آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پیوست در منابع دیجیتالی

پیوست در منابع دیجیتالی

نظریة «تفسیر ساختاری»؛ به این معنا که میان آیات هر سوره از قرآن یکپارچگی، وحدت محتوایی و مضمونی وجود دارد، بر دو مبنای «توقیفی بودن چینش آیات» و «وحدت موضوعی سور»، استوار است و مانند هر نظریة دیگری مخالفان و موافقانی دارد. علامه طباطباییŠ ـ مفسر بزرگ شیعه ـ و سیدقطب و سعید حوی ـ از مفسران بزرگ اهل سنت ـ به این نظریه معتقد و بر مبانی آن پایبندند؛ به‌گونه‌ای که آثار این اعتقاد به‌ وضوح در تفاسیر ایشان (المیزان، فی ظلال القرآن، ألاساس فی القرآن) مشهود است. این مقاله با هدف دفاع از این نظریه و با تکیه بر روش توصیفی _تحلیلی، به مقایسة تفسیر ساختاری سورة مبارکة شوری و موضوع محوری در نظر گرفته شده برای آن توسط این سه مفسر، پرداخته است. همچنین، این مقاله نتیجه می‌‌گیرد که در هر سه تفسیر با وجود اختلاف روش جزئی مفسران، موضوع وحی، به‌عنوان موضوع محوری سورة شوری معرفی شده است. که این امر به نوبة خود سهمی در اثبات ضابطه‌مند و غیرسلیقه‌ای بودن این شیوه از تفسیر را ایفا می‌کند.

با رویکرد به اعجاز تربیتی و تاثیرگذاری آیات قرآن، پرداختن به آموزه‌های تربیتی این الهی‌نامه در زمینه‌ها و ابعاد مختلف آن ضرورت یافته است. تصویرسازی تقابلی، یکی از جذاب‌ترین و تأثیرگذارترین قالب‌ها در انتقال مفاهیم تربیتی است که در آیات متعددی از قرآن به‌کار گرفته شده است. پژوهش پیش رو به‌دلیل کارآمدی بالای این قالب، درصدد بررسی این‌گونه تصویرسازی در سوره زمر و کشف کارکردهای تربیتی آن است. در این مسیر، با تکیه بر منابع تفسیری و علوم تربیت اسلامی، اطلاعات با روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده و به شیوه تحلیلی-توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است. در سوره زمر، در سه بخش حالات روحی و معنوی انسان‌ها، پاداش و جزای اعمال، گفتگوهای مربوط به دوزخیان و بهشتیان، از تصاویر تقابلی به‌صورت برجسته‌ای استفاده شده است. کارکرد اصلی به‌کارگیری عنصر تقابل صحنه‌ها، محورهایی همچون: انتقال عمیق و مؤثر آموزه‌های تربیتی معارف الهی و کارکردهای فرعی آن، ایجاد بستر مناسب برای ارائه الگوهای صحیح، معرفت‌بخشی، ایجاد انگیزه و شوق و رغبت نسبت به یک غایت سعادتمند و تشدید نفرت و بغض درباره فرجام شوم بدکاران را دربرمی‌گیرد.

تجسٌم، تجسّد و یا تمثّل عمل، تعابیری است که گرچه مضمون آن با صراحت در آیات و روایات مطرح شده اما این اصطلاح در متون روایی و آیات قرآن دیده نمی شود. طبق آیات قرآن کریم، مراد از تجسم اعمال این است که جزای اعمال انسان ها، صورت باطنی و ملکوتی همان اعمال دنیوی آنهاست و جزا و عمل اتحاد و عینیت دارند. اهمیت این موضوع را می توان از دو جهت بررسی کرد؛ یکی از جهت پاسخگویی به شبهاتی که با معاد و عدل الهی در کیفر گناهان مرتبط است و جهت دیگر، اثر تربیتی آن است؛ بدین صورت که انسان اگر ایمان داشته باشد که عمل وی از بین نرفته و از او جدا نخواهد شد، مراقبت بیشتری بر اعمالش خواهد داشت. این نوشتار به طرح دیدگاه دو مفسر معاصر؛ علامه طباطبایی و علامه فضل الله به عنوان دو تن از موافقان و مخالفان نظریه تجسم اعمال، به روش تطبیقی پرداخته و با نقد و بررسی ادله آنها در نهایت دیدگاه علامه طباطبایی را تقویت می کند.

سیر آفاقی، تفکر در طبیعت برای دستیابی به باورهای دینی و تحکیم آن ها بوده، به عنوان یکی از طرق شناخت حقایق جهان هستی، مبدأ، معاد و... مورد تأکید قرآن است. به تصریح آیات ، سیر آفاقی از سه طریق حسی، عقلی و شهودی امکان پذیر است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی با استناد به قرآن و تفاسیر، شناخت حسی و اعتبار آن در سیر آفاقی را بررسی کرده است. با عنایت به آیات، بکارگیری حواس به صورت هدفمند و با جهت گیری صحیح مورد تأکید است و مفسران نخستین گام در مواجهه با پدیده های طبیعت را ، بکارگیری دقیق و حداکثری حواس دانسته، به نقش مهم آن به عنوان درگاه ورود داده ها به قلب برای اندیشه ورزی و دربافت معارف توجه داشته اند. البته با توجه به مشخصه های حواس، نظیر شناخت ظاهری و افقی، معرفت حسی علیرغم لزوم و اعتبار آن در سیر آفاقی، مکفی نبوده، در واقع نخستین گام است که با شناخت عقلی تکمیل و با یافته های قلبی شهودی تعمیق می گردد و نهایت این مسیر، ایجاد باور در انسان و یا تحکیم باورهای دینی اوست.

