آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معجزه از مسائل مهمی است که با نبوت پیوندی وثیق و ناگسستنی دارد. علامه طبرسی در مجمع البیان با نگاهی ویژه، ابعاد گوناگون معجزه را مورد بررسی قرار داده است. وی در بررسی‌های تفسیری در دو بخش عام و خاص مسئله معجزه را تبیین کرده است. معجزه و عقل‌گرایی، و معجزه برای غیر پیامبران، ازجمله مسائلی است که وی در بخش عام از آن سخن گفته است. در مباحث خاص معجزه نیز مسائلی که در اطراف اعجاز قرآن و معجزات پیامبر اسلام (ص) وجود دارد، بررسی نموده است. موضوعاتی مانند چگونگی دلالت قرآن بر اعجاز، کیفیت اعجازمندی قرآن، وجوه اعجازمندی قرآن، معجزات غیر قرآنی پیامبر (ص) و معجزات اقتراحی از جمله مسائلی است که علامه طبرسی بدان پرداخته است. در این میان موضوعات مهم دیگری نیز وجود دارد که علامه طبرسی بحث پیرامون آن را فروگذاشته است. این موضوعات عبارتند از نظریه صرفه و نسبت میان کرامت و معجزه که علامه طبرسی بحثی از آن به دست نداده است.

مسئله عصمت از بنیادی‌ترین مقولات دینی است که تاثیری شگرف بر معرفت‌شناسی دینی می‌نهد، بدین‌روی تکاپوی مفسران در بازشناسی معنایی اصل عصمت به‌طرز چشمگیری خود را نشان می‌دهد. علامه طبرسی از مفسران برجسته امامیه در اثر تفسیری خود، ابعاد مختلف مسئله عصمت را بازکاویده است. حقیقت عصمت، گستره عصمت، دلیل عقلی عصمت، عصمت انبیاء، امامان و فرشتگان ازجمله مباحثی است که آن را از نظر گذرانیده است. رفع شبهه از قصص انبیاء و حل مسئله عصمت با برخی از مسائل قرآنی و نقد عصمت اجماع از مباحث چالش‌برانگیزی است که علامه طبرسی در تحلیل مسئله عصمت بدان پرداخته است. نوع روش‌شناسی ایشان در خصوص مسئله عصمت به دو صورت عقلی و نقلی از نمودی روشن برخوردار است. وی در خصوص عصمت انبیاء به‌صورت عقلی در مقام اثبات برآمده و در بیان اثبات عصمت امامان از آیات قرآنی به‌طرز شایسته‌ای سود برده است. نتایج تحقیقات حاضر نشان می‌دهد که علامه طبرسی به‌صورت جامع مهم‌ترین مسائل موضوع عصمت را به بحث گذاشته است.

مقاله حاضر به ترجمه و نقد مقاله «عقود و عهود» از دایرة‌المعارف قرآن «لیدن» پرداخته است. نویسنده مقاله‌ به دو واژه «عقد» و «عهد» در قرآن کریم و وجوه تفاوت آنها، مباحث کلی مرتبط با عقد بیع، مصادیق عقد، حق فسخ و تفاسیر مختلف از مفهوم «عقد» و «عهد» پرداخته است. عقود و قراردادها از مباحث مهم کتب فقهی هستند، به‌خصوص بیع که چنانکه خود نویسنده اذعان دارد، هسته تمام التزامات قانونی را تشکیل می‌دهد و بسیاری قراردادها مبتنی بر الگوی بیع هستند. نویسنده مقاله‌ مفهوم «عقد» و «عهد» و تفاوت آنها را به خوبی تبیین نکرده است. در عوض بیش از حد لازم به شرح واژه‌های مرتبط، مثل «میثاق» یا واژه‌های «ولیّ» و «والی» که ارتباط مستقیم با موضوع ندارد، پرداخته است. در مقاله حاضر اشکالات مطرح شده و پاره‌ای از ایرادات دیگر مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.

