آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت امام در عرصه‌های مختلف همواره دغدغه دانشمندان اسلامی به‌ویژه حکیمان و متکلمان بوده است. به‌یقین یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت امام، زیارت جامعه کبیره خواهد بود. ویژگی ممتاز این زیارت تبیین دقیق و صحیح ارتباط امام با اصول محوری چون توحید، نبوت و معاد است. این زیارت از نظر سند و دلالت در طول تاریخ مورد اهتمام قرار گرفته و شرح‌های مختلفی به زبان فارسی و عربی برآن نگاشته شد. با وجود این شروح، تحقیقی که مستقلاً آموزه‌های امام‌شناسی را در این زیارت بیان دارد، موجود نیست. به‌همین جهت این تحقیق در صدد اصطیاد این آموزه‌ها از زیارت جامعه است. براین اساس ویژگی‌های امام را با تمرکز بر دو صفت علم و عصمت در این زیارت دنبال خواهیم کرد. همچنین نقش پررنگ امام با توحید، نبوت و معاد بیان خواهد شد. از طرفی تأثیر امام در روابط اجتماعی امت و ارتباط امت با امام معصوم× از دیگر موضوعات این تحقیق به‌حساب می‌آید. براساس فرازهای زیارت جامعه کبیره می‌توان گفت که خداوند این دو صفت بارز یعنی علم و عصمت را در حد اعلی و هم‌سنگ با پیامبر اسلام| به اهل‌بیت^ اعطاء کرده و ایشان را مظاهر کامل برای آنها قرار داده است. براساس فقرات این زیارت، بهترین و کامل‌ترین مسیر برای شناخت صفات خداوند، راهی است که ائمه^ بیان نموده‌اند. ایشان همان سلاله پاک نبوت بوده که در دو حیطه حقیقی و حقوقی وارث به‌حق پیامبر اسلام| هستند. همچنین ائمه^ نقشی بسیار مهم در ارتباط دو اصل امامت و معاد داشته که نتیجه آن فرجام نیک ابدی و سعادت اخروی در پرتو اطاعت از ایشان است. از طرفی در این تحقیق به اثبات می‌رسد که ائمه^ در روابط اجتماعی حکم رئیسی را داشته که هدف نهایی او هدایت جامعه و به کمال رساندن انسان‌ها در دنیا و آخرت است. با توجه به فرازهای زیارت، با روش توصیفی- تحلیلی، ناظر به شروح نگاشته شده و تحلیل خود نویسنده به امام‌شناسی در حوزه‌های یاد شده خواهیم پرداخت.

از روش‌های مطرح در فهم قرآن، روش تأویل است. اگرچه هم در رهیافت سمانتیکی و هم در رهیافت هرمنوتیکی از این روش استفاده می‌شود، ‌اما تفاوت‌های جدی میان این دو وجود دارد. متفکران و مفسران اسلامی که از رهیافت سمانتکی تبعیت می‌کنند، خود مواجهه یکسانی با روش تأویل ندارند. عده‌ای به نفی کلی آن و دسته‌ای به پذیرش حداکثری این روش نظر دارند. البته برخی نیز در حد میانه از روش اعتدالی در به‌کارگیری از آن در تفسیر و فهم قرآن بهره می‌گیرند. معتزله هم در مباحث کلامی و هم در مباحث تفسیری از روش تأویل فراوان بهره برده‌اند. از سوی اشاعره و امامیه به رویکرد آنان نقدهایی صورت گرفت. در میان متکلمان شیعی معاصر استاد جعفر سبحانی علاوه بر مباحث مستقل در حوزه تأویل به رویکرد دیگر متفکران اسلامی نیز نظر داشته و با نگاه انتقادی به تحلیل دیدگاه آنان می‌پردازد. از جمله این مواجهه با معتزله و رویکردشان در عرصه تأویل است. یافته اصلی تحقیق آن است که ایشان ضمن پذیرش اصل روش تأویل، اما افراط در آن را از آسیب‌های عرصه فهم دینی می‌دانند. در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی به ضرورت و جایگاه تأویل نزد ایشان اشاره و مواجهه ایشان با تأویل اعتزالی را دنبال خواهیم کرد

