آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«اهل كتاب» به عنوان پيروان اديان الهي پيش از اسلام، رفتار ثابتي در برخورد با مسلمانان نداشتند. هرچند دست كم گروهي از آنان، با ابراز دشمني نسبت به مسلمانان، هجمه هاي گوناگوني را بر آنان وارد كردند كه تهاجم اقتصادي يكي از آنهاست. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي، به بررسي تهاجم اقتصادي اهل كتاب بر اسلام پرداخته، نشان مي دهد كه اسلام در برابر اين هجمه ها با اتخاذ رويكردها، روش ها و ابزارهاي مؤثر، واكنش هاي لازم را از خود نشان داده، و با رصد دقيق و كنترل اوضاع اهل كتاب و مسلمانان، گام هاي مؤثري براي كاهش خطرات اين تهاجم ها برداشته است. قرآن، و سيرة معصومان عليهم السلام، هدايت فكري و عملي مسلمانان، را در حفظ امنيت اقتصادي و صيانت از اقتدار همه جانبة جامعة اسلامي بر عهده داشتند. توجه به سلامت اقتصاد داخلي، قطع وابستگي به بيگانگان، كنترل امور اقتصادي اهل كتاب و هزينة مالي براي پيشبرد امور دفاعي، از بارزترين اموري است كه در اين راستا اسلام بدان ها توجه كرده است.

نظریۀ فطرت آیت‌الله شاه‌آبادی در مقام یک نظریۀ انسان‌شناسانۀ میان‌رشته‌ای بر آن است تا در پرتو چهار رویکرد نقلی، عقلی، شهودی و تجربی/تاریخی، طرحی از ساختار پیشینی هستی انسانی ترسیم کند که شالودۀ آن بر شوق ذاتی نفس به کمال مطلق استوار است. در این راستا، این نظریه می‌کوشد تا طرح خود را از مجرای تحلیل هستی‌شناسانۀ مفهوم فطرت به مثابۀ لازمۀ وجود مدرک و به‌ واسطۀ اصطیاد گرایش‌های انحصاری نفس انسان تبیین کند.

نصر به نقد بحران حاصل از معرفت‌شناسی غرب می‌پردازد و آن را حاصل دوری از سنت و ایجاد فاصله میان هستی و شناخت می‌داند. او مانند سنت‌گرایان عدم توجه فلاسفه جدید به عقل شهودی و نادیده گرفتن معرفت قدسی مبتنی بر آن که ریشه در قلب آدمی دارد، قطع ارتباط با عالَم غیب و تنزل عقل به عقل استدلالی را مسبب وضع بحرانی موجود غرب می‌داند. نصر نقش وجود را در فلاسفه بزرگ اسلامی از ابن‌سینا تا ملاصدرا مورد کنکاش قرار داده است و با هدفِ نشان دادن قدسی بودن آنها، از توجه به وجود و هم‌ریشه بودن آن با شناخت، سخن می‌گوید. حال که معرفت از مضمون قدسی‌اش خالی شده و رابطه حقیقت یا معرفت تعقلی با امرِقدسی مغفول مانده و عالم سکولار با یاد خدا و حضور امرقدسی بیگانه است، تنها با احیای حکمت و اتصال عقل شهودی با نور عقل کلی که همان نور وحی و قرآن است و نیز التزام عملی انسان به معرفت صادر شده از جانب خداوند، می‌توان به حقایق اصیل وجود دست یافت.

هرزگی به معنای بی‌قیدی، لاابالی‌گری و بی‌‌بندوباری، از فراگیرترین مشکلاتی است که جوامع انسانی همواره با آن روبه‌رو بوده است. درحالی‌که قوانین قراردادی، اخلاق و الزامات عرفی و فرهنگی نقش‌هایی مؤثر در پیشگیری و مبارزه با هرزگی دارند، به اعتقاد دین‌داران، دین نیز در این عرصه نقشی مهم و چشمگیر ایفا می‌کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی، در پی یافتن پاسخ به این پرسش است که به‌واقع دین چه سهمی در این عرصه دارد؟ در این مقاله تلاش می‌شود با هدف شناسایی ظرفیت‌های دین در مهار هرزگی با تأکید بر ادیان ابراهیمی، به تبیین مفهوم هرزگی و شیوه‌های مهار آن پرداخته شود. با بررسی‌ انجام‌شده در این پژوهش نتیجه گرفته خواهد شد که دین از طریق ایجاد سرسپردگی ایمانی به‌عنوان عامل بازدارندۀ درونی، دستورات شرعی و اخلاقی، بیان آثار و پیامدهای دنیوی اعمال و بیان رقم‌خوردن سرنوشت انسان در فرجام عالم براساس سنجش نهایی اعمال، سهم و ظرفیتی قابل توجه در مهار هرزگی داشته و تأثیرگذاری دین در این عرصه، از ضمانت و ژرفای بیشتری نسبت به عوامل دیگر برخوردار است.

