آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر موضوعی یکی از روش‌های تفسیری است که طی قرن اخیر به صورت جدی در جهان اسلام، رواج یافته است. این روش تفسیری به تبع سوالات فراوان در دوران معاصر پدید آمد. با وجود عمر نسبتا کوتاه، این روش تفسیری رشد قابل توجهی در میان مسلمانان و دانشمندان غربی داشته است. مساله‌ اساسی تفسیر موضوعی، روش انجام آن است. فقدان روش مشخص و دارای گام­های دقیق و واضح، موجب تکثر در تعریف تفسیر موضوعی شده است. هنوز تفسیر موضوعی به درستی و مورد اجماع همگان تعریف نشده است و هر مفسری بنا بر سلیقه خود و نیاز بوجود آمده، تفسیر موضوعی را تعریف می‌کند و یا حتی بدون تعریف، اقدام به تفسیر موضوعی می‌کند. در این مقاله، تمامی تعاریف موجود مورد نقد قرار ‌گرفته و در نهایت، تعریفی برگزیده از آن ارائه شده است. آنگاه بر اساس تعریف مختار، مولفه­های اساسی بایسته در رویکرد علمی تفسیر موضوعی، تبیین شده است.

قرآن کریم وحی الهی برای هدایت انسان به صراط مستقیم است. پیامبر اکرم (ص) اولین مبلغ، مفسر و مبیّن قرآن کریم است. سیرۀ ایشان نشانگر راه صحیح تعامل و برقراری ارتباط مردم با قرآن کریم است. بعد از آن حضرت بنابر حدیث ثقلین تنها کسانی که شایستگی تبیین و تفسیر قرآن را داشتند، اهل بیت (ع) بودند. بنابراین فقط پیامبر اکرم و ائمه (ع) می‌توانند به مسلمانان شیوه صحیح برقراری ارتباط و بهره‌مندی از قرآن کریم را بیاموزند. در مکتب اهل بیت علاون بر تاکید بر آداب ظاهری برقراری ارتباط با قرآن از قبیل وضو داشتن، مسواک زدن قبل از قرائت، نگاه کردن به مصحف شریف، سکوت در هنگام تلاوت، با صدای حزین تلاوت کردن، قرائت به صورت ترتیل، خواندن دعا و استعاذه قبل از تلاوت، تاکید فراوانی بر آداب باطنی برقراری ارتباط نیز شده است؛ آدابی از قبیل تدبر در آیات قرآن کریم، داشتن اخلاص در قرائت، اظهار خشوع و رقت قلب در هنگام قرائت، خود را مخاطب کلام وحی قرار دادن و خود را مخاطب اوامر و نواهی خداوند دانستن. تاکید بر آداب باطنی برقراری ارتباط در مکتب اهل بیت به مراتب دارای جایگاه بالاتری است و وجه ممیزۀ اصلی آن از سایر مکاتب است؛ چرا که در این صورت ارتباط موثر و سازنده انسان با قرآن برقرار می‌شود و نه صرفا تاکید بر آداب ظاهری تلاوت قرآن کریم. هدف اصلی این نوشتار نشان دادن وجه تمایز تعامل مثبت و تاثیرگذار مکتب ائمه(ع) از سایر مکاتب در امور باطنی است.

