آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

براساس جهان بینی ادیان الاهی، انسان خلیفه خداوند و مرکز و محور جهان هستی است. وی عهده دار رسالت کسب معرفت، تهذیب نفس و اصلاح جامعه است. و حیات او در جهان آخرت نیز استمرار دارد. علاوه بر حفظ کرامت انسان، استعدادهای معنوی و عقلانی بشر در پرتو رهیافت های فطری و هدایت های وحیانی شکوفا میشود. حجاب و پوشش از جمله موضوعاتی است که رعایت آن موجب حفظ کرامت انسان است.برخی معتقدند پوشش و حجاب، صرفاً نتیجه تعامل فرهنگی بین فرهنگ هاست. در نتیجه ادیان الاهی در مورد چگونگی حضور زن در برابر نامحرم، قانونی خاص ندارند. از دیدگاه ایشان، آنچه امروز به صورت دستوری شرعی درآمده، مستندی شرعی ندارد. این مقاله با رویکرد نظری و اسنادی، به تحقیق درباره صحت و سقم این نظر پرداخته و مستندات دینی پوشش و حجاب را در سه دین زرتشت، یهود، مسیحیت تبیین و تشریح کرده است.

یکی از آموزه‌های مشترک آیین جَیْنه با دیگر ادیان هندی، باور به رنج‌بار (دوکْهه) بودن زندگی دنیوی و قاعدة عمل و عکس‌العمل (کَرْمَه) و همچنین گردونة زاد و مرگ‌های پیاپی (سَمْساره) است؛ ولی آیین جَیْنه برخلاف بیشتر ادیان هندی، انسان را در این گردونة رنج‌بار، تنها و محروم از یاور و مددکاری آسمانی می‌داند که بتواند با استمداد از او به مقام رهایی نائل آید. این انسان برای رسیدن به مقام رهایی (مُکشه)، کاملاً تنهاست و باید به توانایی‌های خود متکی باشد. براساس آموزه‌های این آیین، فرد سالک تنها با کمک دو اصل «ریاضت‌های سخت جسمانی» (تَپَس) و «رعایت اصل عدم خشونت» (اهیمْسا) می‌تواند اثرات کَرْمَه‌ بر روح (جی‌وَه) خود را نابود کند و کمالات ذاتی روح را که از ازل در آن نهفته بوده است، آشکار سازد. اکنون چگونگی این سلوک به‌شیوة توصیف و تحلیل در راستای دانش‌افزایی دین‌پژوهان در این عرصه ارائه خواهد شد و به‌اجمال براساس سلوک عرفانی مطرح در آیین جَینه می‌توان گفت که سالک در تلاش است تا روح خود را با طی چهارده مرحلة رشد معنوی از تأثیرات منفی آثار کردار گذشته رهایی بخشد و به جایگاه رهایی نهایی (کِولین) دست ‌یابد.

چیستی زمان و هستی، همان‌طور که سایر ملل به آن توجه دارند، در آیین جَیْنه نیز محل تأکید واقع شده و یکی از محورهای مهم در متون آن آیین به ‌شمار می‌آید که اساس باورِ پیروان را تشکیل داده است. زمان با کیهان و هستی در ارتباط است و کیهان در پرتو زمان در چرخه‌ای دائم در گردونه زمان توجیه می‌شود. همان‌طور که زمان در یک چرخه و دور، مراحل و تقسیماتی دارد که آغاز و انجامی برایش متصور نیست، هستی هم در دایره زمان بدون آغاز و انجام دائم در حال دَوَرانِ مراحل خود طلوع و غروب می‌کند. افزون بر آن، اهمیت جهان‌شناسی آیین جَیْنه در توجیه بی‌خدای عالم با ماده‌ای عظیم یا مهاستّا در شش دسته، جی‌وه و اَجی‌وه، دْهَرمه و ادْهَرمه، کاله و پودگله است.

