‌ها در درمان اختلالات روان‌شناختی نیز استفاده نمود. هدف ما در این پژوهش این است که با توجه به چند بعدی بودن انسان و تاثیر این ابعاد بر یگدیگر، راهنمایی جهت کاربرد اخلاق فضیلت‌محور اسلامی در درمان شناختی-رفتاری و معنادرمانی که دو نظریه مهم در روان‌درمانی معاصر هستند ارائه دهیم.

نظریه اخلاقی خواجه نصیرالدین طوسی، یکی از مهم ترین و قابل تأمل ترین نظریات در حوزه اخلاق فلسفی اسلامی است. در این نوشتار، نظریه اخلاقی وی را از منظر معرفت شناسی اخلاق که خود یکی از شاخه های اصلی فرااخلاق است بررسی می کنیم. مسئله ابتدایی، امکان معرفت اخلاقی در نظریه اوست. با توجه به اینکه وی حسن و قبح افعال را عقلی می داند، می توان نتیجه گرفت که معرفت به درستی یا نادرستی، احکام اخلاقی را امکان پذیر لحاظ می کند. دومین مسئله ، روش توجیه احکام اخلاقی است. بر مبنای یافته های این پژوهش، وی درباره توجیه گزاره های اخلاقی، تعریف گرای طبیعت گرا است. درنهایت نیز با توجه به اهمیت مسئله نسبی گرایی در معرفت شناسی اخلاق، مطلق یا نسبی بودن نظریه اخلاقی خواجه نصیر ارزیابی خواهد شد. بر اساس مبانی اصلی نظریه اخلاقی وی می توان نتیجه گرفت که وی نسبی گرایی اخلاقی را رد می کند و کلیت و جهان شمولی احکام اخلاقی را می پذیرد.

دیدگاه سوسیالیستی اقتصاد اشتراکی نیز مانند سایر نظریات اقتصادی و سیاسی که بر اساس مبانی فلسفی شکل گرفته‌اند، تاریخ مصرف نداشته و در هر شرایطی ممکن است به‌عنوان گزینه‌ای برای مدیریت جامعه مورد توجه قرار گیرد؛ چنانچه در وضعیت فعلی جهان با توجه به شیوع بیماری کرونا که موجب پدیدارشدن مشکلات اقتصادی شدید، از بین‌ رفتن بسیاری از کسب‌وکارها و بالارفتن آمار بیکاری شده، برخی از نظریه‌پردازان بازگشت به روایت‌هایی از سوسیالیسم را توصیه می‌کنند. با توجه به این مسئله، هدف ما در این مقاله این است که نظریۀ اقتصاد اشتراکی را از منظری اخلاقی مورد کندوکاو قرار دهیم و در نهایت، اعتبار آن را از نظرگاه اخلاقی بسنجیم. فردریش هایک و آین رند دو تن از اندیشمندانی هستند که به تحلیل سوسیالیسم و اقتصاد اشتراکی پرداخته‌اند و پیامدهای اخلاقی این نظریه را بررسی و نقد کرده‌اند. این دو متفکر در نقد اخلاقی اقتصاد اشتراکی به مؤلفه‌هایی چون نقض حقوق و آزادی فردی در سوسیالیسم و همچنین نابودی هویت فردی انسان در این نظریه می‌پردازند. در این پژوهش جمع‌آوری داده‌ها بر مبنای روش کتابخانه‌ای صورت گرفته و تلاش شده این داده‌ها تحلیل و ارزیابی شوند. یافته‌های این تحقیق نمایانگر این مطلب است که رند از منظری عمیق‌تر و فلسفی‌تر به نقد مبانی اخلاقی سوسیالیسم و نظریۀ اقتصاد اشتراکی می‌پردازد؛ حال آنکه هایک بیشتر به پیامدهای اخلاقی و اجتماعی این دیدگاه در جامعه توجه می‌کند.

مفهوم «خود» یکی از مفاهیم بسیار مهم در فلسفه اخلاق است. تعریفی که از این مفهوم ارائه شده و بر مبنای آن مرزهای خود و دیگری تعیین می‌گردد، نتایج مهمی در شکل‌گیری یک نظریه اخلاقی دارد. آین رند و ارسطو نیز در نظریه اخلاقی‌شان به مسئله خود از منظر اخلاق توجه داشته‌اند و بر همین اساس حدود و ثغور نظریه اخلاقی خود را مشخص کرده‌اند. بخش قابل توجهی از نظریه اخلاقی رند با محوریت مبانی ارسطویی شکل گرفته است. انسان‌شناسی رند که از آن نتایج اخلاقی می‌گیرد و تأکید بنیادی وی بر نقش عقلانیت در اخلاق تا حد زیادی ارسطویی است، ولی تفاوت‌های مهمی نیز میان نظریه اخلاقی رند و ارسطو وجود دارد که از نظر نگارنده این تفاوت‌ها در طرز تلقی متفاوت این دو متفکر از مفهوم خود از منظر اخلاق و ارتباط آن با دیگری ریشه دارد. در این نوشتار تلاش می‌کنیم ضمن بیان مرزهای خود در نظریه اخلاقی رند و ارسطو، به مقایسه این مفهوم در آرای این دو متفکر پرداخته و لوازم و نتایج آن را در نظریه اخلاقی هر یک بیان کنیم.

