آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معناشناسی واژگانی قرآنی، در واقع، مطالعه تحلیلی در باب واژه‎ها و مفاهیم کلیدی قرآن است که طی فرایندی ضابطه‎مند به شناخت معنای اساسی و نسبی و تحلیل مؤلفه‎هایی معنایی کلمه مورد نظر در نظام معنایی قرآن پرداخته، و ضمن شناسایی دقیق پیوندهای معنایی و تحلیل روابط درونی و پیرامونی آنها شبکۀ معنایی آن را ترسیم می‎کند. هدف این مقاله، تبیین شیوۀ استخراج حوزۀ معنایی مفاهیم و واژگان کلیدی تربیتی قرآن است. برای رسیدن به این هدف، از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است.روایی استنباط و استخراج معنای واژگان قرآن، بر پایه اصول و قواعد عقلایی در تفسیر قرآن مبتنی است. بر اساس یافته‎های این پژوهش، روش ایزوتسو و روش‎های معناشناسی واژگانی ساختگرا به تنهایی در تحلیل واژگان کلیدی قرآن و تبیین جهان‎بینی آن کفایت نمی‎کند. از این‎رو، با استفاده از تلفیق روش‎های معناشناسی واژگانی و روش استنباطی واژه‎شناسی سنتی و تطبیق آن بر مفهوم تربیت، به این نتیجه رسیده است که واژۀ «تربیت»، با سازۀ اصلی فزونی، رشد و علو با واژۀ «تزکیه»، پیوند معنایی وثیقی دارد. اما واژۀ «ربّ» با هستۀ معنایی مالکیت همراه با تصرف و تدبیر، ارتباط معناشناختی مستقیمی با مفهوم اصطلاحی تربیت ندارد و ترجمۀ آن به مربّی (پروردگار) ترجمۀ تسامحی و در نهایت ترجمۀ به لازم معناست. البته بر اساس بینش توحید ربوبی، تدبیر همه امور همۀ موجودات از جمله تربیت انسان در اختیار خداوندگار جهانیان است.این مسئله اختصاصی به تربیت ندارد. بر این اساس، «تزکیه» در منظومۀ معنایی قرآن، با هستۀ معنایی فزونی، رشد، شکوفایی و آراستگی، کانون مفاهیم مهم تربیتی مانند تعلیم، تربیت، هدایت و رشد، تقوی و مانند آن است، و رستگاری انسان را تضمین می‎کند.

تحلیل رابطه‌ای یکی از گونه‌های شناخته‌شده معناشناسی ساختگراست که بر اساس روابط میان واحدهای زبانی، به تبیین مفهومی واژگان می‌پردازد. واژه حق یکی از مفاهیم کلیدی و بنیادی در جهان‌بینی قرآن است که کشف حوزه معنایی آن در شبکه معنایی قرآن اهمیت بسیاری دارد. زیرا با کشف روابط مفهومی حق، میدان واژگان هم‌معنا، زیرشمول و مقابل آن ترسیم شده و جایگاه این مفهوم در جهان‌بینی قرآن تعیین می‌شود. پژوهش پیش‌رو به روش توصیفی ـ تحلیلی، بر اساس دستاوردهای معناشناسی ساختگرا، با کمک مؤلفه‌های معنایی حق به تبیین روابط مفهومی آن پرداخته و به این نتیجه رسیده است که حق در قرآن کریم با واژه‌هایی چون؛ پیامبر، کتاب و وعده رابطه شمول معنایی و با قسط و صدق رابطه هم‌معنایی و با واژه‌هایی نظیر؛ بهره و نصیب، واجب شدن و توحید رابطه چندمعنایی دارد. باطل، کذب و لعب در تقابل مکمل و ظن، ریب و ظلم در تقابل‌ ضمنی با حق هستند.