محبت که به معنای میل و علاقه به آن چه موافق طبع انسان است می باشد، یکی از ویژگی های مهم و قابل توجه نفس انسانی است. این ظرفیت باید همانند بینش انسان، در مسیر صحیح خود قرار گیرد تا او را به سمت کمالش هدایت کند.اصل ضرورت محبت چهارده معصوم(ع) از لحاظ ادله نقلی و روایات مسلم است. در روایات، ایشان به عنوان طریق معرفت خدا معرفی شده‌اند؛ توجه و تامل در ضرورت محبت ایشان در کنار عنایت به طریقیت آن‌ها در وصول به معرفت خدا، این سوال را در ذهن شکل می دهد که این محبت چه نقشی در حصول معرفت خدا دارد؟ اهمیت و ارزش معرفت الهی ضرورت پژوهش پیرامون این مساله را دو چندان می کند.

مفهوم سبک زندگی موضوعی است که تقریبا، همه شئون حیات انسانی را در بر داشته و مورد توجه اکثر پژوهشگران در علوم اجتماعی و مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی قرار گرفته و به آن پرداخته ‌می‌شود. بر همین اساس، یکی از مهم‌ترین مباحث و سوالات عصر کنونی که در مباحث انسان شناسی بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد، مسئله ‌حیات انسان است. ضرورت هماهنگ ساختن انسان آن‌چنان‌که هست با انسان آن‌چنان‌که باید و همچنین ضرورت رفع موانع تکامل انسانی، تنها با طرح حیات طیبه یا همان حیات‌معقول در حوزه انسان‌شناسی امکان‌پذیر است. در این بین، علامه جعفری که از راهیان حیات‌معقول بوده‌اند، در تمامی آثار خود به‌خصوص ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، حیات‌معقول را به‌طور کامل تفسیر کرده‌اند. از آن‌جا‌که، بحث حیات‌معقول در سبک زندگی اسلامی نقش بسزایی دارد و پژوهش در این مسئله در آثار علامه نتایج ارزشمندی خواهد داشت، این پژوهش با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با هدف ترسیم سبک زندگی اسلامی براساس حیات معقول از دیدگاه علامه جعفری، می‌کوشد تا الگویی نظام‌مند از چگونگی سبک زندگی اسلامی برمبنای حیات معقول، را در سه حوزه‌ی رابطه انسان با خدا، خود و اجتماع، ارائه کند تا بتواند گامی مؤثر در توسعه مباحث سبک زندگی و عرصه حیات بشری، بردارد و منشأ تحولات روحی و اخلاقی شود. و این فرضیه را محک بزند که، از جمله ابعاد مهم و کاربردی این مسئله، نقش آفرینی حیات معقول در شکل‌دهی سبک زندگی است. تحقیق حاضر، سبک زندگی اسلامی بر مبنای حیات‌معقول علامه جعفری را، بررسی کرده است. علامه این مسئله را در چهار حوزه رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با خود، رابطه انسان با اجتماع و رابطه انسان با جهان‌هستی بررسی کرده است، که در این نوشتار سه رابطه انسان باخدا، باخود و با اجتماع پرداخته شده است. بازنمایی ابعاد سبک زندگی اسلامی از منظر علامه، نقطه آغازی است که این جستار، برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. ارتباط انسان با خدا و خود و اجتماع از جمله مباحث مورد تأکید در این نوشتار است.

