آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

گاه انسان با بیماری یا رنج‌‌هایی مواجه می‌شود که خود او و اختیارش در آن دخیل نیست و مستقیم از جانب خداوند به او رسیده است. در این گونه موارد، که از آنها به آلام ابتدایی تعبیر می‌شود، از جانب خداوند آیا می‌بایست جبرانی برای این فرد صورت پذیرد؟ متکلمان اسلامی، در مبحث عوض به این موضوع پرداخته‌اند. نوشتار حاضر نخست با روش تحلیلی و تطبیقی ضمن تعریف عوض از دیدگاه برخی متکلمان شیعی و معتزلی، شرایط، حدود و اوصاف آن‌را بیان نمود. و در نهایت با توجه به نظرات کسانی که مسئلة عوض الهی را قبول دارند، به بررسی فراز‌های دعای پانزدهم صحیفة سجادیه پرداخته و ثابت کرده است که حضرت سجاد علیه السلام نیز در قالب دعا و مناجات، عوض الهی را مطرح نموده‌اند.‌

با وجود اینکه مسئله معاد جسمانی مورد پذیرش اندیشمندان اسلامی است ولی مسئله کیفیت جسم در معاد جسمانی از مسائل مورد اختلاف بین آنهاست اکثر متکلمان از جمله خواجه نصیر بر این باورند که بعد از مرگِ بدن دنیوی، ومتفرق شدن اجزای این بدن، به وسیله اراده و قدرت خداوند اجزای متفرق شده جمع می‌گردد و بدن اخروی ساخته می‌شود و عود ارواح بر این ابدان صورت می‌گیرد، و کیفیت جسم همان کیفیت اجزای پراکنده خواهد بود. اما دیدگاه فلاسفه اسلامی از جمله ملاصدرا و علامه طباطبایی و ابن‌سینا و... متفاوت از دیدگاه متکلمان است، از دید حکمت متعالیه کیفیت جسم اخروی از قبیل همان کیفیت بدن دنیوی که دارای ماده و استعداد بود نیست؛ بلکه بدنی است که در برزخ جسم مثالی است، و متناسب با نشئه آخرت است و این بدن توسط نفس با کمک خیال، ابداع می‌گردد. در حکمت مشاء هم عقیده بر این است که بدن اُخروی از جنس اجسام فلکی بوده و دارای کیفیّات آن اجرام می‌باشد. و از دید علامه طباطبایی بدن اخروی همان بدنی است که از استخوان های پوسیده شکل می‌گردد و عود ابدان بر ارواح صورت می گیرد. در این نوشتار تلاش خواهد شد ضمن تبیین دیدگاه فلاسفه و متکلمان اسلامی دیدگاه صحیح با استناد به آیات و روایات روشن شود

در تاریخ فلسفه هموارهمسأله خدا یکی از دغدغه های فیلسوفان بوده است وتاریخ ادیان نیز گواهی می دهد که متألهان، برای دفاع و تبیین آموزه های دینی خود از پژوهش های فلسفی سود جسته اند. خدا بدون تردید مناقشه آمیزترین و بحث خیز ترین موضوع تاریخ بوده و خواهد بود. مسأله ی الحاد و خدا ناباوری مقوله ای خطیر در حوزه الهیات به شمار می رود ودر چندین موردبه طور طبیعی و عادی در اعتقادات دینی افراد رخنه کرده است. منکران و ملحدان علاوه برتشکیک در براهین خداشناسی سعی می کنند با دلایل و شبهات مختلف مدعای خود ، عدم وجود خدا را اثبات کنند. این پژوهش به نقل و نقد شبهه های متعدد در عرصه ی خدا شناسی اختصاص دارد . شبهه هایی که از عصر ظهور دین و ترویج اندیشه ی خداباوری و اینک نیز به شکل های سنتی و جدید البته با شدت بیشتر اندیشه ی خدا پرستی را مورد آماج حملات خود قرار داده است.به تعبیر دیگر وجود خداوند مستغنی از دلیل و برهان است اما برای نشان دادن وجود خداوند و اثبات آن برای غیر متألهان اعم از جاهل و شکاک و ملحد، خصوصا در عصر کنونی که باور به خداوند و دین مورد آماج شبهات مختلف قرار گرفته است اقامه ی براهین برای اثبات خداوند و پاسخ به شبهات امری ضروری می باشد و براهینی که برای اثبات خداوند بیان شده مستحکم ترین براهین برای اثبات خداوند بوده و خواهند بود .معروفترین تقسیم بندی براهین خداوند به سه دسته است که عبارتند از: برهان جهان شناسی ، برهان وجود شناسی و برهان طبیعی یا غایت شناسی است که برهان جهان شناسی شامل براهین وجوب وامکان، فطرت، حدوث وحرکت وبرهان وجود شناسی که مربوط به برهان وجودی آنسلم است و برهان نظم جزء برهان غایت شناسی است با توجه به این براهین می توان بر ادله ی و شبهات منکران وملحدان خداوند پاسخ گفت. در این پژوهش ضمن گزارش از شبهات و دلایل منکرین خداوند و طرفداران و طراحان آن با رویکرد کلامی وفلسفی در صورت مناسب به تحلیل و نقد شبهات با تکیه بر اندیشه ی شهید مطهری با جهت گیری تحلیلی و توصیفی و انتقادی می پردازیم .

