آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بخشی از تلاش‌های اسلام‌پژوهان غربی در حوزۀ شیعه‌شناسی است که در قالب دایرة‌المعارف نیز ارائه می‌شود. دایرة‌المعارف‌‌ها به دلیل مرجع بودنشان و مخاطبان گستردۀ آنها نقش برجسته‌ای دارند. یکی از دایرة‌المعارف‌های معتبر انگلیسی زبان در حوزۀ دین‌پژوهی، دایرة‌المعارف جدید کاتولیک است. بخشی از مقالات این دایرة‌المعارف به معرفی تشیع اختصاص دارد. هدف این مقاله بررسی و نقد معرفی شیعۀ امامیه در دایرة‌المعارف جدید کاتولیک است. روش این پژوهش، اسنادی ـ تحلیلی و براساس منابع کتابخانه‌ای است. تصویری که این دایرة‌المعارف در مقالات خود از شیعۀ امامیه ارائه می‌دهد، کامل نیست و قابل نقد است؛ هرچند، بخشی از مطالب آن در معرفی کلی تشیع و آموزه‌های آن صحیح است. علی‌رغم اهمیت و نقش امامیه، مقالۀ مستقلی به آن اختصاص نیافته است. ادعای مطرح‌شده دربارۀ عدم تعیین جانشین توسط پیامبر صلب الله علیه و آله وسلم و عدم اصالت باور به مهدویت در منابع اسلامی صحیح نیست. نویسندگان به منابع دست اول مراجعه نکرده‌اند.

معنویت یکی از نیازهای اساسی انسان است. یکی از مفاهیم بحث‌شده دربارۀ ارتباط با معنویت، مفهوم الاهیات است. منظور از الاهیات، تبیین نظام‌مند از خداوند و روابط خدا با جهان و همان نظام اعتقادی است. مک‌گراث یکی از متألهانی است که در حوزۀ مسیحیت به رابطۀ معنویت و الاهیات پرداخته است. در حوزۀ اسلام نیز شهید مطهری به رابطۀ معنویت با اعتقادات پرداخته است. هدف این مقاله، بررسی دیدگاه این دو متفکر دربارۀ رابطۀ معنویت و الاهیات با رویکرد مقایسه‌ای و به روش توصیفی‌تحلیلی براساس آثار آنهاست. از دیدگاه دو متفکر، معنویتْ عنصری مهم در دین است. هر دو بر معنویت دینی و مبتنی بر اعتقادات دینی تأکید می‌کنند و معتقدند معنویت باید خدامحور و مبتنی بر متن مقدس باشد. هر دو بر جامعیت معنویت تصریح دارند و به پیوند عمیق معنویت و اعتقادات و پایه و اساس بودن اعتقادات برای معنویت معتقدند. وجد شباهت‌ها نشان‌دهندۀ اهمیت نیاز معنوی انسان، ضرورت معنویت دینی و توجه به مبانی الاهیاتی معنویت است. با اینکه مک‌گراث تأکید می‌کند اعتقادات باید متقن باشد، برخی از اعتقادات مسیحی اینگونه نیستند. همچنین وحیانی‌بودن متن قرآن اثبات‌شدنی است؛ اما دربارۀ کتاب مقدس چنین مطلبی صادق نیست. تفاوت‌ها ناشی از تفاوت جهان‌بینی و سنت دینی آنهاست.