از ارکان کشف دیدگاه ملاصدرا در مسئلة فلسفة زندگی، شناخت معنای حیات و ابعاد و مؤلفه­های آن است. در فرایند کشف این نظریه، نقد دیدگاه رقیب و بدیل نیز صورت خواهد گرفت. مسئلة اصلی این تحقیق کشف مواضع هستی­شناختی صدرا در تحلیل معناداری زندگی و به تبع آن نقد و نفی پوچی و بی­معنایی زندگی است. درواقع در این جستار در پی پاسخ به این پرسش اساسی هستیم که در نظام فکری ملاصدرا و مبتنی بر رهیافت هستی­شناسی او، پوچی و بی­معنایی زندگی چگونه نفی می­شود؟ رهاورد به دست آمده بیانگر آن است که با بازخوانی دیدگاه ملاصدرا به این نتیجه می‌رسیم که وی در زمرة اندیشمندانی است که از نظریه فراطبیعت‌گرایانه در حوزه معنای زندگی دفاع می‌کند. از دیگر نتایج و دست­آوردهای این پژوهش آن است که از منظر هستی‌شناختی، باور به مبدأ و معاد و ارائه استدلال‌های موجه و معقول در این دو حوزه خواه‌ناخواه حیات آدمی را معنادار جلوه داده و به معناداری زندگی او منجر خواهد شد. بنیادی‌ترین مبنا در میان مبانی هستی‌شناسی، مسئله وجود خدا و توحید و از پس آن معاد است. پژوهش پیش­رو به شیوه توصیفی- تحلیلی دیدگاه صدرا را دربارة معناداری حیات در پرتو باور به مبدأ و معاد بیان و در ادامه به تبیین و در پاره‌ای موارد بازخوانی و حتی بازسازی دیدگاه او در نفی پوچی و بی‌معنایی از زندگی خواهد پرداخت.

معنویت نمی‌تواند محملی برای شریعت گریزی باشد. لازمه دین‌داری شریعت محوری است. از سوی دیگر دین در درون خود, معنویت را نیز به دنبال دارد. بنابراین لازمه معنویت دینی گام نهادن در وادی شریعت است. اگر چه معنویت امری تشکیکی است؛ اما معنویت بدون پذیرش شریعت الهی بی‌معناست. امروزه برخی به عدم این تلازم نظر داده و از معنویت منهای دین و معنویت‌های شریعت گریز سخن می‌گویند. اگر چه برخی از مؤلفه‌ها و لوازم معنویت در بعد سطحی، بدون شریعت هم امکان پذیر است؛ اما بی‌شریعت هرگز نمی‌توان در سطوح میانی و بالایی معنویت گام نهاد. ملاصدرا از جمله حکمایی است که طریق معنوی را منهای شریعت نپذیرفته و با تحلیل فلسفی به اثبات معنویت شریعت‌گرا می‌پردازد؛ مسالک معنوی که ادعای مفر از شریعت گریزی دارند را تخطئه می‌کند و آن را غیر معقول می‌خواند. عبادت و التزام به تکالیف شرعی را شرط ورود به سعادت و کمال آدمی معرفی کرده و از ضرورت عبادات و مناسک شرعی در آثار خود سخن می‌گوید. در این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه صدرا را درباره نقش شریعت در معنویت دینی بیان داشته و به نقد کج روان در حوزه معنویت‌های جدید که ادعای معنویت منهای شریعت دارند، خواهیم پرداخت.

از بن‌مایه‌های اصلی تفکر عصر مدرن مفهوم آزادی است. اگرچه رویکرد یکسانی میان اندیشمندان مدرن در این زمینه وجود ندارد، اما جملگی در تأثیرپذیری از لیبرالیسم کلاسیک به‌خصوص با نگاه جان استوارت میل وحدت، نظر دارند. میل از متفکران بنیان‌گذار لیبرالیسم مدرن است که بر مبنای فایده‌گرایی، قائل به آزادی مطلق فرد است. اندیشه او از مبانی عصر جدید مانند: سوبجکتیویسم، پلورالیسم، سکولاریسم، اومانیسم تغذیه می‌کند. این مبانی با رویکرد الهیاتی عصر مدرن به پیامدهایی همچون سنت‌ستیزی، انسان‌محوری و... می‌انجامد. براساس مبانی دین اسلام اندیشه میل و مبانی فکری او با چالشهای جدی مواجه است. میل، خود آزادی را هدف می‌داند که این نوع نگاه ضد قوانین حیات و تنزل‌دهنده اخلاق والای انسانی است و باعث نوعی فساد و پوچی در جامعه و فرد است. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی ابتدا به طرح اندیشه میل و در ادامه به روش تحلیلی انتقادی به نقد نظریه او براساس منظومه فکری استاد محمدتقی جعفری می‌پردازیم.