«تحلیل گفتمان انتقادی» فرکلاف روش تفسیری میان‌رشته‌ای است که هدف از آن دستیابی به ایدئولوژی پنهانی است که مشارکت‌کنندگان فعال گفتمان آن را به‌صورت طبیعی شده در گفتمان قرار داده‌اند. به این منظور مفسر در این روش با گذر از سه سطح «توصیف»، «تفسیر» و «تبیین»، به بررسی متن می‌پردازد. این روش تحلیلی در سال‌های اخیر با اقبال روزافزون برخی قرآن‌پژوهان مواجه شده است. ازاین‌رو بررسی روش «تحلیل گفتمان انتقادی» از نظر مبنا و اصول و کاربست آن به‌مثابه یک روش در تفسیر قرآن کریم ضروری به نظر می‌رسد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی کاربست روش «تحلیل گفتمان انتقادی» در تفسیر قرآن پرداخته است. صرف‌نظر از مبانی و اصول، اجرای تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به‌مثابه یک روش برای تفسیر قرآن کریم با اشکالات متعددی روبه‌روست. مهم‌ترین اشکال روش «تحلیل گفتمان انتقادی» پذیرش نگاه فرکلاف به زبان، به‌عنوان یکی از اصول این روش است. در نگاه او ایدئولوژی ابزاری برای حکمرانی بر مردم و استیلای بر آنان بوده و فرکلاف همین معنا از ایدئولوژی را در روش انتقادی خود پذیرفته است. سایر اشکالات با کاوش و اجرای روش، مشخص می‌شوند. استفاده از مراحل گفتمان انتقادی برای دستیابی به موقعیت‌های محیطی با اشکالاتی (همچون نسبیت، واقعه‌انگاری متن، مرگ مؤلف، تاریخمندی متن و تکثر معنایی) روبه‌روست. بازتولید یک گفتمان از طریق روش مزبور موجب تغییر ساختاری گفتمان می‌شود. وجود تنها یکی از این اشکالات در هر روش تفسیری، استفاده از آن را برای تفسیر قرآن کریم ناممکن می‌سازد.

رویکرد قشری سلفیه، به‌ویژه سلفیه معاصر، در تفسیر متون دینی، پیامدهای اجتماعی و سیاسی زیانباری برای جامعه اسلامی و نیز جامعه جهانی در پی داشته است. در عرصه اجتماعی، شبهه‌افکنی در اعتقادات درون جوامع اسلامی، تشدید اختلافات مذهبی و فرقه‌ای، تکفیر گسترده مخالفان، ترویج تحجرگرایی، مخالفت با تقریب مذاهب اسلامی و در نتیجه جلوگیری از شکل‌گیری امت اسلامی از مهم‌ترین این پیامدها است. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی بر اساس تحلیل گفتمان، با مطالعه و بررسی آثار علمی دانشمندان بزرگ سلفیه و پی‌گیری اقدامات عملی‌شان در جامعه اسلامی به این نتیجه می‌رسد که تفسیر سطحی، بدون ضابطه و انحصارگرایانه سلفیه افراطی از مفاهیم محوری اسلام مانند «توحید»، «ایمان»، «شرک»، «کفر» و «بدعت»، بن‌مایه تفرقه و عامل اصلی فرقه‌سازی درون‌مذهبی و تشکیل گروه‌های تکفیری بوده و در نتیجه زمینه و بستر سناریوی اسلام‌هراسی را در جهان، بیش از پیش، فراهم کرده است.

تفسیر متون مبتنی بر یک سری اصول عام عقلایی است؛ از این‌رو فهم و تفسیر هر متنی، به استناد اصول مشترک حاکم بر دلالت و انتقال معانی انجام می‌گیرد. البته لحاظ آنها در تفسیر متون دینی، دارای اهمیت دو چندان و بلکه ضروری است؛ چرا که در متون دینی، مراد خدای متعال و شارع دینی نقش اساسی دارد. از جمله مهم‌ترین اصول حاکم بر تفسیر، می‌‌توان به اصل اعتبار تفسیر، اصل حجیت ظهور، اصل تعین معنایی و اصل پیوند معنایی متن با پدیدآور آن اشاره کرد. این پژوهش بر اساس روش توصیفی تحلیلی به بررسی اصول یادشده در تفسیر متون پرداخته و به این نتیجه رهنمون می‌‌شود که دریافت صحیح مراد مؤلف متن، بیش از هر چیز دیگر، مبتنی بر این اصول به‌‌ویژه اصل تعین معنایی متن و اصل وابستگی معنای متن به پدیدآورنده آن است.