نوشتار حاضر در چند محور رهیافت علامه طبرسی به مقوله جبر و اختیار را از نظر گذرانیده است. در بخش نخست محورهای فکری نظرگاه جبراندیشی در گستره مجمع البیان طرح شده است، در بخش دوم دلایل مورد استناد علامه طبرسی در مقام اثبات تفکر اختیار ذکر شده است، در بخش سوم چگونگی رفع تناقض ظاهری میان اندیشه اختیار با سایر آموزه‌های نظام اعتقادی اسلام در رویکرد تفسیری علامه طبرسی به بحث گذاشته شده، و بخش پایانی یادآور کاستی هایی است که در پردازش و ارزیابی هایی موضوع جبر و اختیار در مجمع البیان دیده می شود. در پایان چنین بدست آمده است که رویکرد علامه طبرسی در این مقوله صرفاً قرآنی است، و هر چند به خوبی مسئله جبر و اختیار را انعکاس داده است اما کامل نیست.

در رشد و تعالی همه شاخه های علوم اسلامی _علاوه بر آیات و روایات- قواعد عقلی و منطقی نیز نقش بی‏بدیلی ایفاء نموده‏ اند. توجه به فرایند منظم مقدمات عقلی، پیش ‏‏شرط استفاده از هر نوع استدلال عقلی و نقلی می‏باشد. چینش ادله و امارات، قواعد و اصول عملی درمسیر استنباط در یک مسئله دینی باید از نظمی مشخص وعقلانی پیروی کند. زیرا برای بدست آوردن حکمی از احکام با ادّله، اصول و قواعد گوناگونی روبرو می‏شویم. شناخت جایگاه هر یک از ادّله و تقدّم و تأخر صحیح و منطقی بعضی بر بعض دیگر از مهمترین جهات استنباط است. در این مقاله از طریق مطالعه کتابخانه ه‏ای و تحلیل مطالب مرتبط با موضوع سعی می‏کنیم با تبیین مراحل استنباط و اِعمال هر یک از ادّله و اصول و چرایی تقدیم یا تأخیر یک دلیل بر دلیل دیگر به شکل منطقی و عقلائی، نظمی ارائه کنیم که حاکی از چینش دقیق و منسجم ادّله و اصول می‏باشد و در دستیابی به احکام و قوانین لازم است نسبت به آن شناخت کامل پیدا می‏شود.

مباحث اصلی این پایان نامه در پنج بخش تنظیم شده است. در بخش اول معانی لغوی و اصطلاحی واقسام تحریف، نمونه هایی از تحریف معنوی و انواع تحریف لفظی و نخستین مدعی تحریف قرآن آمده است.بخش دوم به بررسی نظر علمای شیعه درباره تحریف قرآن و نیز نظر سه تن از بزرگان اهل سنت در خصوص عقیده شیعه به عدم تحریف اختصاص دارد. بخش سوم مشتمل است بر نسخ در قرآن، موضع اهل سنت و شیعه درباره نسخ تلاوت، آیه نبودن بسمله به عقیده اهل سنت، دلایل اثبات عدم تحریف قرآن، رد شبهات مربوط به این دلایل، دلیل طرفداران تحریف و بطلان آن، نقد روایات حاکی از تحریف قرآن. بخش چهارم درباره جمع و تدوین قرآن و نقد روایات مربوط، دلایل اثبات جمع و تدوین قرآن در زمان رسولخدا (ص) وجمع علی (ع) اولین جمع قرآن پس از رحلت است. دربخش پنجم دلایل محدث نوری در تحریف قرآن ابطال شده است.

مطالب اصلی این پایان نامه در پنج مبحث آمده است. مبحث اول، تاریخچه ای از سنت حسنه صله رحم؛ مبحث دوم، دیدگاه ها و نظرها در مورد صله رحم: آیات الهی مربوط به صله رحم، احادیث معصومین(ع) در این زمینه، سخنان علما در این خصوص؛ مبحث سوم، صله رحم، خانواده، اجتماع: دانستنی ها درباره صله رحم، صله رحم و تحکیم بنیان خانواده، صله رحم و تحکیم روابط اجتماعی؛ مبحث چهارم، آثار صله و قطع رحم؛ مبحث پنجم، سایر موارد آموزنده: قصص و اندرزهاء مربوط به صله و قطع رحم، اشعار پندآموز در باب معاشرت، ادعیه ها.

