آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

با زوال سلسله مغولان در ماوراءالنهر، رابطه حکومت و شیوخ صوفی وارد مرحله جدیدی گردید به گون ه­ای که در دوره تیموریان صوفیان نقشبندی از نفوذ سیاسی قابل­ توجهی در جامعه، بازار و دربار برخوردار شدند. هرچند نقشبندیه با برآمدن محمد خان شیبانی و سقوط تیموریان، به­ ویژه در سمرقند، ضربه سختی را متحمل شدند، اما آن‌ها نه تنها در صحنه سیاست ماوراءالنهر باقی ماندند، بلکه ضمن برقراری ارتباطی پیوسته و پر­دامنه با دربار شیبانیان، توانستند نقش مهمی در معادلات قدرت در این دوره ایفا کنند. چرایی و چگونگی تداوم این ارتباط مسئله­ این مقاله است. بنا بر یافته ­های این پژوهش، ظهور حکومت شیعه مذهب صفویه در ایران و اتحاد اولیه بازمانده ­های تیموری با آن، به ارتباط شیبانیان با شیوخ سنی ­مذهب نقشبندی ضرورت می­ بخشید. افزون بر این، اختلافات داخلی میان خاندان­ های نقشبندی، علایق و منافع محلی و اقتصادی آن‌ها و نیز مخالفت­ هایی که عمدتا از جانب اهل شریعت متوجه آن‌ها بود، شیوخ مذکور را به برقراری ارتباطی بیش از پیش با حکومت سوق می­داد. منازعات داخلی خاندان ­های ابوالخیرخانی بر سر قدرت نیز به­ ویژه پس از عبیدالله خان در ورود شیوخ بانفوذ نقشبندی به عرصه سیاست مؤثر بود.

با گسترش جنبش موسوم به جنبش وهابی در جزیرة العرب، سایر مسلمانان جهان اسلام به این جنبش واکنش نشان دادند و آراء محمد بن عبد الوهاب در بین مسلمانان، مخالفان و موافقانی جدی یافت. به نظر می رسد خبر پیدایش این جنبش در همان سال های آغازین شکل گیری، به گوش مسلمانان شبه قاره هند هم رسیده بود. با ورود اندیشه های محمد بن عبد الوهاب به شبه قاره، برخی از مسلمانان هندی «وهابی» خوانده شدند؛ ولی معنای این اصطلاح، در ابتدا روشن نبود؛ گفته اند صفت «وهابی» اتهامی بود که دولت بریتانیا برای مقابله با مخالفان برضد آنها رواج داد. چنان که جنبش جهادی سید احمد بریلوی، در نیمه اول قرن سیزدهم در بین انگلیسی ها، به عنوان حرکتی شناخته شد که درصدد ترویج آراء وهابیان در هند بوده است؛ اما این نظر مقبول مسلمانان نبود. از این رو، چگونگی ورود عقاید جنبش وهابی و آشنایی برخی مسلمانان شبه قاره هند با آن، چندان روشن نیست. این مقاله در پی آن است تا با بررسی جنبش سید احمدی بریلوی و نقد دیدگاه های مرتبط با آن و هم چنین بررسی برخی رویدادهای مهم هم زمان، با رویکردی تاریخی، به این سوال پاسخ دهد که نخستین آگاهی ها و آشنایی مسلمانان شبه قاره هند با جنبش وهابیت، چگونه و از چه طریق بوده است؟

درباره چگونگی فتح ایران به دست اعراب مسلمان و سقوط شاهنشاهی ساسانی، نظریه های متفاوتی مطرح شده است. این که اعراب چرا و چگونه توانستند شاهنشاهی عظیم ساسانی را ساقط کنند و در مدت تقریبا یک سده بر سرتاسر ایران آن روزگار تسلط یابند، موضوعی اساسی است؛ اما این که ایرانیان خود در جریان فتح ایران چه نقشی و چه همکاری هایی با فاتحان داشتند، مساله پژوهش حاضر است. ایرانیان با انگیزه هایی همچون حفظ جان و مال و موقعیت، ترس و جبر شرایط و مسائل دیگری از این گونه، به همکاری با اعراب پرداختند. همکاری ایرانیان با اعراب را می توان شامل خبرگیری، خبررسانی، پذیرایی، همکاری نظامی و ... دانست. دوره زمانی مورد بحث در این پژوهش، از ابتدای فتوحات در زمان خلافت ابوبکر آغاز می شود و تا مرگ یزدگرد سوم و پس از آن تا پایان سده نخست هجری قمری ادامه می یابد.