سبک‌شناسی قرآن کریم یکی از علوم جدید قرآنی متخذ از زبان‌شناسی است. سبک‌شناسی، مطالعه سبک‌های ساختی، آوایی و معنایی یک متن است. این علم انواع سبک‌های بیانی قرآن کریم را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در این نوشتار یکی از ابعاد سبک‌شناسی سوره احقاف؛ یعنی سبک ابهام مورد تحلیل قرار گرفت. بر اساس این مطالعه، سبک ابهام، سبک معنایی و بیانی غالب سوره احقاف است. با توجه به اینکه محور اساسی این سوره یکی از روحیات منفی اخلاقی انسانی یعنی استکبار است، خداوند جهت درمان این ویژگی منفی و هشدار به انسان، از شیوه بیانی ابهام استفاده می‌کند. سبک بیانی ابهام ، در سبکِ ساختی از واژگان غریب و ناآشنا استفاده می‌کند؛ در سبکِ دستوری از ساخت‌های دستوری مجمل بهره می‌برد، و در سبکِ معنایی به بیان موضوعاتی می‌پردازد که برای مخاطب ناآشنا و غریب است و در سبکِ آوایی نیز از آواهایی استفاده می‌کند تا مخاطب را به حیرت و سردرگمی بیاندازد. خداوند حکیم با به کار بردن سبک ابهام در برابر مستکبرانی که خود را همه‌دان (عالم) و همه‌کاره (قادر) می‌دانند، آنها را به ضعف و درماندگی‌شان آگاه می‌سازد تا به عجز خود پی برده و راه بندگی در پیش گیرند.

سبک‌شناسی شاخه‌ای از علم زبان‌شناسی است که کاربرد عمدۀ آن در جنبۀ ادبی متون است. تغییر سبک یکی از ویژگی‌های برجسته در قرآن کریم است. از سبک‌شناسی چون ابزاری برای فهم ساختار و سبک قرآن استفاده می‌شود. در این پژوهش براساس تحلیل زبانی در سه سطح آوایی، واژگانی و دستوری سبک‌شناسی سورۀ واقعه بررسی می‌شود. ویژگی‌های زبانی‌ای در متن قرآن کریم وجود دارد که در سطوح مختلف زبانی سبب تغییر سبک در آیات می‌شود. ازجمله عناصری که بیشترین کارکرد را در سبک‌سازی سوره داشته است، به عنصر تکرار اشاره می‌شود. فن تکرار با کارکردهای مختلف در سطوح حروف، کلمات و جملات رخ داده است. همچنین عناصری مانند تضاد، سجع، جملات شرطی، جملات تعجبی، جملات اسمیه و جملات تعجبی احساس مخاطب را براساس هدف خاص هر آیه دگرگون می‌کند. تغییرات سبکی تحت تأثیر عوامل گوناگونی در سورۀ واقعه رخ داده است که از آن جمله به عوامل درون‌متنی و برون‌متنی مانند هم‌متن و بافت اشاره می‌شود. علاوه‌براین، تغییر سبک متناسب با معنا و اهداف آیات است و با به کار بردن ویژگی‌های زبانی و عناصر بلاغی، سبک سخن را براساس حال مخاطب و اهداف خاص آیات، دگرگون کرده است. تغییرات سبکی مانند التفات در شخص و عدد فعل، التفات در مخاطب کلام، تغییر در چینش و بسامد حروف، با تغییر در لحن و سبک آیات، سبب تناسب محتوا و سبک بیانی آیات شده است.

