آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آن چه پیامبران- از آدم تا خاتم- انجام داده اند، مبارزه با فساد و سپس ایجاد اصلاحات در سطح جامعه بوده است. کسی که در صدد اصلاح گری است، باید کاستی ها، کژی های در جامعه را به درستی شناسایی، رتبه بندی و اولویت سنجی کند، چرا که شناخت درد، نیمی از درمان است تا آلودگی ها، ناهنجاری ها، بیماری ها و آسیب های اجتماعی به طور واضح معلوم نباشد، درمان هم به شایستگی انجام نخواهد گرفت. تمام عمر پیامر عظیم الشأن اسلام (ص) صرف این شد که به هر نحوی، با قرآن، احادیث، مواعظ و عمل اصلاحات را در جامعه پیاده کند. حتی ز مانی که در میدان جنگ شمشیر می زد، هدفی جز اصلاح امّت را مدّنظر نداشت. بعثت پیامبر که یک حرکت اصلاحی بزرگ بود با سامان دادن به زندگی عرب جاهلی شروع شد و امتداد آن به زمان حاضر کشید شد. پس از قرآن، نهج البلاغه بهترین راهگشا در پیشبرد اهداف اصلاح گرایانه است، چرا که حضرت با توجه به وضع موجود به ارث رسیده از دوران خلفای پیشین، با جامعه ای روبرو بود که در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، قضایی، فرهنگی و... دچار مشکل شده و نیاز شدید به اصلاحات احساس می شد. امام (ع) اصلاحات خود را با نقد شیوة تک تک خلفای پیشین شروع و پیامد هر یک از حرکت های ناهنجار آنان را بازگو کرد. او به عنوان مصلحی آگاه و دوراندیش، شیوة خود را از سیاست بازان جدا ساخت و اصلاح طلبی را با نقد منصفانه درهم آمیخت. در مرحله بعد به شناسایی آسیب های جامعه که خود شاهد آن ها بود پرداخت و با شناخت کافی، به سراغ راهکارهای عملی اصلاح پیش رفت. در آخرین مرحله به اقدامات ضربتی امام (ع) برمی خوریم. تصحیح بینش امّت، برکناری کارگزاران بدپیشینه، تقسیم عادلانه بیت المال، بهبود وضع بازار، مبارزة با بدعت ها، عمران و آبادانی زمین،... و در نهایت ستیز با مخالفان دین از سر راه برداشتن آنان، جزء ضروریات اصلاح شمرد، می شود که امام (ع) در تمام این صحنه ها حضور مستمر و آشکار داشته است و هم اکنون به عنوان دستورالعمل و بهترین برنامة زندگی- چه فردی و چه اجتماعی- در دسترس همگان است.

معنای زندگی فوری ترین مساله است (آلبر کامو). آدمی برای زیستن در جهان نیاز به یک «برای» دارد. اگر این «برای» نباشد، او نمی داند نیروهای خود را به کدامین سمت و سو معطوف دارد و عمر خود را مصروف چه چیزی بکند. اما همه سخن بر سر این است که این «برای» را از کجا می توان آورد؟ آیا این «برای» در دل نظام خلقت حک شده است و باید به جستجویش رفت؟ اگر چنین باشد آیا راه جستجوی آن، کتب دینی و مذهبی است؟ و یا اصلا این «برای» عینیتی ندارد و امری کاملا وابسته به شخص (subjective) است و هر کس خود باید یک «برای» برای زندگی خود تعریف کند؟