نگارنده این پایان نامه، در مقام به تصویر کشیدن صحنه های متفاوت و مرحله به مرحله و مرتّب روز قیامت بر اساس آیات قرآن مجید و متون اسلامی است، و این که: در قرآن و متون اسلامی، از روز قیامت به چه نام هایی تعبیر شده است؟ زمان شروع قیامت چه وقت است؟ حوادث روز قیامت در چه مکان و یا مکان هایی صورت می گیرد؟ چه حوادثی در روز قیامت اتّفاق می افتد؟ و نهایت این که: پایان روز قیامت، چگونه است و مدّت آن چگونه محاسبه می شود؟ و بعد از این روز، چه می شود؟ آیا به جهنّم رفتن، پایان آن است، یا به بهشت رفتن؟ و... شناخت جزئیات واقعه قیامت که وجودش بر اساس موازین عقلی حتمی است، به وسیله کسی می تواند به ما تفهیم شود که با عالم غیب در ارتباط بوده، از آینده خبر داشته باشد و این امر، از قدرت افراد عادی بشر، خارج است و کسی را می طلبد که قدرت خارق العاده ای داشته باشد، و کسانی جز پیامبران و معصومان علیهم السلام که از این امتیاز بشری برخوردار نیستند. بنا بر این، جستجو و تعمّق در گفتار آنها، در مورد وقایع روز قیامت، تنها راه شناخت جزئیات این واقعه بزرگ است. البته علاوه بر کلام آنها و مقدّم بر آن، آیات قرآن مجید است که منبع همه کلام غیب است و یقین ما به صحیح بودن آنها حتمی است. این نوشته، از پنج فصل تشکیل شده است. مسائل مطرح شده در فصل اوّل عبارت اند از: تاریخچه مطالعاتی در زمینه قیامت، و اهداف، حدود و اهمّیت مطالعه در این بحث. نگارنده در فصل دوم، نوشتار خود را به تفسیر موضوعی در آیات قیامت اختصاص داده و با استفاده از کتب تفسیری در این زمینه، موضوع را شرح و بسط داده است. فصل سوم، درباره رهیافت تحقیق، طرح تحقیق، فن تحقیق و طرح تحلیلی موضوع است. در این تحقیق، دیدگاه روایی به عنوان مقیاس مطالعاتی انتخاب شده و روایات از کتبی که توسّط علمای برجسته شیعه و سنّی تألیف شده اند، اقتباس شده و این دیدگاه به عنوان ابزار مطالعاتی علمی و مبنای تحلیلی محقّق در این موضوع است. فصل چهارم، در پنج بخش تنظیم شده است در بخش اوّل آن، نگارنده به بررسی نام های روز قیامت در قرآن، و همچنین اهداف و اساس نامگذاری آن پرداخته و در بخش سوم، به بررسی شرایط و علایم آغاز روز قیامت در قرآن و احادیث پرداخته، که نشانه های این روز مهم را نیز به دسته های قریب، متوسط و بعید تقسیم بندی نموده است. در بخش سوم، به بررسی شکل گیری صحرای محشر و مکان وقوع روز قیامت، پرداخته شده و این که بر اثر نفخ صور، چه تغییراتی در جهان هستی انجام می شود. در بخش چهارم، حوادث روز قیامت به ترتیب واقع شدن آنها بیان شده، که 25 واقعه مهم ذکر شده است. این بخش، در واقع، اساسی ترین بخش پایان نامه و منظور نگارنده از تنظیم و تهیه آن است. در بخش پنجم به بررسی چگونگی پایان روز قیامت پرداخته شده که برای افراد مختلف است و هر کس با قرار گرفتن در بهشت یا جهنّم به پایان این روز می رسد. در فصل پنجم، نتایج بحث های مختلفِ مطرح شده در فصل قبل، بیان شده، که به صورت قسمت به قسمت و به همان ترتیب فصل قبل آمده است و پس از استدلال بر هر فصل، نتیجه گیری آن نیز آمده است. 57 . جایگاه اهل بیت علیهم السلام در تفاسیر اهل سنّت، عبداللَّه جوان ملکوتی، دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، استاد راهنما: دکتر سیّد محمّدباقر حجتی، استادان مشاور: دکتر علی مهدی زاده و دکتر علیرضا فیض، 1376، 365ص. بررسی ولایت اهل بیت در پرتو آیه شریف «إنّما ولیّکم اللَّه...» با استناد به آرا و دیدگاه های علمای اهل سنّت درباره آیه یاد شده، و اثبات این که اهل بیت علیهم السلام در تفاسیر مهم اهل سنّت با اذعان و اعتراف اکثر مفسّران و محدّثان اهل سنّت، جایگاهی بس رفیع و منزلتی بی بدیل داشته اند و همراه و قرین قرآن اند، موضوع مورد نظر محقّق در این پایان نامه است. مقام والای اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله به گونه ای در قرآن کریم و در جامعه اسلامی توسط معرّفی های عملی و مکرّر پیامبر گرامی اسلام، بارز و آشکار ترسیم گردیده که دانشمندان اهل سنّت نیز در آثار و کتب معتبر خویش به آن اذعان و اعتراف نموده اند. هرچند آنان