آنچه در این نوشتار مطرح می‌شود، تبیین و تثبیت سه مدعا در باب دین‌شناسی فیلسوفان مسلمان است: اول. فیلسوفان مسلمان متاثر از افلاطون و ارسطو انسان را موجودی اجتماعی دانسته‌اند. بدین معنا که انسان در قالب حضور در مدینه به حیات و بقای خود ادامه می‌دهد و تشکیل و بقای مدینه نیازمند قانون است. اما قانونی که برای اداره مدینه یا جامعه شهری معرفی می‌کنند، قانون بشری نیست بلکه قانون الهی است و آن قانونی، چیزی جز دین الهی نیست. بنابراین ازنگاه فیلسوفان مسلمان، ماهیت دین همان قانون است. دوم. از آنجا که فیلسوفان مسلمان به دین به عنوان قانون نظر کرده‌اند، هرگز از نحوة هستی این قانون پرسش نکرده‌اند؛ یعنی نپرسیده‌اند که دین به مثابة قانون از چه نحوة وجودی در جهان خارج برخوردار است. سوم. هرچند فیلسوفان مسلمان ذیل مفهوم دین به مثابه کلام و کتاب و مانندآن، نکاتی هستی‌شناختی بیان کرده‌اند، اما ایشان اصالت هستی‌شناختی برای دین قائل نیستند. نه تنها از نحوة وجود دین به مثابة قانون بحث و پرسش نکرده‌اند، بلکه اساسا هرگز از منظر هستی‌شناسی بحث منسجم، مدون و مستقلی در باب دین نداشته‌اند. پرسش اساسی در باب دین که تاکنون در تفکر و فرهنگ اسلامی از ان غفلت شده این است: نحوة هستی و وجود دین به مثابة یک موجود چگونه است؟ تفاوت رویکرد دربارة نحوة هستی دین موجب تفاوت نحوة مواجهه با دین و نسبت برقرار کردن با دین خواهد بود. از اینرو هستی‌شناسی دین صرفا یک بحث نظری نیست و آثار عملی متعددی بر آن مترتب است.

با توجه به نقش مهم حکومت­ها در سازمان­دهی جوامع و اداره مردم با جهت­دهی افکار و اعمال آنان و ورود جدی دین به حوزۀ تعیین سرنوشت افراد، بررسی اهداف حکومت­های دینی، ضروری است. در این میان اسلام و مسیحیت به عنوان دو دین زنده و دارای پیروان فراوان در جهان امروز، شایستۀ بررسی دقیق­تری هستند. مقاله پیش­رو با مطالعۀ کتابخانه‌ای و روش توصیفی _ تحلیلی به شناسایی و مقایسۀ اهداف حکومت­های دینی _ اسلامی و مسیحی پرداخته و نتیجه می­گیرد که به­رغم وجود تفاوت­هایی در مبانی و روش­های این دو دین، شباهت­های فراوانی در اهداف اصلی این دو حکومت دینی وجود دارد. براساس این بازنگری نو، اهداف اسلام در حکومت دینی عبارتند از: امنیت و عدالت اجتماعی، کمال انسان و تحقق حکومت خدا در زمین و اهداف مسیحیت در حکومت دین عبارتند از: امنیت و عدالت اجتماعی، رساندن جهان به کمال و تحقق حکومت خدا در زمین.

در روایت رایج از مدرنیته، جوهرۀ مدرنیته قول به خودآیینی و نفی هر گونه مرجعیت (از جمله مرجعیت دینی) تلقی می‌شود. در عین حال، ادعا شده که «گواهی» با «مرجعیت» تفاوت ماهوی دارد. به عبارت دیگر، ادعا شده که پذیرش گواهی، به مثابه یکی از منابع معرفت و توجیه، به معنای موافقت با توسل به مرجعیت و تعبد نیست و منافاتی با عقلانیت مدرن و خودآیینی انسان ندارد. این تلقی دلالت‌های مهمی برای معرفت‌شناسی دینی دارد. در این مقاله ابتدا با رجوع به سخنان فلاسفۀ مدرنِ کلاسیک نشان داده می‌شود که تفسیر مذکور از مدرنیته ناصواب است. در ادامه تفکیک میان گواهی و مرجعیت نقد و بیان می‌شود که باور مبتنی بر گواهی ذاتاً ملازم با توسل به مرجعیت منشأ گواهی است، و تفکیک این دو مقوله از یکدیگر ناممکن است. آنگاه، دو نقد عمدۀ دیگر بر ایدۀ خودآیینی که توسط معرفت‌شناسان معاصر ارائه شده طرح می‌شود. نتیجه پایانی این است که ایدۀ خودآیینی ایدۀ قابل دفاعی نیست و پذیرش مرجعیت دیگری، با شرایط خاص، منافاتی با عقلانیت ندارد، بلکه مقتضای عقلانیت است.

مسئله این مقاله سرشت معرفت شهودی و مؤلفه‌های آن بر اساس حکمت صدرایی است. معرفت شهودی به عنوان یکی از معارف مورد توجه در حکمت صدرایی است و با توجه به کاربست ویژه آن در حکمت صدرایی، شایسته بررسی است. بهره از معرفت شهودی و همچنین معرفت عقلی مقرون به سابقه است؛ اما برجستگی ملاصدرا در استفاده توأمان از آن دو گونه معرفت است و این امر موجب بنیان‌شدن حکمت متعالیه به عنوان نظام فلسفی منحصر در نوع خود است که معرفت شهودی را به بیان برهانی عرضه می‌کند. معرفت شهودی ثمره مکاشفه عارف است که از طریق تزکیه به دست می‌آید و خاستگاه آن -یعنی مکاشفه- از سنخ علم حضوری بوده و خطاناپذیر است، اما یافته‌هایش در مقام گزارش، تفسیر و داوری از سنخ معرفت حصولی بوده و خطاپذیر است. از این رو حقانیتش منوط به دو سنجه عقل و ودایع روایی (کتاب و سنت) است. ژرفای معرفت شهودی موجب اهمیت آن از حیث معرفت‌افزایی شده است. این امر موجب کارکرد بی‌بدیل معرفت شهودی در نظام صدرایی شده است. اهم این کارکردها عبارت‏اند از: تکوین، تکمیل، تصحیح، تثبیت و تعمیق آموزه‌های حکمت متعالیه. مقاله ضمن ایضاح سرشت و جایگاه معرفت شهودی در حکمت صدرایی، بر اهمیت والای آن نزد ملاصدرا اشاره می‌کند.