شناخت انسان همواره محل توجه مکاتب مختلف دینی، فلسفی و عرفانی بوده است. امروزه اندیشمندان به آیین‌های عرفانی بدون شریعت، مانند آیین بودا، توجه دارند و از آن استقبال می‌کنند. ترواده‌ بودیسم نیز به عنوان قرائتی سنتی از آموزه‌های بودا، با نگاه فلسفی و عرفانی انسان را تحلیل می‌کند. تأمل در مبانی انسان‌شناختی بودیسم شناخت ما از انسان در این آیین را عمیق‌تر خواهد کرد. بدین‌منظور پژوهش حاضر ضمن معرفی مبانی انسان‌شناختی ترواده ‌بودیسم، در صدد است آن را بر اساس مبانی حکمت متعالیه ارزیابی کند. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی در نهایت به این نتیجه می‌رسد که انسان‌شناسی بودیسم از جهاتی ناقص است و به برخی از پرسش‌ها درباره مبدأ هستی و فلسفه وجودی انسان پاسخ نمی‌دهد. بودا با انکار خدا و معرفی انسان به عنوان برترین موجود عالم و همچنین با انکار نفس ثابت، ماهیت انسان را چیزی جز ترکیبی از پنج بخش، یعنی بدن فیزیکی، احساس، ادراک، نمودهای روانی، و دانستگی نمی‌داند و آنچه به عنوان یک فرد تجربه می‌شود چیزی جز فرآیند شدن نیست. در انسان‌شناسی ترواده بودیسم انسان موجودی است که به سبب تولدهای مکرر در زنجیره سمساره گرفتار آمده و با پیوستن به نیروانا به رهایی می‌رسد.

به طور کلی در بحث امکان شمول آیین هندو در زمره اهل کتاب یا «من له شبهة کتاب» دو بحث اصلی مطرح می‌شود: نخست اینکه آیا اهل کتاب صرفاً در چهار دینی که نامشان در قرآن تصریح شده خلاصه می‌شوند، که در این مقاله به این نتیجه می‌رسیم که چنین نیست و ادیان دیگری نیز هستند که ممکن است جزء اهل کتاب باشند ولی نامشان در قرآن نیامده است، از جمله آیین هندو و حتی اگر این را هم نپذیریم، حداقل این است که آیین هندو را می‌توان در زمره «من له شبهة کتاب» تلقی کرد. در این صورت، بحث دوم این خواهد بود که: میزان نزدیکی آیین هندو با ادیان اهل کتاب تا چه حد است؟ این جستار پس از بررسی آموزه‌های این آیین در سه حوزه الاهیات، وحی و پیامبری، و آخرت‌شناسی به این نتیجه می‌رسد که هرچند پوسته ظاهری بسیاری از اسطوره‌ها و مناسک این آیین، شرک‌آمیز و خرافی است، ولی توحید عمیق و صریحی در متون مقدس و آموزه‌های اصلی آن وجود دارد. همچنین، برخلاف نظریه مشهور، آیین هندو نه فقط منکر وحی الاهی نیست، بلکه یکی از مبانی مهمش باور به الهام آسمانی (آکاشه‌وانی) است. البته در باب آخرت‌شناسی، آیین هندو تناسخ‌گرا است و از دیدگاه دیگر ادیان اهل کتاب دور می‌شود. در عین حال، در متون مقدس این آیین صراحتاً به بهشت (سْوَرگه)، جهنم (نَرَگه) و روز قیامت (مَهاپْرَلیَه)، البته با دیدگاه خاص خود، تصریح شده است. لذا در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که این آیین بر اساس مبانی مذهب امامیه، ظرفیت شمول در اهل کتاب را دارد، یا حداقل از جمله ادیان «من له شبهة کتاب» است.