چکیده قرآن و سنّت، هر در امر هدایتگری نقش اساسی ایفا می کنند؛ قرآن مرجع نخستین و مشتمل بر اصول کلی دین، بیان عقاید، احکام ثابت و تغییر ناپذیر، اصول و قواعد احکام جزئی و اتمام حجت بر منکران است و سنّت نسخه عملی قرآن و راهنمای تطبیق عملی و التزام صحیح به آن و روشن گر احکام عملی اسلام بوده و تبیین و تفسیر قرآن شمرده می شود. قرآن و سنت، این دو مصدر جدایی ناپذیر و دو منبع جاودانه و بی بدیل، همواره با یکدیگر تعامل دو سویه داشته اند و برآیند این تعامل، راهنما و راهگشای مسلمانان و نماد معرفی دین به جامعه بوده است. پیامبر ه و بعد از ایشان ائمه اطهار ه مطمئن ترین مرجع جهت حل مشکلات مردم در زمینه فهم و تفسیر قرآن بوده اند و مسلمانان در طول تاریخ برای حل مشکلات خود از احادیث این بزرگان غفلت نورزیده اند، چرا که عموم علما و اندیشمندان اسلامی قائل به حجیت مطلق سنت بوده و انکار آن را انکار بخش مهمی از دین تلقی کرده اند. عموم مفسران نیز در تفاسیر خود به صورت گسترده از این روایات استفاده نموده اند. روایات کاربردهای متعددی در زمینه فهم و تفسیر قرآن دارند که مهمترین آنها عبارتند از : 1 کاربرد روایات در تعیین مبهمات آیات. 2 کاربرد روایات در توضیح واژه ها و مفردات آیات. 3 کاربرد روایات در بیان مصداق خارجی آیات. 4 کاربرد روایات در استخراج روشهای صحیح تفسیری. 5 کاربرد اسباب نزول در فهم و تفسیر قرآن. 6 کاربرد روایات در نوگستری و توسعه معنایی اصطلاحات قرآنی. 7 کاربرد روایات در تفصیل مجملات قرآنی در زمینه معارف و عقاید. در مواردی که آسیب هایی متوجه روایات تفسیری است، عرضه روایات بر آیات قرآن، بهترین راه حل چاره اندیشی برای این آسیب ها است که این عرضه به سه روش کلی امکان پذیر است؛ عرضه موضوع محور، عرضه آیه محور و عرضه حدیث محور

توجه به زمینه‌های نزول قرآن، امری است که از همان عصر نزول قرآن مدنظر عالمان این عرصه بوده است. این اهتمام در خلال مباحث متقدمشان دربارۀ نزول و اسباب نزول و نیز مباحث متأخر بینامتنیت مشاهده می‌شود. در این میان، شفاهیت قرآن، یکی دیگر از این حوزه‌هاست؛ با این تفاوت که توجه به زمینه‌های شکل‌گیری آیات قرآن را رکن رکین قرآن‌پژوهی و فهم قرآن می‌‌داند. دیدگاه شفاهیت قرآن، کلام مقدس مسلمانان را به‌سان نمایشنامه‌ای می‌بیند که پیامبر و همه اقتضائات معاصر او در شکل‌گیری آن نقش فعال دارند و آنها را از شنونده‌ صرف به عنصر فعال تبدیل می‌کند؛ از این رو، دیدگاه مذکور، متن‌بودگی قرآن را ساحتی غیر اصیل می‌داند و اصالت را به مشافهه میان پیامبر و عصر او می‌دهد. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی، ضمن بررسی آرای باورمندان به دیدگاه شفاهیت قرآن همچون آنگلیکا نویورث، ویلیام آلبرت گراهام، دانیل مدیگان و ... و نیز تفکیک دو ساحت معنا و قالب در هر اظهار زبانی، پیوند وثیق میان این دیدگاه و مباحث هرمنوتیک فلسفی، به‌خصوص در شاخصه زایشی‌بودن معنا را تبیین و نتایج به‌دست‌آمده از آن را نقد کرده است. حاصل آنکه به نظر می‌رسد عدم تفکیک درست میان دو تقریر از شفاهیت و همچنین، توجه‌نداشتن به تفاوت میان معنا و معناداری، پایه‌های متزلزل شاخصه زایشی‌بودن معنا را شکل داده‌اند که در بخش نقد به آن توجه شده است.

