آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آنچه مى‏خوانید چکیده‏اى از گزارش سفر دکتر حقیقت به هلند است که در تاریخ 13/4/1385، در جمع اعضاى شوراى پژوهشى و هیأت علمى پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى ارائه شده است.

مقصود از آسیب‌شناسى حکومت، شناخت و تحلیل آسیب‌هاى بالقوه یا بالفعلى است که در مبانى، ساختار یاکارکرد حکومت ایجاد مى‌شود. سیره نبوى از دقت در شناخت آسیب‌هاى حکومت در ابعاد مختلف حکایت مى‌کند. حکومت اسلامى همانند هر حکومت دیگر و همانند تمدن‌ها، ممکن است تولد، جوانى، پیرى و دوران زوال داشته باشد. رسول گرامى اسلام 9 همواره مردم را از آسیب‌هاى حکومت آگاه نموده‌اند. تا در ابعاد مختلف سیاسى، اقتصادى، فرهنگى اجتماعى و قضایى با مشکلات کمترى رو به رو شوند و در صورت مواجهه بر آنها غالب آیند. رسول اکرم 9 هیچ گاه به سیاست اصالت ندادند، بلکه برعکس، همواره سیاست را تابع اخلاق و معنویت دانسته‌اند. اسلام عمدتآ براساس اخلاق و معنویت و فرهنگ در مدت زمانى کوتاه به قدرتى بزرگ تبدیل شد. پیامبر 9 از طرفى مسئولان و زمامداران را از آسیب‌هاى سیاسى برحذر مى‌دارند و از طرف دیگر مردم را ناظر و حاضر بر اعمال ایشان معرفى مى‌کنند. مردم از طریق «نصیحت ائمه مسلمین» هم ساز و کار اطلاع رسانى به ایشان را دارند، و هم بر قدرت سیاسى کنترلى همراه با ضمانت اعمال مى‌کنند. اشراف و طبقه مرفه جامعه علاوه بر محافظه کارى سیاسى، منشأ آسیب‌هاى اقتصادى براى حکومت اسلامى هستند. عدالت اقتصادى تنها در سایه ریشه کن کردن فقر و تراکم ثروت و مبارزه با مترفان امکان‌پذیر است. پیامبر 9 با طرح اصل مساوات و عدالت اجتماعى با کلیه مظاهر شرک مبارزه کردند. مردم در تصدى امور اجتماعى و در برابر قانون مساوى هستند و از این جهت هیچ کس بر فرد دیگر برترى ندارد. اعضاى جامعه همچون اعضاى بدن از یکدیگر متأثر مى‌شوند و بدین صورت جامعه اسلامى کل واحدى را تشکیل مى‌دهد. هر چند پیامبر اسلام9 موفق به ایجاد تشکیلات قضایى منسجم و مفصلى نشد، اما راهبردهایى کلى در این زمینه ارائه کرد که براساس آن مى‌توان مهم‌ترین آسیب‌هاى قضایى از دیدگاه ایشان را استنتاج نمود. مهم‌ترین آسیب قضایى از دیدگاه وى، انحراف از احکام الهى و تحت الشعاع قرار گرفتن اصل عدالت است.

مقاله حاضر به بحران روش‌شناسى در علوم سیاسى، تبیین علل آن و اشاراتى به راه‌هاى برون رفت از این بحران مى‌پردازد. بحران روش‌شناسى در علوم سیاسى به چند بخش تقسیم مى‌شود: بحران‌هاى ناشى از تشویش در فلسفه علم، بحران‌هاى ناشى از فلسفه علوم اجتماعى و مسائلى که خاص علوم سیاسى است. مفاهیم علوم سیاسى هنگام ورود به جوامعى همانند جامعه ما معمولا دچار کژتابى مى‌شوند و این مسأله بحران در روش‌شناسى علوم سیاسى را مضاعف مى‌کند. مهم‌ترین گام‌هاى برون رفت از این بحران در جامعه ما عبارتند از : شناخت روش‌هاى مدرن، نقد و بومى کردن آنها، باز خوانى تراث سیاسى و روش‌هاى آن، نقد تراث، و مقایسه و هم نهادسازى این دو گونه روش.

مفاهیم سیاسى در ایران معاصر چنان به هم آمیخته‌اند، که سبب به وجود آمدن نوعى آشفتگى وبحران مفاهیم در این زمینه شده‌اند. منشأ این بحران به چند امر باز مى‌گردد: ویژگى‌هاى خاص رشته علوم سیاسى، خصوصیات مفاهیم سیاسى در ایران، رویارویى سنت (و دین) با تجدد وبالاخره کژتابى مفاهیم. قسمت دوم مقاله از آشفتگى مفاهیم سیاسى زیر در ایران معاصر بحث مى‌کند: سیاست وعلوم سیاسى، دولت، مشروعیت نظام سیاسى، ایدئولوژى، چپ وراست، حزب، جامعه مدنى ومردم سالارى

