آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معمول است که تحقیق هایی که درباره معاد صورت می گیرد و حتی تحقیق هایی که درباره معاد شناسی قرآنی است، به مسائل خاص واز پیش تعیین شده ای می پردازد که عمدتاً خاستگاه کلامی دارند؛ مسائلی نظیر اثبات معاد، معاد جسمانی، نشانه های رستاخیز، وصف بهشت و جهنم و.. طرح این مسائل و پی جویی پاسخ آنها سرو شکلی عمدتاً کلامی به موضوع معاد می دهد و جایگاه ونقش آن را در میان مفاهیم دینی متناسب با همان مسائل تعیین می کند. اما در این موضوع معاد در کلیت آن، آن گونه که در قرآن کریم تصویر شده مورد مطالعه قرار می گیرد. این تحقیق در قالب نام های معاد صورت گرفته است، یعنی واژه هایی که به معنای کلی معاد(جهان پس از مرگ و نه بهشت و جهنم) و رستاخیز(نه نشانه ها و اتفاقات مرتبط با آن) ارجاع می دهند. روش این تحقیق هم روش معنی شناختی است، یعنی مطالعه ساختگرایانه معنا. در اینجا نام های معاد در قرآن کریم در چارچوب مطالعه روابط معنایی تغییرات معنایی و توصیف معنا بر اساس تحلیل بافت زبانی(آیات) مورد مطالعه قرار گرفته اند. معنای"الیوم آلاخر" که بر اساس تحلیل کاربردی آن در آیات مورد مطالعه قرار گرفته،معنایی کلی نگراست و بر اصل معاد دلالت دارد. معنای"الاخره" در چارچوب مطالعه تقابل آن با "الدنیا" و تضییق معنایی آن توصیف شده است. بخش مفصلی از معنی شناسی آلاخره به توصیف معنی ضمنی آن یا همان تداعی های "بهشت"، "دوزخ" و "آن جهان" اختصاص دارد. معانی ارجاعی و ضمنی"یوم القیامه" و"الساعه" نیز از طریق تحلیل کاربردهای آنها و مفاهیم هم نشین و جانشین آنها در آیات، مورد مطالعه قرار گرفته است. معنی شناسی نام های معاد در قرآن کریم همچنین نشان می دهد که مفاهیم"دنیا" و"جزا" نقش اصلی را در شکل دادن و تعیین نقش معاد در قرآن کریم دارند، مفهوم"ایمان" و مفاهیم مرتبط با آن(نظیر: کفر، تکذیب، شک،...) و نیز رابطه انسان با معاد را تصویر می کنند.

این پژوهش در پی بررسی تحولات معجزه نگاری پیامبر(ص) از ابتدا پیدایی آن تا سده ششم هجری است. از این پس با منطق اکتشافی از متن روایات و با بهره گیری ازروش های کمی در بین هریک از کتاب های سده اول تا سده ششم هجری، طیفی ترسیم می شود تا فراوانی سنجیو یا فرایند تمرکز و پراکندگی حاکم بر تعداد وانواع معجزات پیامبر(ص) را به خوبی نمایان کند. نتایج بررسی معجزات ارائه شده در کتاب های سده اول تا سده ششم هجری نشان می دهدکه معجزه نگاری از سده نخست تا سده ششم از نظر تعداد و تنوع معجزات دست خوش تحولاتی شده است بطوریکه می توان تحول معجزه نگاری از نظر تعداد روایات را در بین این سده ها، یک سیر فزاینده در نظر گرفت و همچنین بسامد معجزه نگاری در طی این سده ها، تمرکز روایات را بر معجزات علم غیبی پیامبر(ص) و پراکندگی روایات را بر معجزات مبارزه طلبانه ایشان نشان می دهد.