منفعت‌گرایی اخلاقی از مباحثی است که ذیل مسئله فایده‌گرایی در بین متفکران غربی مطرح است. سردمدار این بحث، جان استوارت میل است که بعد از طرح لیبرالیسم کلاسیک، در حوزه اخلاق، مبتنی بر مبنای فلسفی فایده‌گرایی، به منفعت‌گرایی اخلاق راه یافت. به باور وی فایده‌گرایی در عرصه زندگی برای آدمی بیشترین شادکامی را به دنبال دارد. غایت و هدف فایده‌گرایی در اخلاق، خوشی و شادی به نحو حداکثری است. این شادکامی با فداکردن فرد برای دیگران، دارای بار ارزش اخلاقی شده و اخلاق منفعت‌گرا را بروز می‌دهد. براساس یافته‌های این تحقیق، پلورالیسم اخلاقی، اباحه‌گری و بهره‌گیری از تمتعات مادی به شکل حداکثری برای شادکامی زندگی، از نتایج اخلاق منفعت‌گراست. علامه جعفری، مبانی و مؤلفه‌های طرح شده در اندیشه میل را با چالش‌های جدی مواجه می‌داند. او، انسان‌محوری، جریان تنازع در بقا، اصالت لذت و اصالت منفعت را از مبانی اندیشه‌های میل دانسته و آنها را باعث انحراف و تباهی بشریت معرفی می‌کند. در این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا به طرح اندیشه میل و در ادامه به روش تحلیلی انتقادی به نقد نظریه او براساس منظومه فکری استاد محمدتقی جعفری می‌پردازیم.

ایمان لازمه ارسال و نزول ادیان است و عنصر محوری آن را تشکیل می‌دهد. پرداختن به ماهیت ایمان و ابعاد آن از اصلی‌ترین مباحث کلامی در میان متکلمان ادیان بوده است. در این نوشته ماهیت و ابعاد ایمان از منظر آیت‌الله سبحانی و پل تیلیش بررسی می‌شود. هر دو شخصیت از متکلمان به نام هستند با این تفاوت که یکی در جهان اسلام و دیگری در مسیحیت به بررسی ایمان پرداخته‌اند. از آن حیث که نظریات تیلیش مبنای بسیاری از مکاتب فلسفی کلامی جدید غربی و حتی برخی روشنفکران اسلامی نیز است، شناخت صحیح آراء ایشان در باب ایمان کمک شایانی به شناخت این مکاتب و آراء برخی از روشنفکران دینی می‌نماید. استاد سبحانی ایمان را تصدیق نفس می‌داند؛ در مقابل تیلیش ایمان را حالت دلبستگی نهایی برمی‌شمارد. استاد سبحانی ایمان را امری صرفاً یقینی دانسته و وجود شک در ایمان را نفی می‌کند، لکن در نگاه تیلیش شک و یقین توأمان در ایمان وجود دارند. زبان دین را سبحانی واقعی و قابل‌فهم عموم می‌داند، در مقابل تیلیش قائل به سمبلیک و نمادین بودن زبان دین است؛ و اشتراکات دیدگاه این دوعالم در بحث ایمان این است که هر دو متکلم اطلاق معرفت به ایمان و برقراری رابطه تساوی میان این دو را، تحریف معنای ایمان می‌دانند؛ و بااینکه تفاسیر متفاوتی از عقل ارائه می‌کنند قائل به عدم تعارض میان ایمان و عقل هستند؛ و هر دو به ارادی بودن ایمان و عینی و خارجی بودن متعلق ایمان اذعان دارند.