آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نذر و قربانی از جمله سنت‌های حسنه‌ای است، که در ادیان الهی و بالخصوص دین مبین اسلام مورد تأکید فراوان واقع شده است. بزرگان دین، فقها و متکلمین در کتب فقهی و اعتقادی خود به آن پرداخته و شروط و احکامی هم برای آن قائل شده‌اند، و بر این باورند که بدون در نظر گرفتن آن شرایط، نذر و قربانی درست نمی باشد. در این تحقیق با استفاده از منابع مورد اعتماد شیعه و وهابیت به تبیین حقیقت قربانی و نذرهایی که در بین شیعه انجام می‌شود، پرداخته شده است. از این رو وهابیت به امامیه انتقاد کرده‌اند که نذر و قربانی خود را جهت تقرب به ائمه و اولیای الهی انجام می‌دهند، در نتیجه مشرک هستند. در صورتی که امامیه نذر و قربانی خود را به نیت تقرب به خداوند انجام داده و ثوابش را به ارواح اولیاء و صلحا هدیه می‌کنند. در این رساله در نقد اشکالات وهابیت تبیین شده که امامیه نذر و قربانی را عبادت دانسته و فقط برای خدا انجام می‌دهند و چنانچه در ظاهر در عبارات واسطه‌ها حزف شده است منافاتی با اصل نذر و قربانی برای خداوند ندارد. از دیدگاه امامیه چنانچه کسی از روی علم و آگاهی و باشرایط برای غیر خدا نذر و قربانی انجام دهد، مشرک است اما اگر وجهی برای توجیه و تفسیر باشد نمی‌توان حکم به شرک کرد.

قرن چهارم هجری را می‌توان عصر طلایی جهان اسلام به‌خصوص برای شیعیان به حساب آورد؛ چراکه از اواخر قرن سوم، شیعیان توان بروز و ظهور اجتماعی یافتند و برخی فرقه‌های شیعه حکومت‌هایی با نام حکومت شیعی تأسیس کردند که نمونه برجسته آن فاطمیان بودند. فاطمیان پس از نفوذ در شمال افریقا، مصر و شام و یمن دایره نفوذ خود را تا حجاز گستراندند و بر بخش‌هایی از دریای مدیترانه نیز حاکم شدند و سیسیل را تصرف کردند. آنان در دوران حاکمیت خود به ترویج و تحکیم تشیع در شمال افریقا به‌ویژه در مصر اهتمام ورزیدند. آنان گرچه به هدف اساسی خود که اتحاد دنیای اسلام تحت حاکمیت یک خلافت شیعی به پیشوایی خلیفه فاطمی نرسیدند، در گسترش فرهنگ اسلامی به طور عام و تفکر شیعی به طور خاص، توفیقات فراوانی به دست آوردند.

با مرگ «العاضد لدین الله»، آخرین خلیفه فاطمی در سال ۵۶۷ق، صلاح‌الدین ایوبی با اعلام پایان خلافت فاطمیان، مصر را قلمرو عباسیان خواند و فرمان داد در قاهره به نام خلیفه عباسی، مستضیء (566ـ575ق)، خطبه بخوانند. از آن پس، مصر وارد مرحله جدیدی از تاریخ خود شد. تشیع جای خود را به تسنن داد، حکومت از فاطمیان به ایوبیان رسید و دانشگاه الأزهر جای خود را به مکتب‌خانه‌های شافعی و مالکی بخشید. ایوبیان بر توده‌های شیعی سخت گرفتند و برای نابودی کامل مذهب شیعه در این منطقه دست به اقدامات جامعی زدند. سلسله ایوبیان را در مصر بنا نهادند که در اثر آن، اسماعیلیان حافظی مورد آزار و اذیت قرار گرفتند و بسیاری به قتل رسیدند. در این دوران شیعیان دوران سختی را تجربه کردند و با تحولات سیاسی و فکری مختلفی روبه‌رو شدند. این نوشتار درصدد تحلیل این دوره است.