از جمله مباحثی که در چند قرن اخیر مورد توجه بسیاری قرار گرفته است، مطالعه و بررسی دین، مسائل مربوط به آن و تلاش برای شناخت ابعاد مختلف آن بوده است. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی روش‌شناسی مطالعات دینی ویلفرد کنت‌ول اسمیت، از دین‌پژوهان معاصر، می‌پردازد. از دیدگاه اسمیت یک محقق در مطالعات دینی نباید خود را به یک روش خاص محدود کند. ویژگی‌های رویکرد اسمیت در مطالعات دینی عبارتند از: شخص‌گرایی، موضوع‌محوری و پرهیز از تأکید بیش از حد بر روش، کثرت‌گرایی روشی، تأکید بر رویکرد مبتنی بر گفتگو و روش پرسش از افراد دین‌دار. نقاط قوت اسمیت در این‌باره تمرکز بر موضوع به جای روش، پرهیز از حصرگرایی روشی و تأکید بر رویکرد مبتنی بر گفتگوی بین دین‌داران است. نقدهای وارد به دیدگاه اسمیت در مباحث فروکاهش دین، نسبیت معرفت‌شناختی، کثرت‌گرایی دینی و تساهل و تسامح مطلق مطرح می‌شود.

مسئلۀ حروف مقطعه یکی از مسائل مهمی است که مفسران قرآن‌کریم با رویکردهای مختلف، به آن پرداخته‌اند. ملاصدرا و ابن‌برّجان دو متفکری هستند که در این‌باره بحث کرده‌اند و دیدگاه آن‌ها قابل مقایسه است. هدف این مقاله بررسی دیدگاه ملاصدرا و ابن‌برّجان دربارۀ حروف مقطعه با رویکرد مقایسه‌ای و به روش اسنادی و توصیفی-تحلیلی است. یافته‌ها بیانگرِ تبعیت و تأثیرپذیریِ ملاصدرا از ابن‌سینا و عین‌القضات است؛ ولی دیدگاه ابن‌برّجان دربارۀ ماهیت‌کلی حروف مقطعه، جدید است. ملاصدرا قائل به دلالت این حروف بر مراتب موجودات است. ابن‌برّجان این حروف را واسطۀ کتاب‌مبین و قرآن می‌داند که بر اسماء‌الله دلالت دارند. دیدگاه این دو متفکر دربارۀ امکان فهم حروف مقطعه، مجمل‌دانستن این حروف، مطرح‌کردن قسم، دلالت الم بر اسماء‌الله و دلالت یس بر انسان کامل شباهت دارد و دربارۀ ماهیت‌کلی حروف مقطعه، معنایابی جزئی آن‌ها، میزان استناد به آیات قرآن و تأثیرپذیری از دیگران متفاوت است. رویکرد دو متفکر (فلسفی/عرفانی) نقش اساسی در پیدایش شباهت‌ها و تفاوت‌ها دارد. نقدهایی نیز به نظرات آن‌ها وارد است.

در بین موضوعات مربوط به مهدویت، خروج فردی شرور در آخر‌الزمان با عنوان «دجّال»، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه محققان مسلمان و همچنین اسلام‌پژوهان غربی بوده ‌است. دایرة‌المعارف ایرانیکا یکی از دایرة‌المعارف‌های انگلیسی‌ زبان است که در مقاله‌ای به معرفی دجال پرداخته است. هدف مقاله پیش‌رو بررسی و نقد تصویر دجال در این دایرة‌المعارف است. این پژوهش به روش اسنادی و توصیفی- تحلیلی انجام شده ‌است. رویکرد «حامد الگار» در مقاله‌ای که عنوان شد، «پدیدار شناختی» است. این مقاله دربردارنده نکات مثبتی است، همچون استفاده از منابع سنی و شیعی، بیان و شرح دیدگاه‌های گوناگون، همچون دیدگاه عرفا و اندیشمندان متأخر درباره دجال. اما نویسنده در موضوعاتی مثل واژه‌شناسی دجال، همه احتمالات را بررسی نکرده و استدلال‌های او درباره پذیرش یا رد یک احتمال قابل نقد و مناقشه است. استفاده صرف از منابع اهل سنت، عدم توجه به برخی از موضوعات مطرح شده در احادیث، عدم بررسی اسناد احادیث، تصور بی توجهی محققان اسلامی به حل تناقض‌های موجود در موضوع دجال؛ از موضوعات قابل نقد در این مقاله است.