این رساله پژوهشی تطبیقی در فلسفه اسلامی صدرالمتألهین و مکتبِ علمی فلسفی نوخاستهگرایی پیرامون مسائل حدوث، آفرینش و تکامل نفس/ذهن در جهت حل مسئلهی دینیِ امکان و ضرورت حیات و جزای تکوینی پس از مرگ است. هدف: الف( از آنجا که تبیینهای رایج با گرایش فلسفی از مسئله برزخ، معاد، رجعت، غالباً بر اساس تجرد نفس است و بیشتر براهین تجرد نفس، بر طبیعیات قدیم مبتنی است لذا بررسی این براهین با توجّه به دستاوردهای جدید نوخاستهگرایی از اهم اهداف رساله است. ب( پژوهش تعامل علم و دین در مسئله نفس و بدن، و کوشش در ارائه راهحلی نو در رفع تعارض ظاهری بین آن دو. ج( تلاش در توسعه و بازسازی علم النفس اسلامی و مترقی نسبت به رشد مبانی علم روانشناسی. د( بررسی نگاه روانشناسی حال حاضر به انسان و سعی در تزریق روحیه نفس باوریِ صحیح و معنویتهای مربوطه آن به روحیهی علمزده در نگرش به انسان. ه( سنجش توان فلسفه اسلامی نسبت به دستاوردهای فلسفی و علمی حال حاضر دنیا. و( ارائه افقهای جدید فکری برای متکلمان، فیلسوفان و روانشناسان. روش: در پژوهشی مسئلهمحور بین نظریه نوخاستگی ذهن و نظریه جسمانیهالحدوث صدرایی، مطالعهای تطبیقی، تحلیلی )تحلیل محتوای متون فلسفی و علمی(، استدلالی، انتقادی و میانرشتهای انجام شد. مبنای رساله بر آن بوده که روش شناخت منحصر به روش تجربی نیست. یافتهها: با مطالعه و معرفی نوخاستهگرایی و کشف شباهتهای آن با حکمت متعالیه، نوخاستگی ذهن و حدوث نفس در یک راستا دیده شد اما در سایه نوخاستهگرایی بیست و سه استدلال از ادله صدرایی بر تجرد نفس ناطقه ابطال و از طرفی دو استدلال تقویت، بازنگری و مبنای طرح نظریه نوخاستهگرایی جوهری صدرایی واقع شد. درعوض حدود هیجده دلیل بر تجرد جوهری نفس ارائه گردید. نقاط قوت فلسفه صدرایی در رفع شکافهای تبیینی نوخاستهگرایی پررنگ گردید و ضعف علمی استدلالهای صدرایی بر امکان بقای نفس پس از مرگ و تحقق تکوینی جزای اخروی با استدلالهای به روزتری جبران شد. با عبور از هیمنه علمی و فلسفی نوخاستهگرایی ویژگیها و به تبع نوخاستهگرایی مادهانگار و تبیین مستدل نوخاستگی جوهر مجرد نفس، معضل وابستگی تنگاتنگ جوهر نفس به بدن و تأثیر و تأثرات متقابل آنها توجیه علمی و عقلی مناسبتری یافت. با الهام از نوخاستهگرایی و نگاه صدرایی این نظریه پیشنهاد شد که در این دنیا نفس از قابلیت سیستمی بدن نوخاسته میگردد و مادامیکه به بدن تعلّق ذاتی یا )پس از تکامل جوهری، تعلّقِ( عارضی دارد از بدن قویاً تأثیرات ذهنی/نفسانی میگیرد اما این تأثرات و بعضاً اختلالات در حکم نوخاستگی ویژگیهاست؛ نفس )در فرایند حرکت و تکامل جوهری( به نوخاستگی جوهری نائل میشود و این جوهرِ نوخاسته )بر خلاف دیدگاه نوخاسته- گرایان جوهری مانند هسکر( تکویناً پس از مرگ باقی است بلکه در این مرتبه، بدن مثالی و تمام حالات و رویدادهای اخروی، تکویناً از نفس نوخاسته میگردد و نفس/ذهن از این اکتسابات و ملکات تجرد یافته خود متأثر خواهد بود.. نیز با طرح خلأ تبیینی نوخاستهگرایی جوهری، و سپس رفع این خلأ به کمک حکمت متعالیه، میتوان ضمن پذیرش تکامل نوخاستهگرایانه، خالقیت مستقیم الهی را تبیین کرد.

اولین گام در شناخت هر دین، کسب تصوری جامع از جغرافیای عقاید و مناسک آن دین است؛ زیرا تبیین درست مفاهیم مطرح در آن دین ما را به آنچه مورد تأکید آن دین است راهنمایی می‌کند. بدیهی است هر محقق دینی در درجه اول به جست‌وجوی این است که بداند دین مورد مطالعه چه نگاهی به جهان یا خلقت و آفریننده دارد، مؤسس آن خود را چگونه توصیف می‌نماید، راه دست یافتن به نجات و رستگاری را چه می‌داند، اخلاقیات در آن چه جایگاهی دارند، مهم‌ترین نمادهای آن دین کدام است، پیروان آن به چه مناسکی ملتزم‌اند، مهم‌ترین متون مقدس آن کدام‌اند، آن دین امروزه در کدام مناطق دنیا و چه تعداد پیرو دارد و مسائلی از این قبیل. برای داشتن این تصویر باید نگاهی از فراز به آن دین انداخت. مقاله حاضر به دنبال آن است که با چنین نگاهی، تصویری کلی اما دقیق از یکی از جوان‌ترین ادیان جهان ارائه دهد. مطالب ارائه شده در این مقاله می‌تواند برای بسیاری از افراد اولین گام برای شناخت آیین سیکه‍ و مقدمه‌ای برای تحقیقات بیشتر دربارة این آیین باشد.