یکی از اصول اعتقادات علویان، امامت است- علویت آناتولی بر یک نظام اعتقادی مبتنی بر دوستی علی(ع) و اهل بیت (امامان) استوار است- علویان بکتاشی همانند شیعۀ امامیۀ اثنی عشری، دارای دوازده امام معصوم‌اند. امام از دیدگاه بکتاشیه، یعنی کسی که از هرگونه اشتباه، قصور و گناه مبرا است. امام باطن قرآن، عالم و پیشوای دینی اجتماع است. به اعتقاد بکتاشیان، پیامبر(ص) پس از خود، علی(ع) را به عنوان جانشین معرفی کرده است؛ اما پس از وفات آن حضرت، جانشینی علی(ع) نادیده گرفته شد و حق آن حضرت(ع) به دست خلفای سه‌گانه غصب گردید. علویان معتقدند مسلمانان پس از حضرت محمد(ص) به ۷۳ فرقه تقسیم شدند که تنها یک فرقه از آنها بر حق است و باقی اهل آتش‌اند. پیروان اهل بیت(ع) و دوازده امام(ع) گروه و فرقۀ ناجیه‌اند. به نظر می‌رسد، مفهوم امامت، نزد بکتاشیه، از یک حرکت تکاملی برخوردار بوده است و گویا پس از نفوذ اندیشۀ حروفیه‌ در طریقت بکتاشیه در قرن نهم هجری، متأثر از فلسفۀ نوافلاطونی اسماعیلیه، آموزه‌های شیعی مانند امامت، با تفسیر جدید متأثر از برداشت‌های عرفانی غامض حروفیه، به‌تدریج از تعریف‌های شیعۀ اثنی عشری فاصله گرفته است؛ هرچند در اصل دوستی با اهل بیت(ع) و دوازده امام(ع) و اعتقاد به اصل امامت چندان تغییری مشاهده نمی‌شود و این خصیصه در سنت اعتقادی علویان و بکتاشیان مستدام است.

ظهور تفکر و راه و رسم سلفی‌گری و افراط‌گرایی در جامعه معاصر افغانستان از جمله معضلات بزرگی است که دامنگیر بخش زیادی از جامعه شده است. این تفکر در میان بخشی از اهل سنت افغانستان، نوعی تقابل و تنش‌های فکری را در حوزه مباحث اعتقادی و آثار فقهی کشور و جامعه اسلامی افغانستنان به وجود آورده است. عالمان سلفیْ فرقه‌های صوفیه را که بیشتر اهل سنت افغانستان از پیروان این جریان‌های فکری به حساب می‌آیند، خرافه‌پرست و بدعت‌گذار در دین دانسته‌ و با نفوذ در مراکز دانشگاهی و سران اقوام، افکار بسیاری از دانشجویان و پیروان مکتب ماتریدیه را تغییر داده و از تفکر عقل‌گرایی ماتریدی دور ساخته‌اند. شکل‌گیری جریان‌ها و گروه‌های دینی و سیاسی و احزابِ تأثیرگذاری نظیر طالبان و افغان‌العرب ‌در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی نیز از پیامدهای برجسته این پدیده است. نگارنده در این مقاله در تلاش است به بررسی این پدیده و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن بپردازد.

نذر و قربانی از جمله سنت‌های حسنه‌ای است، که در ادیان الهی و بالخصوص دین مبین اسلام مورد تأکید فراوان واقع شده است. بزرگان دین، فقها و متکلمین در کتب فقهی و اعتقادی خود به آن پرداخته و شروط و احکامی هم برای آن قائل شده‌اند، و بر این باورند که بدون در نظر گرفتن آن شرایط، نذر و قربانی درست نمیباشد.

مقاله حاضر به مناسبات جریان‌های فکری (کلامی) و سیاسی شیعیان معاصر کشور کویت با حکومت و سایر مسلمانان پرداخته است. جریان‌های فکری و کلامی شیعیان کویت شامل جریان‌های اصولی، اخباری و شیخی است. جریان‌های سیاسی نیز تشکل‌های التحالف الوطنی الاسلامی (معتقدان به ولایت فقیه)، تجمع العدالة والسلام (طرفداران مرجعیت شیرازی)، تجمع المیثاق الوطنی، تجمع الرسالة الانسانیة (شیخی‌های احقاقی) و مستقل‌ها را شامل می‌شود. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی، و شیوه گردآوری اطلاعات مصاحبه‌ای و کتاب‌خانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بر اساس روش‌شناسی و معیارهای جریان‌شناسی، از سه جریان اصلی فکری و کلامی که بر مواضع سیاسی و اجتماعی تأثیرگذارند، دو جریان اخباری و شیخی، جریان‌هایی درون‌گرا و حافظ نظم موجودند و در مقابل اصولی‌ها جریان‌ساز بوده‌اند و بیشتر تشکل‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کرده‌اند. قریب به اتفاق جریان‌های شیعی، تعاملی مثبت با یکدیگر، با حکومت و سایر جریان‌ها، به استثنای جریان سلفی تندرو، دارند.