یکی از انواع گرایشها در تفسیر قرآن تقریب است تقریب نزدیکی دیدگاه های مذاهب اسلامی براساس اصول و مشترکات به منظور ایجاد اخوت در دین است این مساله درجامعه اسلامی با توجه به ضرورت سیاسی - اجتماعی و لزوم وحدت ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است در این میان مرحوم محمد جواد مغنیه با نگارش تفسیر الکاشف از معاصرین پیشگام تقریب در تفسیر قرآن است. صاحب الکاشف با بررسی آیات اختلافی بین شیعه واهل سنت با کمال احتیاط و دور نشدن از انصاف در تفسیر خود بیشتر به موارد اتفاقی و اشتراکات بین شیعه و اهل سنت پرداخته است و در موارد اختلاف از داوری و اثبات نظریه اختصاصی شیعه و بیان تطبیقات و مصادیق آیات که در روایات به آن اشاره شده است و حتی در برخی موارد از تبیین روشن خود آیه پرهیز کرده است آیات مورد اختلاف شیعه و هل سنت در حوزه های فقهی کلامی و اعقادی است و در این مقاله با روش کتابخانه ای تنها به بررسی تطبیقی آیات اعتقادی تطهیر ، اطاعت از اولی الامر ، ولایت تبلیغ، اکمال دین ، شفاعت ، اهل ذکر و استخلاف پرداخته شده است.

تمسک به آیات قرآن بهترین راه دستیابی به الگویی صحیح در تربیت انسان و رسیدن به سعادت دنیـوی و اخروی است، ازجمله آموزه‌های تربیتی بحث از اصول و شرایطی است که در ضمن به‌کارگیری روش‌های تربیت، باید مورد توجه قرار گیرد تا مقدمه‌ای برای رسیدن به اهداف تربیتی باشد؛ چراکه نتیجه‌‌بخشی روش‌های تربیتی مبتنی بر شرایطی است که باید در هر سه عنصر اساسی محتوا، مربی و متربّی در فرآیند تربیت وجود داشته باشد، در غیر این صورت، روش تربیتی عقیم یا از میزان ثمردهی آن کاسته می‌شود. در این پژوهش، تلاش شده تا با تتبّع در آراء تفسیری سید فضل‌الله و ابن‌عاشور به‌عنوان دو مفسّر داعی اصلاح اجتماعی ـ دینی در جهان معاصر، شرایط تاثیرگذار در اتخاذ روش‌های تربیتی مورد بررسی قرار گیرد تا در برابر مکاتب غربی، تصویری از مکتب تربیتی اسلام ارائه شود و زمینه‌ای برای نشر نظام تربیتی اسلام فراهم گردد. از دیدگاه تفسیری ایشان، قابل فهم بودن، تداوم، حکمت و بصیرت، فروتنی، شرح صدر، تعقل و احساس مسئولیت از جمله شرایط بسترساز برای به‌کارگیری روش‌های تربیت است.

مسئله وحدت و اختلاف انسان‌ها ریشه در تاریخ حیات اجتماعی بشر دارد و همین امر بسترساز ظهور انبیاء الهی و نزول کتب آسمانی شده است. آیه 213 سوره بقره با اشاره اجمالی به این مسئله، سیر تطور اندیشه بشری را در مراحل مختلف بیان می‌کند. ابهام‌های متعددی ازجمله در زمینه چیستی مبنای وحدت، علت اختلافات، زمان انقضای موضوع آیه و حکایت‌گری آیه از سنت مستمر خدای متعال در میان امت‌ها دارد. از این‌رو آیه شریفه مورد بحث بستر تضارب آراء اندیشمندان و مفسران شده است. این مقاله که به‌شیوه تحلیلی ـ تطبیقی نگارش یافته است، معطوف به طرح، بررسی و نقد دیدگاه‌های متفاوت مفسران فریقین در خصوص ابهام‌های فوق است. سه دیدگاه اتحاد بر کفر، اتحاد بر یکتاپرستی و اتحاد بر اصول عقلی و هدایت فطری با تقریب‌های متفاوت، حاصل بررسی‌های انجام‌شده در خصوص متعلق وحدت در آیه شریفه است. نگارنده دیدگاه سوم را با تقریب «اتحاد انسان‌ها بر عدم برخورداری از هدایت تشریعی» در یک مقطع زمانی خاص تقویت می‌نماید و البته بر آن است که به مدد قاعده جری و تطبیق، احتمال انسلاخ از زمان نیز در برداشت از آیه قابل‌ توجه است.

یکی از ضروریات اجتناب ناپذیر در مطالعات قرآنی بررسی تفاسیر از منظر روش تفسیری می باشد، توجه به روش شناسی تفاسیر در ابعاد مختلف کمک شایانی به دست یابی بر روش صحیح تفسیر قرآن و طبقه بندی تفاسیر می کند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به روش شناسی یکی از تفاسیر شیعی معاصر و بررسی منابع و مصادر آن می پردازد، تفسیر«احسن الحدیث» اثر آیت الله قرشی یکی از تفاسیر برجسته ای است با استفاده از روشهای مختلف تفسیری، نقل و گاهی نقد آراء دیگر مفسران، به تبیین آیات الهی می پردازد. اهمیت این پژوهش در این است که با استفاده از ملاک های موجود در روش شناسی تفسیر قرآن میزان تعهد مفسر را در روش ادعای خود بررسی خواهد کرد. نگارنده با تتبع در بخش های مختلف این تفسیر به این نتیجه می رسد که روش تفسیری در این کتاب روش جامع با گرایش هدایتی- اجتماعی می باشد.