آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در دوره خلافت خلیفه دوم, مسلمانان که هدف فتح ایران را در سر داشتند, به دنبال محلى بودند که علاوه بر نزدیکى به مرز ایران, از نظر آب و هوایى, مطلوب ساکنین جزیره العرب باشد; از این رو سعدبن ابى وقاص پس از مکاتبه با خلیفه دوم, به سلمان فارسى و حذیفه بن الیمان مإموریت داد تا به دنبال محلى مناسب جهت اسکان خود و گله شترانشان باشند. در پى این مإموریت, منطقه اى در ساحل غربى رود فرات و نزدیکى شهر باستانى حیره انتخاب گردید, که بعدها کوفه نامیده شد, و این اولین شهرى بود که پس از ظهور اسلام, به وسیله مسلمانان ساخته شد.

تشیع در نیم سدۀ نخست از موجودیت خود یک نهضت سیاسی کاملاً عربی با تکیه بر حقانیت حضرت علی بن ابیطالب (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) بود و در این مدت، ویژگی عربی خود را کاملاً حفظ کرد و تا زمانی که دچار اولین انشعاب شد، فراز و نشیبهای زیادی به خود دید. بعد از رحلت رسول اکرم (ص)، حضرت علی (ع)، به عنوان رهبر شیعیان برای حفظ وحدت جامعۀ نوپای اسلامی ناگزیر از پذیرش واقعیت های سیاسی حاکم بر جامعه و واقعیت های سیاسی حاکم شد، با این وجود، بر روی این مسئله که او شایستگی بیشتری در منصب خلافت دارد و با سیاست ناعادلانه ای از خلافت مسلمین کنار گذاشته شده، تأکید زیادی داشت. احساسات و عقاید علی (ع) نسبت به خلفای قبل از خود به بهترین وجهی در خطبه هایی که در دوران خلافتش در مسجد کوفه خوانده بود، خصوصاً در خطبه شقشقیه دیده می شود.

دوره آل بویه ازمهمترین دوره های رشد وشکوفایی تشیع است . در این دوره شیعیان اقدام به مدح ورثای امامان و ذکر مناقب آنان دراماکن عمومی می کردند که ازآن به عنوان مناقب خوانی یاد شده است . این کار فرهنگی که با مقابله به مثل و واکنشهای اهل سنت مواجه شد، کم وبیش قبل ازاین دوره نیز مرسوم بود و در دوره سلجوقیان نیز به حیات خود ادامه داد . منظور از مناقب خوانی معنای عام آنکه شامل سرایش شعر ونثر در مدح امامان شیعه و مثالب برخی از صحابه ونقل آن درمحافل واماکن عمومی است، میباشد.

مذهب تشیع که از ابتدای ورود اسلام به ایران در اشکال و فرق مختلف در این سرزمین رواج یافت تا زمان صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع دوازده امامی، رسمیت پیدا نکرد. با ظهور صفویه، زمینه برای انتخاب تشیع به عنوان مذهبی رسمی و مورد حمایت حکومت فراهم شد و به دنبال آن، علمای شیعه از جایگاهی بسیار مؤثر و نفوذ سیاسی ـ اجتماعی برخوردار شدند. پس از زوال صفویه به دست افاغنه که پیرو مذهب اهل سنت و جماعت بودند، جایگاه تشیع و علمای شیعه بسیار تضعیف گردید. هم‌چنین، بعد از نابودی افغان‌ها، نادر شاه برای پیش‌برد مقاصد سیاسی خود، محدودیت‌هایی را برای مذهب تشیع و علمای آن ایجاد کرد، اما در زمان کریم خان زند تا حدود زیادی اوضاع تشیع و علمای شیعه بهبود یافت. در واقع، تشیع در این دوران دچار فراز و نشیب شدیدی شد. چگونگی برخورد حکومت‌ها در این فاصله زمانی با شیعیان و علمای شیعه و وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تشیع در این دوران، موضوع مورد بحث این مقاله است. مذهب تشیع که از ابتدای ورود اسلام به ایران در اشکال و فرق مختلف در این سرزمین رواج یافت تا زمان صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع دوازده امامی، رسمیت پیدا نکرد. با ظهور صفویه، زمینه برای انتخاب تشیع به عنوان مذهبی رسمی و مورد حمایت حکومت فراهم شد و به دنبال آن، علمای شیعه از جایگاهی بسیار مؤثر و نفوذ سیاسی ـ اجتماعی برخوردار شدند. پس از زوال صفویه به دست افاغنه که پیرو مذهب اهل سنت و جماعت بودند، جایگاه تشیع و علمای شیعه بسیار تضعیف گردید. هم‌چنین، بعد از نابودی افغان‌ها، نادر شاه برای پیش‌برد مقاصد سیاسی خود، محدودیت‌هایی را برای مذهب تشیع و علمای آن ایجاد کرد، اما در زمان کریم خان زند تا حدود زیادی اوضاع تشیع و علمای شیعه بهبود یافت. در واقع، تشیع در این دوران دچار فراز و نشیب شدیدی شد. چگونگی برخورد حکومت‌ها در این فاصله زمانی با شیعیان و علمای شیعه و وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تشیع در این دوران، موضوع مورد بحث این مقاله است.