بحث از اصول دین یکی از مسائل مهم در بین متفکران مسلمان است. این مفهوم با اهمیت در نزد مسلمانان تاریخ ویژه ای را طی کرده است. مفهوم اصول خمسه در کتاب و سنت و در زمان آغاز شکل گیری بحث های کلامی وجود نداشته است و بعدها و مخصوصا در اثر معتزله وارد مباحث کلامی شده است. در دوره¬های نخست، اصطلاح اصول دین به معنای مطلق مباحث اعتقادی به کار می¬رفت و طیف وسیعی از مباحث اعتقادات را شامل می شد. بنابراین در این دوره و در میان گرایش های نخستین کلامی هنوز مفهوم اصول خمسه به عنوان یک مفهوم مشخص شکل نگرفته بود. در ادامه مفهوم اصول خمسه وارد قاموس معتزله شد و به تعداد خاصی از اعتقادات اطلاق گردید. معمولا در این دوره پنج مورد برای اصول نام برده می شد. بعدها این اصول در دیگر نحله-های کلامی هم از لحاظ تعداد و هم در موارد تغییراتی کرده است به طوری که گاهی هفت مورد و یا حتی پانزده مورد نیز برای این اصول برشمرده شده است. با وجود همه تاریخ غنی که این مفهوم نزد معتزله طی کرده است، اما نزد دیگر مکاتب کلامی که بیشتر ایمان گرا بوده اند مانند اشاعره یا ماتریدیه مفهوم اصول خمس وجود ندارد و آنها نیز مفهوم اصول دین را به معنای مطلق اعتقادات به کار می برند.

در دنیای کنونی سلامت نه تنها در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی، بلکه در بُعد معنوی هم مورد پذیرش اکثر اندیشمندان حوزه سلامت و رفاه اجتماعی قرار گرفته است. اسلام مکتبی جامع و واقع گرا است و به همه جوانبِ نیازهای انسان، اعم از دنیایی و آخرتی، جسمی و روحی، عقلی و فکری، احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی توجه کرده است. لذا دین (اسلام) با مکانیسم های گوناگون موجب سلامت روانی فرد و جامعه می شود، نمونه هایی از سلامت روانی ناشی از دین، وجود امید، انگیزه و مثبت نگری، ایجاد شبکه حمایتی عاطفی و اجتماعی، دادن پاسخ روشن و قاطع به مفهوم خلقتِ جهان و زندگی، تبیین و تعریف لذت بخش و معقول از رنج، درد و محرومیت و مکانیسم های بسیار دیگر است. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که می توان در گرو اعتقاداتی نظیر ایمان به خدا و سرای آخرت و اعمال صالحی چون، نماز، روزه.. و اخلاقِ پسندیده ای مانند فروتنی، توکل، زهد و.. به یک آرامش روحی و روانی دست یافت و انسان معتقد را به یک انسان سرزنده و بشّاش که همیشه در حال تلاش و تکاپوست در آورد. حال، موضوع تاثیرآموزه های دینی در تامین سلامت روحی و روانی انسان، مطالعه ای است که حول محور روانشناسی دین می چرخد، اگر از این رهیافت روشن شود که آموزه های دینی و خدا باوری، نقش اساسی در زندگی انسان ها دارد همچنین در اثر بخشی بهداشت روحی و روانی آنها سودمند می باشد آنگاه این رویکرد می تواند افراد و گروه های مختلف جامعه را به سوی باورمندی های دینی و خدا باوری سوق دهد به طوری که زندگی آرامش بخشی را آحاد جامعه در کنار یکدیگر تجربه خواهند کرد. پژوهش مربوطه با جهت گیری توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای و هم بستگی به تبیین این مسئله خواهد پرداخت.