این نوشتار با هدف نقد وبررسی نسبی گرایی اخلاقی از منظر آموزه های اخلاق اسلامی، به رشته نگارش درآمده است. در ابتدا نسبی گرایی اخلاقی تعریف می شود و پس از آن اقسام آن ذکر می شوند. مهم ترین انواع نسبی گرایی اخلاقی، عبارتند از: نسبی گر ایی توصیفی، نسبی گراییفرااخلاقی و نسبی گرایی هنجاری. هم چنین آموزه های نسبی گرایی اخلاقی، در همه اقسام آن از منظر متفکران و اندیشمندان غربی نقد می شوند.مطلب مهمی که باید بدان توجه نمود این است که نقدهای عقلانی و فلسفی متفکران غربی بر نسبی گرایی اخلاقی، از نگاه اسلامی نیز مورد قبول و قابل طرح است. این امر به دلیل بنیان های مستحکم عقلانی و فلسفی آموزه های اسلام است. اما آن چه که در این نوشتار مورد تاکید قرار می گیرد، نقدهایی است که با استناد به آموزه های دینی اخلاق اسلامی بر نسبی گرایی اخلاقی وارد می باشند. برخی از مهم ترین پیش فرض های اخلاق اسلامی عبارتند از : جهان بینی الهی ، اصالت دادن به آخرت در مقابل دنیا ، جاودانگی نفس ، اختیار و مسئولیت انسان و واقع گرایی ، که در فهم محتوای اخلاق اسلامی و مطلق بودن ارزشهای اخلاقی در نظام اخلاقی اسلام موثرند. هم چنین مهم ترین آموزه های اخلاق اسلامی که در رد نسبی گرایی اخلاقی به کار گرفته می شوند عبارتند از: قرب الهی به عنوان کمال غایی، ایمان به خدا و معاد، فطرت، مقام خلیفه الّلهی انسان و جاودانگی نفس.

در این پژوهش تلاش می‌شود تا نظریه اخلاقی مورد نظر حکیم عمر خیام نیشابوری با توجه به رباعیات منسوب به وی مورد بررسی قرار گیرد و نسبت آن با فلسفه اخلاق اسلامی مورد مدّاقه قرار گیرد. اهمیت مساله با توجه به تاثیر عمیق خیام در ادبیات(شعر، رباعیات) و تفسیرهای متفاوت و بعضا متعارض از فلسفه و نظریه اخلاقی وی مشخص می‌گردد. بنابراین هدف اصلی ما از این پژوهش تحلیل ابیات وی و استخراج نظریه اخلاقی است که خیام از آن حمایت می‌کند. از سوی دیگر در این نوشتار به دنبال تعیین نسبت نظریه اخلاقی وی با نظریات اخلاقی معاصر هستیم. بررسی ابیات و رباعیات خیام نمایانگر این است که وی از نوعی لذت‌گرایی اخلاقی حمایت می‌کند که با ارضای امیال و خواهش‌های نفسانی در لحظه قرابت دارد. پرواضح است که چنین نظریه‌ای با اندیشه متفکران اسلامی همچون ابن‌سینا و ابن‌مسکویه که بر لذایذ عقلانی و معنوی تاکید می‌کنند در تعارض قرار می‌گیرد. البته این نظریه اخلاقی معلول فلسفه و جهان بینی شکاکانه‌ای است که از متن اندیشه‌های خیام قابل استخراج است. اما براساس یافته‌های این تحقیق از نظر افرادی همچون شهید مطهری و علامه جعفری رباعیاتی که رنگ و بوی شکاکانه و پوچ‌گرایانه دارد از آن خیام نیست و صرفاً به او نسبت داده شده است. با چنین فرضی مبنای نسبت دادن پوچ‌گرایی به خیام و در نتیجه لذت‌گرایی به او متزلزل خواهد شد.

یکی از مفاهیم مهم مسیحیت که با ایمان و نجات انسان ارتباط دارد، آموزه فیض یا لطف الهی است. مسئله این است: نجات و رستگاری انسان با توجه به گناه ذاتی از چه راهی حاصل می‌شود؟ آگوستین معتقد است که تنها راه نجات انسان فیض الهی است. این فیض از طرف خدا به انسان داده می‌شود. به نظر آگوستین ایمان مانند فیض، موهبتی الهی است. وی ایمان را محصول فیض می‌داند. طبق نظر او فیض وقتی می‌آید که کسی عزم ایمان کند و نه بعد از ایمان. او دراین باره می‌گوید: ایمان محصول فیض است چون رسول به ما می‌گوید: «از خدا رحمت (فیض) یافتم که امین باشم». از نظر آگوستین اراده انسان ضعیف و ناتوان است، انسان به تنهایی و با تکیه بر اختیار صرف، قادر به نجات خود نیست. او نیاز به امدادی غیبی دارد که آگوستین از آن به فیض یاد می‌کند. وی می‌گوید: «انسان‌ها خوب نیستند و در توانشان نیست که خوب باشند» دراین صورت تنها خداست که می‌تواند این تمایل به گناه را خنثی کند. نقدی که مخالفان بر آگوستین وارد می‌کنند این است که انسان از اراده آزاد و اختیاری تام برخوردار است و کاملاً مسئول گناهان خویش است و انسان اگر بخواهد می‌تواند با اراده آزاد خویش به نجات دست یابد. این پژوهش به بررسی دیدگاه آگوستین درمورد فیض و ارتباط آن با نجات و ایمان می‌پردازد.