آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کاوش در متن قرآن حاکی از آن است که مشرکان با هدف انکار منشأ وحیانی قرآن و نفی معاد نسبت «اساطیر الاولین» بودن به قرآن داده اند. لغویان واژه «اساطیر» را جمع «اسطوره» دانسته اند. در مفهوم این واژه نیز تعاریف گوناگونی ارائه گردیده که حاصل آن این است که اسطوره جهان بینی ویژه انسان باستانی است و از جهت کشف ساختار اجتماعی زندگی بشر در زمان های بسیار دور دست و نیز ساختمان اندیشه ای او اهمیت دارد. اما باید دید با توجه به ابتدایی بودن شکل زندگی عرب جاهلی می توان اسطوره را نزد وی دقیقا به معنای اسطوره در جهان باستان دانست؟ از مطالعه در آیات قرآن و دقت در سیاق آیات چنین بر می آید که در نگاه عرب جاهلی که ارتباط با جن به نوعی همه ساحت های زندگی ایشان را تحت تأثیر قرار داده، اسطوره همان پیوندی است که این قوم با اجنه داشته است. بررسی ساختار زندگی عرب جاهلی و سیاق آیات مورد نظر و نیز نسبت های مشابهی که مشرکان به پیامبر وارد کرده اند همگی شاهدی بر مدعای مطرح در این پژوهش است.

قرآن اثری مقابله ناپذیر با ساختاری شگرف است که از آن به عنوان شاهکاری ادبی یاد می شود، بر این اساس است که قرآن خالی از عیوب سخن و آسیب هایی مانند «حشو متوسط و قبیح» است که در بلاغت «حشو مذموم» نامیده می شود. با این حال در پاره ای از آیات و عبارت های قرآنی ترکیب هایی یافت می شود که در نگاه ظاهری با وجود تفاوت لفظی اما تکرار بی فایده معنای مطالب پیشین و مصداق حشو مذموم است. هدف پژوهش حاضر بررسی چنین مواردی از تکرار معنوی در آیات قرآن است که توهم معنای غیرمفید و اضافه بودن یکی از بخش های جمله را ایجاد می کند. در این پژوهش تلاش شده است تا بر اساس دیدگاه مفسران، جایگاه معنایی این گروه از مکررات غیرلفظی موهم حشو مذموم در پردازش آیات قرآن تبیین گردد و خواننده بر این نکته رهنمون شود که حشو در آیات وحیانی قرآن به کار نرفته و اجزای آیات موهم حشو در جای مناسب خود قرار دارند و تکرار در معانی صورت گرفته، دارای فواید بلاغی مانند تأکید، تبیین، تکثیر و مبالغه است که جزء صنایع ادبی و موجب جذابیت سخن است.

سیاق و توجه به قرائن متصل و منفصل از جمله مهم‌ترین معیارهای تفسیر روشمند آیات قرآن کریم است که با تأمل در آنها می‌توان صحت و سقم دیدگاه‌های مفسران قرآن را ارزیابی نمود. از نمونه آیات قرآنی که مفسران و مترجمان قرآن در فهم و تحلیل آن اختلاف‌نظر جدی دارند آیات 52 و 53 سوره یوسف است که گروهی از مفسران این دو آیه را سخن حضرت یوسف× دانسته و سعی در توجیه آن نموده‌اند و گروه دیگر آن را ادامه سخن زلیخا دانسته و در اثبات آن کوشیده‌اند. پژوهش حاضر با بررسی و ارزیابی دیدگاه‌های دو گروه و نقد و تحلیل دلایل ایشان در پایان، بر این باور است که با توجه به قرائن متصل و منفصل، آیات مزبور همان ادامه سخن زلیخا است.

تأمل در آیات وحی حاکی از آن است که علی رغم تأکید قرآن بر جایگاه عقل و منطبق بودن حکم آن با فطرت الهیِ انسان، همچنان ابتلا به بی خردی ریشه ای ترین آسیب در میان دینداران است. آسیبی که با انحرافات گوناگونِ باورهای معرفتی ارتباطی مستقیم داشته و بستر ساز آنان شده است. لذا تأمل در آیاتی که قرآن در آنها دعوت به تعقل نموده و یا بر بی خردی عتاب کرده، نمایانگر آن است که آسیب های اعتقادی همچون عدم تعامل مناسب با کتاب آسمانی، تقلید جاهلانه در اعتقادات دینی و خود برتر بینی معلول نفی عقلانیت از چهره ی دین است.