اصالت وجود، موجب تغییر و جابه‌جایی جایگاه مصادیق معقولات اولی و معقولات ثانی فلسفی می گردد. مقتضاى اصالت وجود آن است که وجود داراى فرد یا افرادى بوده و مابه‌ازای عینی داشته باشد و بر اساس اصالت وجود، نمى‌توان وجود را معقول ثانى فرض کرد که فرد خارجی ندارد. از سوی دیگر بنا بر اصالت وجود، صفات وجود از شئونِ حقیقت وجودند و مانند وجود عینیت و خارجیت خواهند داشت و ماهیات نیز تنها هویت مفهومی داشته و خارجیتی نخواهند داشت. در این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی بررسی و روشن شد که نه می‌توان ادعای جابه‌جایی همگی معقولات را پذیرفت و نه می‌توان مدعی عدم خارجیت وجود و صفات حقیقی وجود شد. بر اساس تأثیرات اصالت وجود بر نحوۀ وجود معقولات و باتوجه ‌به تبیین هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی از معقولات و نیز تفکیک صفات حقیقی وجود از دیگر معقولات، یافته‌های این مقاله به این نتیجه منجر شد که اصالت وجود موجب معقول اول بودن وجود و صفات حقیقی وجود با هر دو تبیین معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی از معقولات می‌گردد. ماهیات نیز با تبیین هستی‌شناختی، معقول ثانی فلسفی و با تبیین معرفت‌شناختی، معقول اول محسوب خواهند شد. عوارض ذاتی وجود، مفاهیم نسبی، اضافی و عدمی نیز بنا بر هر دو تبیین معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی معقول ثانی فلسفی خواهند بود. جابه‌جایی مصادیق معقولات نیز موجب می‌گردد تقسیم‌بندی جدیدی بر اساس اصالت وجود شکل بگیرد.

برهان «وجوب و امکان» یکی از متقن‌ترین براهین عقلی اثبات وجود خداست. در این برهان با تکیه بر نیازمندی ممکن‌الوجود به واجب‌الوجود بالذات، بر وجود خدا استدلال می‌شود. با وجود اتقان و استواری این برهان و ابتنای آن بر مقدمات بدیهی عقلی، برخی از فلاسفة غربی و پژوهشگران شرقی انتقاداتی بر آن وارد ساخته و سعی بر آن داشته‌اند تا اعتبار و ارزش معرفتی آن را در جهت اثبات علت اولی مخدوش سازند. فهم صحیح برهان و تحلیل درست اصطلاحات فلسفی آن، اعتبارسنجی ابزارهای معرفتی در تحصیل مقدمات این برهان و شناخت قلمرو کارکرد هریک از آنها می‌تواند ما را در پاسخگویی به بخش عمده‌ای از این اشکالات یاری رساند. این نوشتار از نگاه معرفت‌شناسی و به روش «توصیفی ـ تحلیلی» به بررسی اشکالات واردشده بر این برهان پرداخته و درصدد رفع و پاسخگویی به آنها با تبیین نقش و جایگاه ابزارهای شناختی در مقدمات این برهان است.

با توجه به این که اهل کتاب مکلف بودند به آخرین پیامبر الهی ایمان بیاورند ولی ایمان نیاوردند ودر دین خود باقی ماندند . برخی اندیشمندان امامیه در مورد اهل نجات بودن پیروان اهل کتاب معتقدند که آنها اهل نجات خواهند بود چون به دین خود پایبندند وآنها جاهل قاصر هستند نه جاهل مقصر،تا جایی که دین حق را شناسایی نکردند.پس جاهل قاصر کسی است که از روی جهالت وتقصیر کاری شخصی وکوتاهی باشد که مورد عفو خدا قرار میگیرد.اما جاهل مقصرکسی است که دانسته وشناخته با حق عناد ورزد وآنان مستحق عقوبت خواهند بود.پس نجات یافته کسی است که در مقابل شناخت ودرک حقیقت درست گام بردارد وآن را بفهمدوبپذیرد وبه آن گردن نهد.وحقیقت دین همان حالت تسلیم در برابر حق است ودین خدا در طول تاریخ یکی بوده وآن دین واحد را قرآن، اسلام خوانده است .

رازقیت الهی و رابطه آن با تقدیر و تلاش انسان یکی از اصلی ترین چالشهای انسان در مساله میزان بهره مندی از نعمتهای الهی است که غالبا زاویه نگاه آدمی را در معرض آسیب قرار داده و از مسیر ناب توحید در استعانت و امید منحرف می سازد. این موضوع از طرفی با تقدیر الهی و از طرف دیگر با اسباب و تلاش و تدبیر انسان مرتبط است. درقرآن کریم آیات زیادی را می توان یافت که در رابطه با رازقیت خداوند و نقش انسان در کسب آن مطالبی را بیان کرده اند. این آیات از طرفی رزق را از جانب خداوند معرفی کرده اند و از طرف دیگر انسان را برای بدست آوردن روزی ترغیب نموده اند. این موضوع در روایات نیز بیان شده به نحوی که این تناقض ظاهری در آنها نیز مشهود است و اعتقاد به تقدیر در خصوص رزق و تلاش برای بدست آوردن آن در کنار هم دیده می شوند.در این مجال سعی خواهیم کرد تا جمع میان تدبیر و تقدیر را بیان نموده و شبهات مربوط به آن را بررسی کرده و پاسخ دهیم. البته میزان بهره مندی انسانها از نعمتهای الهی از سنن و قواعد دیگری همچون پاداش و کیفر تبعیت می کند که آنها نیز نیازمند بررسی و تذکر می باشد.