التفسیر البیانی للقرآن الکریم اثر عایشه عبدالرحمن معروف به بنت‌الشاطی از جملۀ آثار موفق گرایش تفسیر ادبی معاصر محسوب می‌شود. بنت‌الشاطی ادعا می‌کند، اصلی‌ترین مبنای فکری امین خولی ـ بنیان‌گذار گرایش تفسیر ادبی ـ یعنی فهم قرآن به عنوان متنی ادبی و تطبیق قواعدِ فهمِ متونِ ادبی بر قرآن را جهت فهم درست آن پذیرفته است اما این نوشته بر آن است تا نشان دهد، وی به کفایت قرآن، یعنی بی‌نیازی فهم قرآن از داشتن اطلاعات تاریخی پیشینی، نیز به اصالت مفهومی قرآن[1]، یعنی اصل بودن مفهوم در برابر عبارات زیبای ادبی قرآن قائل است. بنابراین می‌توان گفت، بنت‌الشاطی برخلاف امین خولی، تطبیق تمامی قواعد فهم متون ادبی بر قرآن را لازم نمی‌داند. البته او با اجرای عمدۀ مراحل پیشنهادی امین خولی توانسته است، اثری مقبول و به دور از اسرائیلیات و با بهره‌گیری از دانش زبان‌شناسی بیافریند. بنا براین در این نوشتار پس از بیان خلاصه‌ای از روش امین خولی، مطابق آنچه در مقدمۀ بنت‌الشاطی آمده است، اشتراکات وتفاوت‌های مبانی تفسیری بنت‌الشاطی با امین خولی به صورت گسترده آشکار می‌شود.

جرالد هاوتینگ، از شاگردان ونزبرو، در کتاب بت­پرستی و ظهور اسلام، محیط ظهور اسلام و قرآن را بررسی کرده و معتقد است تثبیت و تدوین قرآن را نمی­توان به دو شهر مکه و مدینه و نیز دوران حیات پیامبر (ص) محدود کرد؛ زیرا در شکل‌گیری سنت دینی‌ای بزرگ مانند اسلام نمی­توان صرفاً بر نقش یک فرد و یک محدودة زمانی کوتاه تکیه کرد؛ بلکه ظهور چنین دینی نیازمند زمانی طولانی و منطقه‌ای کاملاً وسیع است. او در کتاب خود، در‌کنار عرضة شواهد و قراین مختلف، از روش تحلیل ادبی متن قرآن نیز برای اثبات دیدگاهش استفاده کرده است؛ بدین صورت که مشرکان و ویژگی­های این گروه را در قرآن بررسی کرده و کوشیده است نشان دهد آن‌ها افرادی بت­پرست به‌معنای واقعی کلمه نبوده­اند. وی این گروه را یکتا‌پرستانی دانسته است که قرآن در گفتمانی جدلی، آنان را «مشرک» خطاب کرده است؛ بنابراین، مخاطبان قرآن را یکتا‌پرستانی دانسته است که از‌قضا، در محیط زندگی پیامبر (ص) و به‌ویژه مکه، حضوری چندان درخور توجه نداشتند. جرالد در مقدمة کتابش گفته است این نظر را که قرآن به بت­پرستان واقعی حمله کرده است، تنها می­توان در تفسیر‌های روایی از این کتاب آسمانی یافت و از آیات قرآن، چنین مطلبی برداشت نمی­شود. او معتقد است این فهم روایی که اسلام را نتیجة مجادله با بت­پرستان حجاز می­داند، اسلام را از کل سنت یکتا‌پرستی جدا می‌کند؛ زیرا همة ادیان مبتنی‌بر یکتا‌پرستی، در‌اثر مجادله با دیگر گروه‌های یکتا‌پرست شکل گرفته و سپس تکامل یافته­اند. در این مقاله، دیدگاه هاوتینگ در این کتاب را بیان و نقد کرده‌ایم.

حیا، عفّت وحجاب از جمله مفاهیمی هستند که به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته اند. عدم توجّه به ارتباط این سه مفهوم موجب بروز خلل در فهم و عمل کرد صحیح آن ها شده است؛ لذا بیان ارتباط این مفاهیم ضروری می نماید. این مفاهیم به طور مستقیم در آیات مورد اشاره قرار گرفته، و در روایات به طور مفصّل بیان گردیده است. در این تحقیق به علل، زمینه ها، پیامدها، راهکارهای عملی جهت ایجاد پوشش صحیح و ارتباط این مفاهیم با یکدیگر پرداخته شده است.