یکی از مهمترین آسیب هایی تهدیدکننده دین در هر روزگاری، باورهای ناصواب در این حوزه است. از جمله مهمترین باورهای ناصواب دینی، اعتقادات و اندیشه های غلو آمیز می باشد. این اعتقادات می تواند در حوزه های مختلف مرتبط با دین، نتایج سوءی به بار آورد، از آن جمله، می توان به نوعی از ستیز بی پایه میان دین و عقل یا دین و علم اشاره کرد که در پی برخی از باورهای غالیانه بروز می کند. در اسلام، اواسط قرن نخست هجری یعنی دوران خلافت حضرت علی (ع)، مبداء ظهور اندیشه های غالیانه و زیاده روی در باورهای دینی در میان مسلمانان است. این باورها در قرون بعد نه تنها از میان نرفت بلکه آشکارا و نهان به راه خویش ادامه داد، تا اینکه در زمان صادقین(ع) تبدیل به جریان هایی گردیدکه به شکلی نظام مند اقدام به جعل حدیث و ترویج عقاید خویش نمودند. در پژوهش حاضر با گذری بر پیدایش غلو در میان شیعیان و اهم عقاید غالیانه ایشان، مسأله غلو و شیوه مرموز غلات در انتساب حدیث به معصومین (ع)، بیان می گردد. آنگاه با بررسی و تحلیل چند نمونه از احادیث مهمی که تاکنون مستمسکی برای اندیشه های غالیانه بوده، شیوه کشف باورهای غلوآمیز، با تکیه بر روشی که مورد تأکید امامان(ع) بوده است، تبیین می گردد.

باور و پندار و تصور، حاصل فعالیت ذهن انسان در برخورد با مسائل و رویدادهای پیرامون آن بوده و تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله، محیط، آداب ‌و رسوم، اخبار گذشتگان می‌باشد. این برداشت فکری می‌تواند صحیح و اثربخش در مسیر سعادت انسان بوده و یا اشتباه و مخرب و عامل ویرانگری فضایل بشری گردد. در پهنه تربیت اسلامی یکی از مباحث بااهمیت، مبارزه با توهمات غلط بشری است. در این مقاله اسلوب­های گفتگویی و تعجبی و تحدی­گونه و مقایسه­ای بررسی گردیده، به نتایجی دست یافته است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: در غالب موارد، ردیه با استفاده از آموزش غیرمستقیم صورت‌گرفته که در آیات حاوی ساختارهای گفتگویی و تحدی­گونه از آموزش با واسطه بیانی پیامبر اسلام (ص) و در آیات حاوی ساختار مقایسه‌ای دوسویه از آموزش با واسطه دیگران استفاده شده است. لحن و نوع گویش در این گروه از آیات و آیات هم­سیاق آنها در اغلب موارد گویش انتقادی و توبیخی شدید است که به نظر می‌رسد، مخاطب گمراه و معاند این آیات که عموماً اهل کتاب و مشرکان و کافران و منافقان می‌باشند، در پندارهای سقیم خود و پیروی جاهلانه از عادات گذشتگان خود پافشاری نموده­اند؛ ازاین‌رو، قرآن کریم با لحن تهدیدی درصدد تأثیرگذاری بیشتر و ایجاد تنبه در اذهان آنها می‌باشد. در ساختار «لایَسْتَوی» که مخاطبان آن مسلمانان هستند، کلام وحی با رویکرد حمایتی و تشویقی به ­دنبال رد تصورات و پندارهای ناصحیح به‌صورت تلویحی به‌وسیله تثبیت باورهای صحیح می‌باشد.

قرآن کریم با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت ها و لطایف سخن از جانب خداوند تعالی به منظور هدایت بشر بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. این کتاب شریف بعنوان معجزه بیانی خداوند دارای مولفه های زیبایی شناختی فراوانی می باشد. خطاب و خطابات الهی بکار گرفته شده در قرآن کریم از نظر ساختار، معانی و اهداف آنها و همچنین صنایع زیبای ادبی بکار گرفته شده در این زمینه از جمله این موارد می باشند. نوشته حاضر سعی دارد با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی با بهره گیری از آیات الهی و مطالب و نظرات اندیشمندان میان رشته ای به این سوال پاسخ دهد که نقش زیباشناختی خطاب و خطابه در قرآن چیست، چه ویژگیها و چه نتایج و تاثیراتی بر مخاطبین دارد؟ نتایج حاصل از پژوهش حاکی از این است که قرآن کریم از خطابه و عناصر و ظرفیت های زیبایی شناختی آن در کنار بسیاری مولفه های زیباشناختی بیانی قرآن جهت ایجاد حداکثر احساس و اداراک در مخاطبین و نهایتاً شکل گیری تاثیرات مورد نظرش بهره برداری نموده است.