جریان سلفی در درون خود طیف‌های گوناگونی را در بر می‌گیرد که در این میان جریان سلفی افراطی با شعار پیروی از سلف، همواره با تفسیر ظاهری از قرآن و سنت، اقدامات ناسنجیده خود را به نام دین توجیه می‌کند. ظاهرگرایی، به معنای اعتبار هر گونه تفسیر ظاهری و انکار تأویل‌های عقلایی، افراطی است و پذیرفتنی نیست. ظاهرگرایی سلفی، هرچند بیشتر در خصوص آیات متشابه و آیات صفات الهی نمود داشته است، ولی به‌تدریج و با تلاش رهبران فکری آن جریان، به‌ویژه ابن‌تیمیه، به عنوان عنصر کلیدی جریان سلفی افراطی در آمده است. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با مطالعه و بررسی آثار تفسیری مفسران برجسته این جریان، از جمله ابن‌تیمیه، ابن‌قیم، ابن‌کثیر، شنقیطی و ابن‌عثیمین به این نتیجه می‌رسد که انکار تأویل ضابطه‌مند، نفی کاربردهای مجازی در قرآن کریم و به طور کلی نادیده‌گرفتن نقش عقل در فهم قرآن، از جمله عناصر بسیار مهم ظاهرگرایی سلفیه افراطی در تفسیر متون دینی، به‌ویژه قرآن کریم، است.

تفسیر نور آموزه‌های قرآن را در صحنه‌های عملی زندگی، ارائه داده و با کاربردی کردن توصیه‌های قرآن بین مردم و قرآن پیوند برقرار کرده است. از آنجا که اقبال عمومی گسترده­ای به این تفسیر شده است و در برداشت­های آن ملاحظاتی وجود دارد، لازم است اعتبار آن بررسی شود. این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی اعتبار محتوای تفسیر نور بر اساس قواعدی می‌پردازد که مفسران برای دستیابی به مراد خداوند به کار گرفته‌اند. بررسی 25 جزء قرآن در تفسیر نور بیان گر آن است که مؤلف در هیچ مورد به بررسی قرائات متعدد نپرداخته و در بررسی مفاهیم لغات قرآن روش اجتهادی نداشته و صرفاً در برخی آیات معنای کلمات را بیان کرده و از این مقدار برخی معناها را به منبعی ارجاع نداده است. در تفسیر آیات به قواعد عربی توجه شده که علاوه بر آن در موارد متعددی از سیاق و در موارد بسیار کمی از مسلّمات عقلی و علمی و بیشتر از آیات همسو و روایات استفاده شده است که منبع اصلی این تفسیر، آیات و روایات بوده است. مؤلف با تجمیع مفاهیم مشابه ذیل عنوان مناسب، تقسیم‌بندی کردن مفاهیم، کالبدشکافی و ارائه مفاهیم در قالب اشکال منطقی، تقطیع مناسب آیات و دقت در وجوه تشابه به تفسیر آیات پرداخته است. روش این تفسیر، آمیزه‌ای از روش نقلی و اندکی اجتهادی و در موارد فراوانی ذوقی در قالب پیام‌ها و نکات قرآنی است. گرایش این تفسیر بیشتر تربیتی و اجتماعی است.

چکیدهخاورشناسان از دیرباز به آموزه‌های اسلامی توجه ویژه‌ای داشته‌اند و در عصر کنونی رویکردهای علمی در آثار آن‌ها نقش ویژه‌ای دارد. علوم قرآن نیز مانند بسیاری از حوزه‌های اسلامی مورد توجه مستشرقان قرار گرفته است. یکی از مهمترین آثار در دهه‌های اخیر در این زمینه کتاب دانشگاه کمبریج با عنوان «آشنایی با قرآنِ کمبریج » می‌باشد که با سر ویراستاری خانم مک اولیف در چهارده مقاله توسط دانشمندان معاصر نگاشته شده است.متاسفانه نبود نهضت پویای ترجمه در عرصه علوم قرآن موجب نادیده گرفتن چنین اثر مهمی شده است. به‌رغم تلاش‌های خردی که در برخی موضوعات این کتاب صورت گرفته، متاسفانه عمده مطالب آن به‌طور کامل به قرآن‌پژوهان ارائه نشده است تا هم از یافته‌های دانشمندان معاصر بهره گیرند و هم در صورت نیاز به تحلیل و نقد آن بپردازند.در این پایان‌نامه مقالات چهارده‌گانه این کتاب برای بهره‌مند شدن دیگر قرآن‌پژوهان ارائه و بررسی می‌شود. هم‌چنین مقاله سر‌ویراستار کتاب، خانم مک اولیف، با نگاه انتقادی تحلیلی مورد ارزیابی و نقد قرار خواهد گرفت. در پایان نیز به موضوعات، مقالات و نظریاتی که در این کتاب نقش محوری داشته‌اند، در قالب پیشنهادهای پژوهشی پرداخته و زمینه را برای قرآن‌پژوهانی که در توسعه این زمینه تلاش می‌کنند فراهم می کند.