در بررسی اسنادی روایات اصلی جمع قرآن نقش ابن شهاب زهری به عنوان جامع و حلقه مشترک این روایات به خوبی به چشم می خورد. راویان این دسته روایات - که حکایت از جمع قرآن توسط ابوبکر عمر و عثمان دارد - عمدتا" مدنی بوده، اشاره ای به جمع قرآن توسط حضرت علی (ع) ندارند. با توجه به جایگاه محوری زهری به عنوان نماینده گروه مدنی اصحاب اثر در ربع نخست سده دو هجری و نیز به عنوان اول مدون حدیث نبوی به نظر می رسد وی بهترین منبع نقل حدیث برای راویان بعد از خود بوده است. از این رو وی روایاتی از جمع قرآن را که در انتهای قرن یک هجری رایج بوده نقل کرده و رواج دهنده اصلی این روایات، بعد از خود بوده است. از سوی دیگر روحیه انحصارگرایی علمای مدینه باعث شد تا به دنبال یکسان سازی مصاحف و اصل قرار دادن مصاحف مدینه تنها ایشان به روایات جمع قرآن اهتمام ورزند. علی رغم آنکه زهری حضرت علی(ع) را جزو خلفای راشدین نمی شمرده و عثمان را فصل از او می دانسته و بر اساس روایتی در ابوبکر و عمر توقف می کرده است نمی توان مطمئن شد که او در عدم نقل روایات جمع قرآن توسط حضرت علی(ع) تعمدی به خرج داده باشد. روایت جمع قرآن توسط حضرت علی(ع) را قاعدا" باید متعلق به بوم کوفه مرکز حکومتی حضرت علی(ع) و نیز محل اجتماع طرفداران ایشان دانست که از شیوع زیادی بر خوردار نبوده است.

مساله ی علت یابی تحول دیدگاه های تفسیری مطرح شده پیرامون یک متن قرآنی، در حوزه مباحث قرآنی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این پایان نامه بدنبال پاسخ به این پرسش اصلی سامان یافته است که چرا آراء تفسیری مفسران، پیرامون برخی از عبارات قرآنی در طول تاریخ تفسیر متحول شده و میان آنها اختلاف و گاه تعارض وجود دارد. هدف از نگارش این پایان نامه طرح مفهوم میثاق اجتماعی (قرارداد اجتماعی) به عنوان یک عامل در تحول آراء تفسیری به منظور پاسخ به این پرسش اصلی است. میثاق اجتماعی را می توان به مجموعه قواعد و الگوهایی تعریف کرد که به صورت مجموعه ای از دانسته ها در سطح ناخودگاه ذهن افراد قرار دارند، و تمام انواع کنش های آنها را تحت تاثیر قرار می دهند. آنها زاده ی گفتمان ها هستند و با تحول آنها متحول می شوند. تحول آراء تفسیری بر پایه ی این مفهوم اینگونه قابل تبیین است که با گذر زمان و تحول گفتمان ها، میثاق های نو پدید می آیند که موجب شکل گیری یک اندیشه ی تفسیری متفاوت نسبت به سایر دوره های تاریخی می گردند. به این ترتیب تفسیر یک عبارت قرآنی متحول می گردد. نو بودن گونه ی پرداخت به این پرسش، موجب شد تا دو پژوهش مستقل برای رفع نقیصه ی موجود در مبانی نظری در فصل نخست صورت بگیرد. در انجام این دو پژوهش از علوم اجتماعی و سه حوزه ی تاریخ، نقد ادبی و نشانه شناسی از علوم انسانی بهره گرفته شد. نتیجه ی این دو پژوهش دستیابی به تعریفی روشن تر از میثاق اجتماعی بوده است. سابق بودن این پژوهش، نیز موجب گشت تا فصلی جداگانه به مباحث روش شناختی اختصاص یابد، که در اصل روش شناسی تفسیر متون ادبی است. در فصل سوم که بدنه ی اصلی پایان نامه را تشکیل می دهد، به بررسی تحولا تفسیری ‎7‎ عبارت قرآنی پرداخته شده است. در این بررسیها تلاش شد تا میثاق های اجتماعی موثر در این تحولات در دوره های تاریخی متقدم (‎6-1‎ق)، میانه (‎9-7‎ق)، متأخر (‎12-10‎ق) و معاصر (‎14-13‎ق) مورد بررسی قرار گیرد. در انتخاب دیدگاهها این مسأله مورد توجه قرار گرفت که مفسر در مورد آیه ی مورد نظر رویکردی اجتماعی داشته باشد و تلاش کرده باشد تا آیه ی مورد بحث را با توجه به واقعیت عصر خود فهم کند.