در عمل، اهل بیت علیهم السلام را از صحنه سیاست و مدیریت جامعه کنار زده و پذیرا نشدند؛ ولی از نظر قولی؛ ضرورت مودّت، محبّت و ولایت آنان را پذیرا بوده در آثار و کتب حدیثی و تفسیری خود، احادیث بی شماری در فضیلت علی علیه السلام و اهل بیت او ضبط و نگارش کرده اند. علما و محقّقان گذشته و حال اهل سنّت به جایگاه والای اهل بیت عصمت و طهارت معتقد بوده، به تواتر روایات فضایل علی علیه السلام و اهل بیت آن حضرت اذعان دارند. نگارنده، قبل از ورود به بحث، مفاهیم لغوی مفردات موضوع یا مفردات آیه مربوط (مانند مفاهیم: آل، اهل بیت، آل عبا، عصمت و رجس یا غیر آنها از کتب معتبر لغت و معاجم) را بیان نموده است. تعبیر اهل بیت و اهل البیت در قرآن کریم در سه مورد به کار رفته است. هر مورد، معنای خاصّی دارد. بنا بر این، معنای اهل بیت بر حَسَب موارد، تفاوت می کند که در جای خود با طرح نظریات علما بررسی شده است. وی سپس به بهانه هدف کلّی موضوع، یعنی جایگاه عصمت و طهارت اهل بیت علیهم السلام، مفهوم عمومی عصمت پیامبران را مطرح کرده و از دیدگاه های مختلف علمی، تفسیری و روایی بحث نموده است. مقام، جایگاه و عصمت اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه تفاسیر مهم اهل سنّت با نقل بیست روایت از مفسّران آنان از رهگذر آیه تطهیر، سپس طرح آرا و نظریات مفسّران بزرگ از تفاسیر مهم اهل سنّت، مطالب دیگر مورد بحث نگارنده است. جایگاه اهل بیت علیهم السلام در روایات کتب حدیثی و معاجم اهل سنّت، به طور مستقیم یا با واسطه برخی از کتب شیعه، مانند کتاب غایةالمرام مرحوم بحرانی، از دیگر مباحث این پایان نامه است و مکمّل آن، بررسی آرا و اقوال و نظریات و احادیث تفسیری و احادیث کتب حدیثی با ذکر احادیث نمونه از فریقین است. همچنین، سرسختی بی دلیل دو طایفه از مخالفان اهل بیت علیهم السلام و بی توجّهی آنان نسبت به اعترافات همسران پیامبرصلی الله علیه وآله و تصریح آن حضرت، و نیز موقف خاصّ آیه تطهیر در میان آیات مربوط به همسران پیامبرصلی الله علیه وآله، استقلال یا وابسته بودن آیه تطهیر، دو تیره شدن خاندان وسیع پیامبرصلی الله علیه وآله: زنان پیامبرصلی الله علیه وآله و اهل البیت (اهل کسا)، مطالب مهم دیگری است که نگارنده در قسمت دیگر نوشته خود، به تشریح آنها پرداخته است. منظور از «اراده»، در آیات قرآنی، مثلاً در آیه «إنّما یرید اللَّه...»، تکوینی است یا تشریعی؟ نگارنده با مطرح کردن این بحث، به تعریف اراده تکوینی و تشریعی و ذکر نمونه هایی پرداخته است. سپس برای اثبات این که در آیه تطهیر، نوع اراده تکوینی و متعلّق اراده اِذهاب رِجس و دور نگه داشتن پلیدی و تطهیر اهل بیت است، می گوید که آل عبا و اهل کسا از عناوینی است که عنوان «مُشیر»، «عَلَم» و «قضیه خارجیه» را دارند و حدیث کسا و روایات آیه تطهیر نیز در حدّ تواتر است نه استفاضه. جایگاه اهل بیت علیهم السلام از رهگذر آیه مباهله با ذکر مفهوم لغوی مباهله و ذکر روایات و نظریات تفسیری مفسّران معروف اهل سنّت درباره جریان مباهله و نقل نظر دو تن از علمای شیعه (سیّد رضی و علامه طباطبایی) و نقل روایاتی در تفسیر آیه مباهله، و در نهایت، بررسی اشکالات صاحب تفسیر المنار و سیّد قطب در مورد عدم شمول آیه نسبت به اهل بیت علیهم السلام ، در این قسمت از پایان نامه تبیین شده است. آخرین بحث، درباره ولایت اهل بیت در پرتو آیه «إنّما ولیّکم اللَّه...» با ذکر مفهوم لغوی ولایت و نقل روایات و نظریات تفسیری مهم اهل سنّت است و با نقد و بررسی، نادرستی سخن علمای اهل سنّت درباره ولایت ثابت شده است. سپس انواع ولایت ها در قرآن، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و آن گاه، ولایت اهل بیت با الهام از حبّ متقابل خدا و رسول در آیه شریف «و من یرتد منکم عن دینه...» با نقد و بررسی آرا و دیدگاه های علمای اهل سنّت درباره آیه یاد شده مطرح شده است. نگارنده، در پایان به این نتیجه رسیده است که اهل بیت علیهم السلام در تفاسیر مهم اهل سنّت با اذعان و اعتراف اکثر مفسّران و محدّثان سنّی جایگاهی بس رفیع و منزلتی بی بدیل دارند و همراه و قرین قرآن اند.

