آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

خدای متعال در قرآن کریم موضوع زنده بودن شهدا را در دو آیه بازگو نموده است. مقصود از شهدا در این آیات تمام کسانی هستند که به مقام‌ شهود‌ حقیقت‌ رسیده و با عمل خود درصدد اعتلای کلمه حق و ریشه‌کن کردن باطل می‌باشند؛ اگرچه در جهاد کشته نشوند و با مرگ طبیعی از دنیا بروند. مفسران درباره نوع این حیات دارای دو دیدگاه هستند؛ برخی حیات یادشده را حقیقی و برخی دیگر مجازی می‌دانند. معتقدان به حیات حقیقی نیز نظرات متفاوتی دارند؛ برخی این حیات را مربوط به جسم مادی در دنیا دانسته و برخی دیگر معتقد به زنده بودن روح در عالم ملکوت می‌باشند. این مقاله ضمن بررسی دیدگاه‌های فوق بیان می‌دارد حیات شهدا حیات حقیقی ویژه‌ای در برزخ است که انسان‌های عادی از آن محروم هستند. دیدگاه جامع در مورد مفهوم این حیات ویژه برزخی نیز عبارت از «احاطه نامحدود شهدا بر عوالم ملک و ملکوت از طریق علم و قدرت» است.

از چالش­های مهم در بهره­گیری از میراث اسلامی، به ویژه، سندهای حدیثی، پدیدۀ تصحیف است. یکی از گونه­های پیچیدۀ این پدیده، تصحیف چندمرحله‌ای/ ترکیبی است. گاهی در دفعات متعددِ نسخه­برداری از روی یک اثر، یک عبارت، چند بار آلوده به تصحیف ­شده است به گونه­ای که با گذشت چند مرحله از تصحیف­، هیچ شباهت ملموسی میان عبارت اصیل با عبارت مصحَّف باقی نگذاشته است. چنین پدیده­ای می‌تواند پیامدهای چشم­گیری در اعتبارسنجی احادیث نیز داشته باشد. این مقاله با روش توصیفی­ـ تحلیلی و با واکاوی موردیِ یک سند از احادیث ابوبکر جعابی (م. ۳۵۵ق)، تلاش نموده تا کشف اینگونه تصحیف­­ها را روشمندتر سازد. مقایسۀ نام­های موجود در این سند با دیگر منابع، دقت در تصحیف­های دیگرِ رخ­داده در همین سند و توجه به مناسبات میان راویان در آن، روشن نمود که بخشی از این سند در چند مرحله، دچار تصحیف شده است به گونه­ای که هویت­ برخی از راویان موجود در آن، کاملاً نادرست تشخیص داده می‌شود.

ارزیابی احادیث منقول از معصومان از دغدغه‌های همیشگی عالمان شیعه بوده است. ایشان در ضمن نگاشته‌های خویش و به گاه بررسی‌های حدیث‌پژوهانه به این مهم می‌پرداختند. در این میان برخی از عالمان کتاب‌هایی با هدف اعتبارسنجی احادیث نگاشتند. آیت‌الله محمد آصف محسنی با نگارش معجم الأحادیث المعتبره در این شمار است. او با رویکردی سندمحور و با بررسی اتصال یا عدم اتصال سند، تمییز مشترکات و توحید مختلفات و واکاوی حال رجالی راویان، احادیث شیعه را در موضوعات و ابواب مختلف کاویده است. حاصل این کاوش، کتابی هشت‌جلدی با 71 کتاب، 3655 باب و 11520 حدیث معتبر السند است. گو اینکه ملاک او در یادکرد روایت‌ها اعتبار سند است، ولی به بررسی‌های فقه‌الحدیثی و نقد محتوایی احادیث نیز پرداخته است.

بینامنیت دانشی است که روابط بین متون را مورد بررسی قرار می‌دهد. طبق این نظریه هر متن به نحوی در ارتباط با متون پیش نگاشته می‌باشد. ژرار ژنت از تاثیر گذارترین پژوهشگران متأخر در عرصة بینامتنیت است. کاربست نظریه بینامتنیت تحلیلیِ او در مطالعات دینی، می تواند روشنگر پیوند قرآن و عترت باشد. در زیارات مأثوره، توسط معصومین و به صورت آگاهانه بازتاب‌هایی از قرآن، برای تبیین کلام وحی صورت پذیرفته است؛ لکن نگرش تبیینی به زیارات به جهت فهم قرآن تا حدودی مغفول مانده است. پژوهه فرا رو با روش توصیفی-تحلیلی با مبنا قرار دادن زیارات در تبیین قرآن، دریچه‌ای نو به فهم آیات قرآن می‌گشاید. در این پژوهه نکاتی تبیینی از زیارات در چارچوب بینامتنیت ژنتی با دو الگوی صریح و ضمنی استخراج گشته است که به چهار گونه‌ی ترسیم فضای نزول، ایضاح مفهومی، بیان مصداق و بیان لایه های معنایی به تبیین آیات قرآن می‌پردازند.