حضرت یونس(ع) ازجمله شخصیت‌هایی است که هم در قرآن و هم در کتاب مقدس عبری از ایشان سخن به‌میان آمده است. داستان قرآنی یونس(ع) بیش از آنکه با داستان کتاب مقدس عبری همسو باشد، به داستان ایشان در نوشته‌های آبای کلیسای سریانی که بازتابی از عقاید مسیحیان عصر نزول است، شباهت دارد. ازهمین‌رو می‌توان قرآن را در گفت‌وگو با این تفاسیر مسیحی از داستان یونس(ع) دانست. مطابق برداشت‌های مسیحی از برخی عناصر داستان یونس(ع)، سرگذشت ایشان در راستای مسیح‌شناسی استفاده می‌شود و براین‌اساس پژوهش حاضر با استفاده از روش مطالعات تطبیقی و با رویکرد تحلیلی ـ تبیینی در پی پاسخی برای این پرسش بوده است که قرآن چگونه با برداشت‌های نمونه‌شناسانۀ مسیحی از داستان یونس(ع) در عصر نزول مواجهه داشته است؟ پاسخ به‌دست‌آمده این است که نه‌تنها قرآن نمونه‌شناسی مسیحی را انکار می‌کند، بلکه به‌نظر می‌رسد داستان پیامبران را در رابطه با پیامبر اسلام روایت می‌کند و نمونه‌شناسی و پیامبرشناسی خاص خود را توسعه می‌دهد. همچنین با حذف بخش‌هایی از داستان یونس(ع)، که در میان مسیحیان رایج بوده، در جهت نفی یا کم‌اهمیت نشان دادن عقاید رایج مخالف با آموزه‌هایش گام برداشته است.

از آنجا که قرآن دین خاتم است، بی شک مواجهه آن با فرهنگهای مختلف مواجهه ای مستمر خواهد بود ولذا بررسی مواجهه قرآن با فرهنگهای زمان نزولش اصول مواجهه آن با فرهنگهای عصرهای دیگر را به دست می دهد. فرهنگ مسیحیت یکی از فرهنگهای موجود در شبه جزیره عربستان هنگام نزول قرآن است.مهمترین نقاط اعتقادی مسیحیت تثلیث، تصلیب، فداءو کلمه بودن مسیح علیه السلام است که هر یک از اینها به نحوی ریشه دراعتقادات دینی و غیردینی مردمان روزگاران پیشین دارد. از رهگذر بررسی این اعتقادات می توان به تشابه میان اینها با آن اعتقادات دیرینه دست یافت. بررسی مواجهه قرآن با مسیحیت نشان می دهد که برخورد قرآن با این فرهنگ برخوردی اصلاحی بوده است نه بنیان کن. احکام قرآن در باب مسیحیت آمیزه ای از احکام ثابت و متغیر است و همین مطلب راه را برای ورود تفسیرهای نوین مسیحیان از عقایدمحوریشان می گشاید .

در این پژوهش, تبعیت و مسائل مربوط به آن, از نگاه قرآن بررسی می شود. تبعیت از حق از دیدگاه قرآن, شامل مراحل تبعیت از فطرت, تبعیت از پیامبر, تبعیت از امام و تبعیت از فر اعلم و اتقی در عصر غیبت است. در هر مرحله احتمال خروج از مسیر تبعیت حق و گرفتار شدن به تبعیت باطل وجود دارد. تبعیت باطل, هم تبعیت از هوای نفس و تبعیت از شیاطین از نوع انسان و جن است. ضرورت تبعیت از یک پیشوا و اهمیت آن و پیامدهای مثبت تبعیت حق و آثار منفی تبعیت باطل نیز با استفاده از آیات قرآن, بیان شده است. ارتباط دوسویه میان تبعیت و فطرت تشریح گردیده است: فطرت انسان را به تبعیت از یک پیشوا سوق می دهد و از آن سو, تبعیت از پیشوای حق, فطرت انسان را شکوفا می سازد. تفاوت میان تقلید کورکورانه افراد جاهل, از دیگران و تبعیت از پیشوای اعلم بیان شده است, و نقش اساسی "علم" در عناصر تبعیت, تابع ( پیرو) و متبوع ( پیشوا), و تبعیت به عنوان ابزار تعلیم, بررسی گردیده است. تناسب میان توان و ظرفیت انسان و سطح تبعیت او از معصوم (ع) به عنوان شرط لازم برای تبعیت درست, تشریح گردیده است. موانعی که انسان را از واقع شدن در مسیر تبعیت صحیح باز می دارد, همچنین آفتهایی که پس از واقع شدن در این مسیر, متوجه تبعیت می گردد, به عنوان آسیب شناسی تبعیت بررسی گردیده است.