رساله حاضر تحقیقی است درباره همسران و فرزندان امام حسین (ع) که مشتمل بر دو فصل است: فصل اول، همسران امام(ع) و فصل دوم فرزندان. نگارنده کوشیده است تا در حد امکان و توان خود شرح حال آنها را بر اساس منابع و مأخذ به دست دهد. اساس پژوهش در این نوشتار روش تاریخی بوده است. یعنی اطلاعات موجود در منابع درباره هر یک از همسران و فرزندان استقصاء شده و پس از آن تلاش بعمل آمده تا بین اطلاعات گردآوری شده ارتباط و پیوند منطقی برقرار شود. نکات قابل توجه اینکه: 1- همسران و فرزندان امامان معصوم تحت الشعاع شخصیت تابناک ایشان بودند و هویت مستقل و حقیقی شخصیت آنها کمتر مورد توجه مورخان خصوصا" مورخان شیعی بود. قاعده ای کلی که درباره همه شخصیت های نامدار تاریخی صدق می کند و به وجه خاص در خصوص شخصیت های دینی. 2- مطالعه و تحقیق درباره موضوعات عام تاریخی مربوط به تشیع همچون همسران و فرزندان امامان معصوم بنابر دیدگاه و روش نوین پژوهش های تاریخی، در کنار عواطف و احساسات پرشور مذهبی شیعیان دیرزمانی نیست که آغاز شده است. بنابراین هر تحقیقی در این حوزه گامی است مقدماتی برای تحقیقات عمیق و انتقادی بعدی.

که در این دوره دو جریان با دو رویکرد مختلف حضور فعال داشت، جریان اول ائمه (علیه السلام) را همانند دیگر آدمیان دانسته و به بررسی جوانب مختلف زندگانی آنها با استفاده از داده های تاریخی می پرداخت. از سردمداران این جریان می توان از افرادی همچون عبید الله بن ابی رافع، ابان بن تغلب و هشام بن محمد کلبی نام بُرد. جریان مقابل ائمه (علیه السلام) را موجوداتی فرا بشری و فرا تاریخی دانسته که مسلّط بر جریان قوانین طبیعی بوده و در مناسبت های مختلف معجزات و خوارق عادت فراوانی از خود بروز می دهند. این جریان این تحقیق عهده دار بررسی سیر نوشته های امامیه پیرامون ابعاد مختلف زندگانی ائمه (علیه السلام)از آغاز تا پایان نیمه قرن قرن اول هجری می باشد. فصل اول این اثر که به بررسی اینگونه نوشته ها قبل از دوره غیبت صغری اختصاص داشت، این نتیجه را دریافت در آغاز به وسیله نقل برخی از احادیث که دلالت بر جایگاه رفیع امامان می کرد، تئوریزه شده و سپس به سراغ تاریخ رفته و با ذکر شواهد و قرائن به ظاهر تاریخی، مطالب تئوریزه شده مصداق یابی شد. این جریان از نیمه سوّم قرن دوّم حرکت خود را با عنوان کلّی دلائل نگاری ادامه داد که برای اثبات امامت امامان مختلف به جای ذکر مسائل علمی به بیان معجزات آنها می پرداختند. با بررسی سردمداران این جریان به نام افراد غالی یا متهم به غلوّ در سلسله اسناد گزارش های منسوب به آنها به طور فراوان برخورد می کنیم. از سردمداران این جریان دراین دوره می توان از افرادی همچون جابر بن یزید جُعفی، عبد الرحمن بن کثیر هاشمی، محمد بن حسن بن جمهور، محمد بن علی صیرفی معروف به ابو سمینه و فارس بن حاتم قزوینی یاد کرد. فصل دوّم به پیگیری ادامه مسیر این دو رویکرد در دوره غیبت صغری با توجه به حساسیت های این دوره می پردازد و به این نتیجه می رسد که به علل مختلف، جریان