در باب جهان‌شناسی کلامی، آموزه هفت آسمان از محوری‌ترین آموزه‌هاست که عالمان مسلمان و از جمله دانشیان امامیه بدان توجّه کرده‌اند. در باب این آموزه تاکنون هفت نظریه‌ی اصلی مطرح شده است که به نظر می‌رسد هریک از آنها دارای ابهام‌ها و ضعف‌هایی است که نتوانسته‌اند دیدگاهی جامع، منسجم و در ارتباط با دیگر آموزه‌های دینی عرضه نمایند. در این پژوهش کاستی‌ها و ابهامهای این دیدگاه‌ها برنموده شده و آنگاه با منبع قراردادن قرآن و روایات و بهره‌گیری از یافته‌های مسلم علوم تجربی و با استفاده از روش ترکیبی تفسیر علمی و تفسیر قرآن به قرآن، دیدگاهی جدید با عنوان «جهان مربوط و جهان‌های نامربوط» مطرح می‌شود که ابهامات و اشکالات نظریات پیشین را ندارد. این نظریه‌ی جدید مبتنی بر تحلیلی نوین از ساختار منظومه شمسی است و در آن ادعا شده است که هر یک از آسمان‌های هفت‌گانه دارای عنوانی خاص در قرآن بوده که بر مصادیق مشخص عینی و خارجی در منظومه شمسی قابل تطبیق است و از این جهت دارای امتیاز و نیز ابتکار در مقایسه با دیگر دیدگاه‌ها است.

از جملۀ روش­­های نوین مطالعۀ احادیث تفسیری امامیه، گفتمان­کاوی تاریخی است. در این روش، بر پایۀ بافت­شناسی فکری جامعه در زمانۀ شکل­گیری کتب تفسیری شیعه و کشف آوای متعارض آن، گفتمان نهفته در دل روایات، واکاوی می­گردد. بر پایۀ این روش، «کتاب التفسیر» حسن بن محبوب (149 – 224 ق) از اصحاب امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع)، از جملۀ اصحاب اجماع امامیه و از استوانه‌های چهارگانۀ علمی شیعه در عصر خویش، تحلیل شده است. گزارشات تراث­پژوهان حاکی از آن است که این کتاب، در بازۀ زمانی نیمۀ دوم قرن دوم و اوایل سدۀ سوم هجری، یکی از منابع تفسیر روایی شیعه بوده است. بنابراین، مسئلۀ اصلی این پژوهش، محتوا­شناسی تفسیر حسن بن ­محبوب به روش تحلیل گفتمان، و تحلیل جایگاه این تفسیر در تاریخ­نگاری تفسیر امامیه در قرن دوم و سوم هجری است. بر پایۀ دستاورد این پژوهش، مؤلفه­­های گفتمان تفسیری حسن بن محبوب، چهار گفتمان وصایت و امام­­شناسی، تفضیل امیرالمؤمنین علی(ع) و تنقیص خلفا، ولایت و علم امام است. از­این­رو می­توان چنین برآورد نمود که «کتاب التفسیر» ابن­محبوب در رویارویی دیالکتیکی با چهار گفتمان رقیب، گردآوری شده و بازتاب یافته است.

علم رجال در پی آن است که با شناخت هویت دقیق راویان، میزان اعتماد به آنان در حوزۀ روایت‏گری را نشان دهد و به توثیق یا تضعیفشان رهنمون شود. آرای رجالیان، چه توثیق و چه تضعیف، بر بنیادهایی نهاده شده و تابع قواعد و ضوابطی است و روشن داشتِ آن‏ها می‏تواند بر منظومه فکری ایشان پرتویی افکند و راه را بر ارزیابی دقیق‏تر آن هموار سازد. پژوهش پیش رو بر آن است تا مبانی و قواعد توثیق را در کتاب رجال تفسیری بررسی کند. از بررسی کتاب چنین بر می‏آید که نویسندگان بر آن‏اند که هر گاه با احراز شرایط و ضوابط از دیدگاهی رجالی اطمینان حاصل شود، می‏توان آن را برای توثیق خاصّ راوی به کار بست. بدین سان توثیق خاصّ معصوم، توثیقات رجالیان متقدم و متأخر شیعی و حتّی آرای رجالیان اهل سنّت کارآمد است. به باور ایشان نیک عقیدگی، حسن عمل و پای‏بندی به دین، جایگاه و منزلت راوی نزد امام و شیعیان، عملکردهای روایی راوی و تعامل مثبت‏انگارانه جامعه شیعه نسبت به راوی از عوامل و اسباب حسن اوست. توثیق راویان کتاب کامل الزیارات و تفسیر القمی، توثیق اساتید راویان جلیل القدر، ثقات سه گانه، عالمان قم و به ویژه احمد بن محمد بن عیسی، نجاشی، جعفر بن بشیر، توثیق راویانی که محدّثان بزرگ بر آن‏ها اعتماد کرده‏اند، توثیق راویان کتاب‏های معتبر شیعه، توثیق مشایخ اجازه و مستجیزان ایشان، توثیق وکلای ائمه:، توثیق راویانی که مورد ترحّم و ترضّی قرار گرفته‏اند، توثیق راویان واقع در اسناد محکوم به صحِت، توثیق مصاحبان معصوم، راویان کثیر الروایة، معاریف و صاحبان اصل از جمله توثیقات عامّی است که در استنتاج حسن حال راویان در این کتاب از آن‏ها بهره برده‏اند.