متن اصلی این پایان نامه مشتمل بر پنج بخش باعناوین ذیل است: سرگذشت مریم (ع)، حضرت مریم از دیدگاه قرآن، موضوعات مهم زندگانی آن حضرت ازدیدگاه مورخین نظیر محیط تربیتی، خدمت در بیت المقدس، جایگاه در محراب، مفهوم مکان شرقی،ملاقات فرشته وحی با مریم، باردار شدن، هجرت،بازگشت به میان قوم و سرزنش، صفات کمالی زن ازدیدگاه قرآن، معرفی الگوهای قرآنی زن، وجوه اشتراک حضرت مریم (ع) و حضرت فاطمه (ع).

مباحث اصلی این پایان نامه در سه بخش تدوین شده است: بخش اول درباره حیات حضرت موسی علیه السلام از هنگام تولد تا زمان بعثت و بخش دوم در زمینه مبارزه آن حضرت با فرعون تا زمان هلاکت اوست و در بخش سوم تحت عنوان رخدادهای زندگی حضرت موسی علیه السلام این موضوعات بررسی شده است: گوساله پرستی قوم آن حضرت، گاو بنی اسرائیل، قارون، موسی و خضر علیهماالسلام و در پایان زندگی حضرت موسی علیه السلام به طور تطبیقی در تورات و قرآن بررسی گردیده است.