رشد جریان‌های شیعی همواره یکی از دل‌نگرانی‌های حکومت‌ها در منطقه راهبردی شامات ـ شامل سرزمین‌های فعلی سوریه، لبنان، فلسطین و اردن ـ از قرون نخست اسلامی به این سو بوده است. حاکمان این منطقه از زمان اتابکان زنگی (521ـ624هـ‌.ق) تا پایان عصر ممالیک (650ـ922هـ‌.ق) بخشی از سیاست خود برای تقویت مذاهب اهل‌سنت را در قالب مدرسه‌سازی دنبال کردند. این امر به رشد علوم نقلی و ـ به دلیل فقدان پویایی لازم ـ به رواج سلفی‌گری انجامید. در این دوره زمانی، شیعیان نیز با استفاده از همین روش مدرسه‌سازی توانستند زمینه رشد اندیشه‌های شیعی و گسترش آن در مناطق دیگر را فراهم آورند. این نوشتار در پی آن است با واکاوی منابع دست اول تاریخی، سیاست‌های مذهبی و سپس وضعیت علمی و آموزشی شامات را در این مقطع زمانی بررسی کند.

شاهان صفوی به دلیل وضعیت سیاسی ـ اجتماعی ایران و مقابله با قدرت امپراتوری عثمانی و ایجاد وحدت سیاسی ـ مذهبی و تقویت و مشروعیت‌بخشی به حکومت خود، اقدام به رسمیت دادن مذهب تشیّع نمودند و به زیارت به عنوان یکی از مراسم مهم تشیّع دوازده امامی، که تأثیر بسزایی در تقویت باورهای سیاسی ـ مذهبی مردم نسبت به سلسلة صفویه داشت، توجه ویژه‏ای نشان دادند و به سفرهای زیارتی متعددی رفتند. در این مقاله، سعی شده است تا روند تاریخی و ابعاد سیاسی ـ اجتماعی سفرهای زیارتی شاهان صفوی با روشی «توصیفی ـ تحلیلی» بررسی شود.

امیرالمومنین علی علیه اسلام در میان عموم امت اسلامی به عنوان شخصیتی مورد احترام و عزیز محسوب می گردند . به غیر از عده قلیلی موسوم به نواصب که مورد انزجار همه مسلمین هستند ، قاطبه مسلمانان ایشان را دارای سوابق درخشان و فضایل فراوان دانسته و منصفین برای حضرت جایگاه خاصی قائل می باشند . همه اینها در حالی است که در طول تاریخ اسلام شاهد نگاه متعصبانه ناشی از گرایشات مذهبی و تاثیر قدرتها و حکومتها بر نگرشها بوده ایم . افراد و جریاناتی که یا بر اثر جهالت و یا تحت تاثیر تطمیع و تهدید طواغیت سعی در دگرگون کردن حقایق داشتند و هرکدام هم روشی را برای رسیدن به مقصود خود برگزیدند . عده ای که توان انکار فضایل اهل بیت و بخصوص امیرمومنان علیه السلام را به طور صریح نداشته اند بیشتر تلاش نموده اند تا با ایجاد تشکیک ، زمینه ایجاد شبهه و بعد انکار را فراهم نمایند و در کنار این برای افراد مورد نظرشان در وقایع نقشی بتراشند و جعل نمایند تا آنها را در فضایل شریک کنند.اگرچه سر آغاز این شیوه را می توان دروقایع بعد از رحلت پیامبر و سقیفه جستجو نمود اما شاید بتوان به درستی آغاز حرفه ای و سازماندهی شده این جریان را به معاویه منسوب کرد .اما شیوه عده دیگر « از اصل نگفتن » بود . روش زیرکانه ای که ایشان برگزیده بودند مبتنی براین بود که چرا باید مطلبی را گفت تا بعد برای انکار آن و یا تشکیک و توجیه آن به درد سر افتاد. اگر از اصل مطلبی بیان نشود امید است که به تدریج از حافظه تاریخ حذف گردد . این همان روشی است که در سیره حدیث نگارانی امثال «بخاری» می بینیم . در هر حال آنچه این تحقیق به دنبال آن میباشد بررسی نگاه سه نفر از اندیشمندان معاصر اهل سنت به امیرمومنان علیه السلام است که عبارتند از آلوسی ، سیدقطب ، و طنطاوی با تکیه بر اثر تفسیری آنها .اما در همینجا ممکن دو سوال پیش بیاید : اول اینکه چرا تحقیق روی این سه نفر تمرکز دارد ؟دوم اینکه چرا محوریت تحقیق در اثر تفسیری این سه نفر قرار گرفته ؟در جواب پرسش اول باید به چند مطالب اشاره شود. عنوان موضوع تحقیق در ابتدا «امیرالمومنین علی علیه السلام در نگاه اندیشمندان معاصر اهل سنت» بود . این عنوان به خاطر گستردگی افراد و آثار و تالیفات ، مشکلاتی را در پی داشت که خارج از توان و مجال یک پایان نامه بود، بنابراین تصمیم گرفته شد تا دامنه موضوع چه از حیث افراد و چه از جنبه آثار محدودتر گردد. برای انتخاب افراد باید ویژگی هایی را مد نظر قرار می دادیم. به این منظور در ابتدا باید می دیدیم انتخاب ما در چه ظرف زمانی است که با مشورت اساتید و با توجه به اهمیت وقایع و تحولات بنا شد دوره معاصر بستر گزینش باشد.