کمیت‌گرایی و مشغول شدن به ظاهر، یکی از آسیب‌های جدی در پرداختن به تعالیم اسلامی محسوب می‌شود؛ مقوله‌ای که از دیدگاه قرآن و سنت بارها مورد نقد قرار گرفته است. یکی از این تعالیم قرائت قرآن کریم است. قرآن کریم، سنت پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام بر قرائت قرآن تاکید فراوان دارند. این تاکیدها موجب شده است مسلمانان در این مقوله به تالیف و تحقیق گسترده‌ای بپردازند. مساله‌ای که در اینجا وجود دارد میزان اهمیت دادن به اصل قرائت و در کنار آن پرداختن به سایر موضوعات مکمل قرائت است. یکی از دانشمندان علوم قرآنی که به این مساله به صورت جدی پرداخته است سیوطی است. او در نوع سی و پنجم «الاتقان فی علوم القرآن»، بحث مفصلی راجع به قرائت قرآن کریم دارد. بنابراین معیار سیوطی در تدویناین نوع و نقدها‌یی که به آن وارد می‌شود و در مقابل بازسازی این نوع بر اساس معارف اهل‌بیت علیهم السلام مسئله محوری این پژوهش است. سیوطی برای تالیف نوع سی و پنج الاتقان، تنها از آیات قرآن و احادیث پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و صحابه و همچنین سیره قراء استفاده نموده است . وی نه تنها از روایات اهل بیت علیهم السلام بهره نبرده، بلکه از تبیین صحیح آیات قرآن و روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که مسلمانان را به تدبر و تفکر در قرآن فرا می خواند درمانده و با استناد به برخی روایات صحابه، مباحث و موضوعات این فصل را معطوف به قرائت ظاهری قرآن (ظاهرگرایی) به جای تدبر و توجه به آیات قرآن نموده است. همچنین رویکرد سیوطی به قرائت بر اساس بررسی سندی از منابع متقدم و معیارهای موجود در مکتب اهل بیت علیهم السلام در دو بخش آداب ظاهری و آداب باطنی مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. از اشکالات اساسی بر این نوع رویکرد، تکثر روایات مقطوع، مرفوع و ضعیف، نقل مطالب فراوان از صحابه، تابعین و قراء به نحوی که شبهه روایت بودن را دارد، و تاکید بیش از اندازه بر ظواهر قرائت و غفلت از مساله اصلی آن یعنی تدبر است. در حالی که در مکتب اهل‌بیت علیهم السلام تعامل ایشان با قرآن فراتر از قرائت ظاهری آیات بوده است؛ چرا که هنگام تلاوت به محتوای آیات توجه داشتند و بر اساس محتوای آیات به مناجات با پروردگار می‌پرداختند. همچنین هنگام تدبر و برداشت از قرآن، آنچه با خود قرآن سازگار بود را به مردم ارائه می‌کردند و به مخاطبان می‌آموختند که مجاز به هر نوع برداشتی از قرآن کریم نیستند.

واژه حق یکی از کلیدی ترین واژه هائی است که دویست ونود بار درقرآن کریم تکرار شده است و همراه واژگانی آمده که درواقع مبنای ارزشگذاری آنها گشته است. این واژه علاوه برزبان عربی در کاربرد قرآنی نیز مصادیق متنوعی یافته است؛به عنوان مثال خداوند خود وتمامی تصرفاتش درجهان ازقبیل خلقت ارسال نزول وحی وعده وعید...رابرحق دانسته است.مولفه های معنایی حق درقرآن کریم تاکنون بارویکرد بررسی همنشینی وجانشینی مورد توجه واقع نگردیده هرچند درکتب تفسیری به فراخور حال زوایایی ازمعانی وابعاد آن تبیین شده است. ازآنجای که بررسی تمامی همنشین ها وجانشین ها حق برای دستیابی به مولفه های معنایی آن به تحقیقی بسیار گسترده نیاز دارد.دراین تحقیق ازمیان همنشین ها، واژه های کتاب رسول، دین، خلق وباطل وازمیان جانشین ها واژه های صدق قسط هدایت وبینات انتخاب شده است وروش کاربراین اساس قرارگرفته است که تمامی همنشین هاو جانشین های حق مورد تحلیل واقع شود تامولفه های معنایی تک تک آنهاروشن گردد و باتوجه به مولفه های معنایی همنشین هاوجانشین هابرخی مولفه های معنایی حق مشخص شود.پژوهش حاضردارای چهار فصل است.فصل اول به بررسی مبانی نظری تحقیق می پردازد که شامل تاریخچه معنی شناسی معرفی شیوه همنشینی وجانشینی وتحلیل مولفه های معنایی است.فصل دوم به همنشین های انتخاب شده حق اختصاص داردکه درآن همنشین های این واژگان مورد بررسی قرارمی گیرد.درفصل سوم جانشین های منتخب حق.براساس تحلیل همنشین هامورد بررسی واقع می شود ودرفصل چهارم به تحلیل مولفه های معنایی حق براساس همنشین هاو جانشین های بررسی شده پرداخته شود.