پندارشکنی و تصحیح اندیشة انسان‌ها یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های کتب آسمانی است. قرآن کریم به‌عنوان جامع و کامل‌ترین متن وحیانی نسبت به بسیاری از اندیشه‌ها و توهمات غلط بشری انتقاد داشته، در سطوح متن وحیانی خود سعی در گسست خیالات موهومی دارد که برخلاف حقایق جهان هستی در ذهن‌ها شکل‌گرفته و عامل شقاوت انسان‌ها گردیده است. این واژه‌ها و ساختارها و جملات در عین تنوع هرکدام مأموریت و وظیفه‌ای خاص برای اصلاح اندیشه‌ها به عهده دارند. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی و شناخت معنا پندارشکنی آیات حاوی خانواده واژه «علم» در سطوح متن بررسی گردیده، به نتایجی دسته یافته است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: شناسایی سه سطح واژه و ساختار و جمله پندارشکن می‌باشد که در 45% آیات حاوی آنها، آموزش مستقیم و در 55% با روش اطلاع‌رسانی غیرمستقیم صورت‌گرفته که در 74% این گروه از آیات، پندارشکنی با واسطه دیگران و در مابقی با واسطه پیامبر اسلام(ص) صورت‌گرفته است. نوع لحن و آهنگ کلام در 61% موارد مقتدرانه و شدید و گویش مابقی این گروه از آیات با فراوانی 39% مقتدرانه و ملایم بوده و خطاب تقریباً در 50% این آیات متوجه مسلمانان بوده، رویکرد اصلی آنها پندارشکنی آموزشی می‌باشد و در نیمی دیگر قرآن کریم به دلیل عناد و پافشاری مشرکان و کافران در پندارهای سقیم خود برای تأثیرگذاری بیشتر و ایجاد تنبه، اکثراً با لحن شدید و بیان همراه با تهدید به دنبال گسست پندارهای ناصحیح و اصلاح آنها می‌باشد.

پندارشکنی و تصحیح افکار و اندیشة انسان‌ها یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های کتب آسمانی است. قرآن کریم به‌عنوان جامع و کامل‌ترین متن وحیانی، در تعداد کثیری از آموزش‌های الهی خود، نسبت به بسیاری از اندیشه‌ها و توهم‌های غلط بشری انتقاد داشته و با واژه‌ها و عبارات و ساختارهای گوناگون کلامی و ادبی سعی در تغییر چنین گمان‌های باطل و گسست خیال‌های موهومی داشته که به‌مرور زمان و در طول سال‌ها (به دلایل مختلف) برخلاف حقایق جهان هستی، در ذهن‌ها شکل گرفته و عامل شقاوت و نگون‌بختی انسان‌ها شده است. این ساختارها و واژه‌ها در عین تنوع، هرکدام مأموریت و وظیفه‌ای خاص برای اصلاح اندیشه‌ها به عهده دارند. در این مقاله، با استفاده از روش شناخت معنا و تحلیل ساختاری، خانوادۀ واژۀ پندارشکن «رَأیَ» بررسی شد و نتایجی به دست آمدند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: شناسایی گونه‌های «أ لَم‌تَر و أ لَم‌یَر و أَرَأَیتَ و أَرَأَیتم و أوَلایرَوْن و أ لَم‌تَروا و هَل‌تَری و لَوْ‌تَری» بوده که در 98% این آیات، پندارشکنی با استفاده از آموزش غیرمستقیم انجام شده که در 71% آنها از آموزش با واسطۀ بیانی پیامبر اسلام(ص) استفاده شده است. لحن و نوع گویش در این گروه از آیات و آیات هم‌سیاق آنها در 87% موارد، گویش انتقادی و توبیخی شدید است و به نظر می‌رسد مخاطب گمراه و معاند این آیات که عموماً مشرکان و کافران‌اند، در پندارهای سقیم خود و پیروی جاهلانه از عادات گذشتگان خود پافشاری کرده‌اند؛ ازاین‌رو، قرآن کریم با لحن تهدید درصدد تأثیرگذاری بیشتر و ایجاد تنبه در اذهان آنها است و درمجموع در این آیات، اصل موضوعات مطرح‌شده برای افراد، بسیار روشن و واضح بوده و به دانستن و آگاهی خاص و پیچیده‌ای نیاز نبوده و درک‌پذیر است؛ اما باوجود بدیهی‌بودن حقیقت، گمراه و متوهم شده‌اند.

جامع روایی کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال تألیف متقی هندی، از محدثان اهل‏سنت قرون نهم و دهم هجری، است. این کتاب در بردارنده بیش از سه هزار حدیث از امامان شیعه در موضوعات گوناگونی مانند احکام، اخلاق، علوم قرآنی و اعتقادات است. مقاله حاضر برای بررسی روایات اعتقادی امامان شیعه در این جامع روایی، به تأمل در پاره‏‏ای از موضوعات مطرح در آن از قبیل شفاعت، خلافت، مباهله و... پرداخته و در پایان باورمند گردیده است که روش متقی هندی در تدوین و بهره‏‏مندی از این دست از روایات، ناظر بر گزینش، چینش و تقطیع آن‏‏هاست. تقویت مبانی اعتقادی و مذهبی و کتمان پاره‏‏ای از وقایع تاریخی حساس و مهم، محدث را به اتخاذ چنین روش‏‏های حدیثی سوق داده است. نقل احادیث ضعیف السند، استفاده از منابع نه چندان معتبر و...‏ انتقاداتی است که به روش حدیثی متقی وارد است.