منطقه راهبردی شام قدیم، شامل: سوریه، اردن، لبنان و فلسطین امروزی در بازه مهمّ تاریخی ایوبیان (567ـ658ق) تا پایان ممالیک (648ـ923ق)، شاهد مهم‌ترین رویدادهای تاریخ سیاسی خود، یعنی تداوم جنگ‌های صلیبی و حمله مغولان بود. این رویدادهای نظامی و سیاسی در کنار اوضاع فرهنگی و اجتماعی آن دوره، زمینه‌ساز پیدایش رویکردهای فکری گوناگونی در میان اهل‌سنّت و شیعیان امامی‌مذهب این منطقه شد. بازشناسی جریان‌های فکری منطقه شامات می‌تواند در شناخت ریشه‌های تاریخی رویدادهای سیاسی و اندیشگی کنونی این بخش از جهان اسلامی سودمند باشد. مقاله حاضر، کوشیده است با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی پس از بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی این منطقه در دوره ایوبیان و ممالیک، بدین پرسش پاسخ دهد که جریان‌های فکری اثرگذاری که دامنه نفوذ خود را به عنوان میراثی تاریخی در این منطقه به یادگار گذاشته‌اند، کدام‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در این زمینه، از رشد تصوف و پیدایش برخی جریان‌های منحرف شیعی و سنّی و نیز تعصب‌ورزی در برخورد با بزرگان اندیشه می‌توان یاد کرد

امروزه اهمیت ایجاد شبکه‌های ارتباطی برای حفظ، تقویت و انسجام اجتماعات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی برکسی پوشیده نیست. برخی امامان شیعه نیز با توجه به شرایط موجود در زمان خود به ایجاد چنین شبکه‌های ارتباطی اهتمام ورزیدند. امام هادی علیه‌السلام از جمله بزرگوارانی بود که به تقویت و ساماندهی شبکه ارتباطی وکلا اقدام نمود. شبکه وکالت سازمانی هماهنگ متشکل از امامان معصوم و پیروان نزدیک و وفادار آنان بود که برای پیشبرد اهداف دینی و مذهبی تاسیس گردید.در این پژوهش تلاش شده تا با واکاوی ساختار سازمان وکالت و کارکردهای آن در عصر امام هادی علیه‌السلام، فعالیت‌های سری و زیرزمینی سازمان وکالت و نحوه‌ی ارتباط شیعیان با ایشان تبیین گردد. نیز ضمن بررسی سیره‌ی سیاسی حضرت امام علی‌النقی علیه‌السلام، نقش ایشان در رهبری شبکه وکلا و تقویت آن مورد تحلیل قرار گرفته است؛امری که به پویایی جامعه‌ی شیعه در سراسر قلمرو اسلامی در عصر خفقان عباسی منتهی گردید.