دوّم توانست جریان اول را از صحنه بیرون رانده و خود معرکه گردان اصلی صحنه شود. از نکات مهم این دوره پیوستن برخی از بزرگترین شخصیت های حدیثی امامیه همچون محمد بن حسن صفار و محمد بن یعقوب کلینی به این جریان در بخش اول یعنی روایات مربوط به تئوریزه کردن این دیدگاه می باشد، در حالیکه این دو تن به ذکر شواهد و مصادیق به صورت گسترده اقدام نکردند و معدود مصادیق ذکر شده در اینگونه کتابها تا حد زیادی از عقلانیت مناسبی برخوردار می باشند. آغاز غیبت صغری تا پایان قرن چهارم از آنجا که به جهت آنکه امامیه با امامت امام غایب به صورت مطلق مواجه شد، ویژگیهای خاصی خود را داشت، توانست فصل سوم این تحقیق را به خود اختصاص دهد

نفاق از جمله مفاهیمی است که با ظهور اسلام در شبه جزیره پا به عرصه ادبیات عرب گذاشت و با ورود اسلام به مدینه به یکی از مفاهیم پدید آمده در فرهنگ اسلامی بدل گردید. از این روست که برای شناخت دقیق این مفهوم قرآن به عنوان اولین متن ظهور آن در ادبیات اسلامی مهمترین منبع مطالعه به شمار می رود. مطالعه قرآن با هدف شناخت این مفهوم ما را با عناصر اساسی معنا در این واژه آشنا می کند و نشان می دهد که در نفاق چه عناصر معنایی وجود دارد که آن را از مفاهیم مشابهی چون فسق و تقیه جدایی می بخشد. مطالعه و تجزیه و تحلیل آیات قرآن ما را متقاعد می کند که نفاق به عنوان یک پدیده اجتماعی؛ حرکتی هدفمند و خصمانه بوده است که می کوشیده تا مخالفت خود را با حاکمیت پیامبر (ص) بر مدینه مخفیانه و پنهان به سرانجام برساند و آن را منهزم نماید. بدیهی است عنصر مخالفت با حاکمیت پیامبر(ص) بر مدینه از عناصر اساسی معنایی مفهوم نفاق به شمار می رفته و درست همین عنصر مهم معنایی بوده است که آن را از مفهوم فسق کفر و شرک جدا می کرده است. با این همه در دوره های پسین اسلامی دو مفهوم فسق و نفاق سخت در هم آمیخته و مصادیق هریک به جای دیگری تلقی شده است.آنچه که مهم است این است که پیامبر(ص) به عنوان حاکم اسلامی و کسی که نوک این پیکان به سمت او نشانه رفته در مقام مقابله با این پدیده چه رفتاری در پیش گرفته و چه الگوهای رفتاری را به اطرافیان خود پیشنهاد داده است. برای یافتن این الگوی رفتاری منافقان عمدتا یک راه اساسی وجو داشته و آن مراجعه به کتب سیره و کشف آن دسته از برخوردهایی است که فراتر از برخوردی موردی پادر عرصه رفتار گذاشته است. راه دیگر نیز تجزیه و تحلیل آیاتی از قرآن است که پیامبر(ص) را به رفتاری در برابر منافقان توصیه می کند و یا رفتاری از ایشان را در برابر منافقان گزارش می نماید. بی شک از آنجا که نگاه این دو متن به پیامبر(ص) و زندگی او سخت متفاوت است طبیعی است که گزارشهای آنها نیز از سیره نبوی گاه متفاوت بوده و هریک زوایایی را نقل کرده و یا به برخی رفتارها اهمیت داده اند این تحقیق علاوه بر بررسی مفهوم نفاق در اندیشه اسلامی کوشیده است تا گزارشهای قرآن و کتب سیره را از رفتار پیامبر(ص) با پدیه نفاق بررسی کرده و میان آنها مقایسه و تطابقی ارائه نماید.