مسئله حیات برزخی و سماع موتی، از مباحث مهم و پرمناقشه اعتقادی در میان عالمان ماتریدیه و سلفیه است. در این جستار، با استفاده از منابع کلامی آنها این آموزه را بررسی می‌کنیم. ماتریدیان، زنده‌بودن اولیای الاهی را در برزخْ عنصری، و تصرف صالحان در هستی را به اذن خدا مشروع می‌دانند. آنها بر آگاهی رسول ‌خدا k از اوضاع امت در برزخ تأکید می‌کنند، و به طلب کمک از مردگان و ارتباطشان با اهل دنیا و سماع موتی اذعان دارند؛ اما سلفیان با ابطال حیات عنصری رسول‌ خدا k و صالحان، حیات جسمانی‌شان را منحصر در زمان پرسش فرشتگان، و عرضه اعمال امت برای پیامبر k و دیگران به وسیله ملائکه می‌دانند. متکلمان سلفی با رد درخواست حاجت از پیامبر k در برزخ، وقوع کرامت از صالحان را فعل الاهی می‌دانند، با این حال، طلب کمک از آنها در کارهای نامتعارف را در حال ممات شرک می‌دانند. ابن‌تیمیه با اعتقاد به سماع موتی و ارتباط برزخیان با زائران، کمک‌‌خواستن را عملی شرک‌آمیز می‌داند؛ ولی اغلب سلفیان، ارتباط مردگان با اهل دنیا و سماع موتی را انکار کرده‌اند.

طریقت رفاعیه، یکی از قدیم‌ترین سلسله‌های تصوف است که در عراق شکل‌گرفته است. سید احمد رفاعی(512-578 ه.ق) موسس این طریقت، صوفی و فقیهی بود که در جنوب عراق می‌زیست. وی تمام عمر خود را در زادگاهش بطائح گذراند. پیروان و شاگردان وی طریقت وی را در جهان اسلام گسترش دادند؛ تا جایی که طریقت رفاعیه تا قرن 8 و 9 هجری، گسترده‌ترین سلسله‌ی تصوف جهان اسلام بود که تا مصر، فلسطین، سوریه، ایران، هند، آناتولی و حتی خاور دور گسترش‌یافته بود. این طریقت به دست فرستاده‌ی سید احمد رفاعی، ابوالفتح واسطی(م 580 ه.ق) وارد مصر شده و در طول سال‌ها گسترش یافت و در حال حاضر از مهم‌ترین طریقت‌های صوفیه‌ی مصر است.در طریقت رفاعیه، معیار اصلی سنجش حق و باطل قرآن و سنت نبوی است. پیروان این طریقت در هر مرحله از سلوک، باید عامل به شریعت باشند و تخطی از شریعت در هیچ شرایطی پذیرفته‌شده نیست. تعبد به شریعت در این طریقت تا جایی مهم است که عقایدی مانند وحدت وجود و شطحیات عرفا که ممکن است در تعارض با ظاهر شریعت باشند، مردود هستند. رفاعیه و مذهب تشیع، ازلحاظ اعتقادی، قرابت‌های بسیاری با یکدیگر دارند که مهم‌ترین آنها محبت اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، اندیشه‌ی ولایت و اعتقاد به مهدویت است.شیخ فعلی رفاعیه در مصر شیخ طارق یاسین الرفاعی است که از سال 2008 میلادی شیخ طریقت رفاعیه شد. وی که در عرصه‌های سیاسی-اجتماعی فعال است، بعد از سقوط دولت حسنی‌مبارک به‌خلاف دیگر مشایخ تصوف مصر، از محمدمرسی حمایت کرد؛ اما بعدها به منتقدین وی پیوست و در حال حاضر از طرفداران ژنرال سیسی است. طارق الرفاعی ازلحاظ دیپلماتیک خواستار ارتباط بیشتر مصر با ایران است.