هدف از این پایان نامه بررسی ظاهر و باطن کلام الهی از دیدگاه قرآن و سنت می باشد و در این موضوع سعی در پاسخ به سوالاتی چون ‎۱- مفهوم و باطن قرآن کریم چیست ؟ ‎۲- جایگاه ظاهر و باطن در فهم و تفسیر قرآن کریم و رابطه ظاهر و باطن با یکدیگر چیست ‎۳- " تنزیل " و " تاویل " با " ظاهر " و " باطن " چه رابطه ای دارند ؟ را دارد و در همین ارتباط فرضیه هایی چون - طاهر قرآن کریم معانی آن و باطن قرآن کریم مقاصد آیات و سور آن است ‎۱۲- ظاهر و باطن هر دو باهم مراد خداوند متعال است و در طول یکدیگر قرار دارند و مکمل یکدیگرند ‎۳- در منابع دینی " تنزیل " و " تاویل " ناظر به " ظاهر" و " باطن " است روش گردآوری این تحقیق عمدتا" کتابخانه بوده و بامطالعه و فیش برداری از کتب حدیثی و سایر منابع و در مواردی که به نقل آراء می پردازد ، تحقیق به صورت توصیفی صورت گرفته است این پایان نامه در یک مقدمه و سه فصل انجام گرفته که در مقدمه کلیات و در فصل اول " ظاره " و " باطن " در بیان قرآن کریم و لسان احادیث و در فصل دوم " ظاهر " و "باطن " از نظر مفسران و قرآن پژوهان و جایگگاه آن دو در فهم و تفسیر قرآن و در فصل سوم هم معنایی " ظاهر" و " باطن " با " تنزیل " و " تاویل " به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته است از یافته های این تحقیق می توان نتیجه گرفت ظاهر و باطن قرآن از جمله مباحث پیچیده قرآنی است که به صراحت در قرآن نیامده است اصطلاح ظاهر و باطن ریشه در روایات داشته و در میان متون روایی مورد توجه و تاکید معصومان بوده و به یقین بیان آن مقصد و غایتی داشته است وجود وجوه چند گانه در نمونه هایی از احادیث بطون قرآن کریم و گوناگونی تعاریف ظرهر و باطن در احادیث موجب گوناگون فهم و در نتیجه موجب آسیب های خاص خود شده است بخشی از آسیب ها به حوزه سند شناسی و دشواری های طریق صدور ، بخشی به محتوا و مضامین احادیث و بخشی نیز به عدم توجه به هم سویی بطون قرآن با خطوط اساسی کلام الهی و روح حاکم بر قرن باز می گردد و این مضامین مورد بررسی افراد مختلف قرار گرفته است از این رو فهم و درک صحیح مفهوم چنین اصطلاحاتی و شناخت گستره کاربرد و جایگاه حقیقیشان از اهمیت ویژه برخوردار بود و در نگاه به قرآن کریم تاثیر ژرف خواهد داشت همچنین از آنجا که ظاهر و باطن قرآن دو ویژگی قرآن کریم است بنابراین همسو و هماهنگ با آیات قرآن و روح کلی حاکم بر آن است و ظاهر و باطن در طول یکدیگر و مکمل همدیگر و هر دو مراد خداوند متعال است .

هدف از این پایان نامه بررسی مفهوم تفکر در قرآن مجید است لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی چون در قرآن برای مفهوم اندیشیدن یک واژه بکار نرفته است و کلمات زیادی هستند که مفهوم کلی آنها اندیشیدن و فکر کردن است ولی این واژه ها چه ارتباطی با هم دارند ؟ حدود و ثغور هر کدام از اینها چیست را دارد . تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر مقدمه وچهار فصل می باشد فصل اول مفهوم تفکر در علوم مختلف را در سه شاخه علم لغت ، علم منطق و روان شناسی بررسی نموده است . فصل دوم رابطه مفهوم قرآنی " تفکر" با مفاهیم هم ارز و موازی آن مانند تدبر، تذکر، علم، عقل، شعر،فقه، فهم، خیل را بررسی نموده است فصل سوم رابطه مفهوم قرآنی " تفکر" با مفاهیم متفاوت با آن مانند تفکیر، غفل،عمی، نسی، لعب، سکر و جهل را بررسی نموده است فصل چهارم زمینه ها ، آسیب ها و پیامدهای تفکر را مورد بررسی کامل قرار داده است . براساس یافته های تحقیق معنای تفکر در اصطلاح قرآن با معنای آن در لغت ، منطق و روان شناسی متفاوت است تفکر در قرآن یعنی آیه دیدن همه اشیاء جهان هستی شخص متفکر با تفکر در مخلوقات ، خدا و صفاتش را می بیند . او همیشه متذکر خداست هماند کسی که با تدبر در قرآن متذکر خداست دو مفهوم تدبر و تذکر هم ارز و موازی تفکر هستند یعنی هر شخص متدبری ، متذکر و متفکر هم هست ، هر شخص متذکری مدتبر و متفکر هم هست و هرشخص متفکری ، متدبر و متذکر هم هست نمی توان مفهوم تفکر رت بدون بررسی این دو مفهوم بررسی کرد تفکر در اصطلاح قرآن بوسیله قلب سالم انجام می شود کسی که قلبش بیمار است نمی تواند تفکر کند ولی می تواند تفکیر کند قرآن همه مخلوقات را نعمتهای الهی و زمینه های تفکر معری می کند هر شی ء دلیل بروجود خداوند و صفات اوست هر عاملی که قلب را بیمار کند ، مانع تفکر است . این عوامل را قرآن بیان نموده است لازمه تحقق تفکر ( با توجه به تعریف آن در قرآن ) ، آیه بودن اشیاء جهان هستی است . خداوند همه چیز را آیه قرار داده است تا تفکر محقق شود . پس از مرگ دیگر تفکر معنا ندارد چون دیگر اشیاء آیه چیز دیگر ینیستند همه حقایق مکشوف است .

متن و پیوستگی متنی حاکم بر آن موضوع بحث زبانشناسانی است که به بررسی و تحلیل متن می پردازند. تحلیل گران متن با تحقیق در ماهیت و چیستی متن و نحوه شکل گیری آن ، به تجزیه و تحلیل ساختاری متن می پردازند. از نگاه یک تحلیلگر متن، قوام یک متن به پیوستگی و انسجام آن است و این پیوستگی که با عنوان پیوستگی متنی شناخته می شود. شامل روابط معنایی است که در آن هر قطعه از نوشتار می تواند به عنوان یک متن انجام وظیفه کند. حذف ، جانشینی، ارجاع روابط منطقی بین جملات و واژه گان عناصر عناصر برقراری روابط معنایی بین متنی هستند. چنین روابط معنایی در هر متنی از جمله متن قرآنی برقرار است. هریک از سوره های قرآن مشتمل بر یک یا چند متن است که جملات و آیات درون آنها به گونه درون متنی و میان متنی با یکدیگر به صورت خطی یا ترتیبی در ارتباطند. در واقع در پیوستگی متنی خطی ، تعبیر و تفسیر هر جمله به جملات قبل و بعد خود وابسته است. با این گونه بررسی معنایی متن های قرآنی، از سویی با روشهای علمی به واحد بندی سوره های قرآن و تعیین سیاقهای آنها پرداخته و به اختلاف نظرهای موجود در این زمینه خاتمه می دهیم و از دیگر سو به ارائه روشهای مشخص و مدون در چگونگی ارتباط آیات با یکدیگر می پردازیم . در نهایت می توان با بررسی پیوستگی متنی سوره های قرآن و دقت در چگونگی پیوستگی متنی آنها به تفسیری پیوسته از آیات یک سوره دست یافت.