کتاب «هرمنوتیک، کتاب و سنت » توسط حجة الاسلام والمسلمین محمد مجتهد شبسترى در سال 1375 به رشته تحریر در آمده است. ناشر آن طرح نو مى‏باشد و در همان سال به چاپ دوم رسید. کتاب از دو بخش و دو پیوست تشکیل شده است. بخش اول کتاب، « پیش فهم ها، علائق، انتظارات مفسران وحى » نام دارد و بخش دوم به « نقد، اصلاح و بازسازى اندیشه دینى » مى‏پردازد. البته عمده مضامین و مطالب آن، قبلاً تحت عناوین مختلف در مجلات به چاپ رسیده بود. در پیشگفتار مى‏خوانیم : «موضوع کتاب این است که مفسران وحى اسلامى‏همیشه بر اساس پیش فهم‏ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و سنت به تفسیر آن پرداخته‏اند». پشت جلد کتاب نیز موضوع آن را چنین معرفى کرده است : «موضوع کتاب این است که مفسران وحى اسلامى همیشه بر اساس پیش فهم ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و سنت به تفسیر آن پرداخته‏اند. بدین جهت کتاب حاضر، هرمنوتیک، کتاب و سنت نامیده شده است». نویسنده تلاش مى‏کند تا نشان دهد که تفسیر و اجتهاد عالمان دین اسلام نیز مشمول اصل کلى دانش هرمنوتیک یعنى استناد تفسیر و فهم متون بر پیش فهم ها و علائق و انتظارات مفسر بوده است و استثنایى در کار نیست. در عین حال در مقام تجویز، این کتاب عالمان دین را بدین نکته دعوت مى‏کند که تنقیح تمام عیار پیش فهم ها در هر عصر شرط اساسى و اصلى هرگونه تفسیر و افتاء صحیح دینى است و تکامل دانش دین بدون این بازنگرى میسر نیست. برون شدن جهان اسلام از مشکلات نظرى و عملى که تمدن پیچیده امروز براى آن بوجود آورده، تنها با این بصیرت و توجه ممکن مى‏شود».

احزاب در دنیاى معاصر نقشى والا در جامعه مدنى دارند. شرط اولیه دموکراسیهاى نمایندگى، وجود احزاب است. جوامع اسلامى نیز کمابیش ـ به شکل ارادى یا غیر ارادى ـ در حال پذیرش پدیده‏هاى نوینى چون احزاب هستند. مباحث نظرى، مى‏تواند زمینه ورود شایسته احزاب به کشورهاى اسلامى را فراهم نماید. در حکومت اسلامى هم در مبانى نظرى و دینى و هم در جوانب سیاسى و کارشناسى احزاب، نقاط ابهامى وجود دارد. نظریه ولایت فقیه لوازم بى‏شمارى دارد که به طور مثال، آثار خود را راجع به آزادیهاى سیاسى یا وجود احزاب و محدودیتهاى آن نشان مى‏دهد. بحث احزاب را در چند سطح مى‏توان پى گرفت. سطح اول، تحلیل جامعه شناختى احزاب است. از دیدگاه جامعه‏شناسى سیاسى، احزاب داراى آثار مثبت و منفى هستند. به طور مثال، در خصوص جمهورى اسلامى ایران مى‏تواند بحث شود که چه زمینه‏ها و محدودیتهایى در راه آن وجود دارد. بحث در این سطح، شکل هنجارى ندارد. احزاب را ممکن است در سطحى دیگر، از دیدگاه هنجارى مورد مطالعه قرار دهیم. براساس این اعتقاد که مبانى کلامى ـ فقهى حزب در اندیشه سیاسى شیعه (یا اسلام) وجود دارد، مى‏توان این بحث را به شکل اندیشه‏اى مطرح کرد که آیا فقه سیاسى یا کلام سیاسى شیعه، چنین پدیده‏اى را برمى‏تابد یا خیر. مباحث این سطح در بعد فقه سیاسى هم هنجارى است، و هم درجه اول. کلام سیاسى ممکن است بستر فقه سیاسى را آماده کند و به هر نوعى در جهت اثبات گزاره‏هاى دینى مورد استفاده قرار مى‏گیرد. موضوع این مقاله، بررسى مبحث احزاب در سطح سوم است. از این دیدگاه عمدتا با دیدى بیرونى به قضیه نگریسته مى‏شود. در واقع هدف از تدوین این مقاله، پرداختن به موضوع احزاب از دیدگاه جامعه‏شناسى سیاسى و اندیشه سیاسى نیست؛ بلکه هدف اصلى، تعیین جایگاه این بحث در اندیشه و فقه سیاسى مى‏باشد. بدیهى است بحث از احزاب در سطح سوم، مقدم بر سطح اول و دوم است، چرا که دیدگاهى روش شناسانه و درجه دوم دارد.

کتاب «لائیسیته چیست» اثر شیدان وثیق را شاید بتوان مختصرترین و در عین حال عمیق‌ترین اثر فارسی دانست که در خصوص معنای لائیسیته و سکولاریسم چشم‌اندازی تاریخی و مفهومی جامع پیش‌روی خواننده قرار می‌دهد. وثیق به خوبی این واژگان را از منظر بومی بررسی کرده، آراء اندیشمندان ایرانی را نیز در نهایت دقت به چالش کشیده است. با این حال، کتاب مذکور با همه جامعیت در بررسی معنای لائیسیته و سکولاریسم، دچار آشفتگی و عدم انسجام روش‌شناسی است. نویسنده درنوشتار حاضر سعی در بررسی و نقد کتاب مذکور دارد. در راستای این هدف، وی نوشتار را در دو بخش ارائه نموده است. بخش اول اختصاص به مفهوم‌شناسی دارد که نویسنده، کتاب را به لحاظ تعریف واژگان از چند دیدگاه در بوته نقد و بررسی قرار می‌دهد: بررسی معنای لغوی در برابر معنای اصطلاحی واژگان، تفاوت معنای تاریخی با معنای امروزین، خلط معنای حقیقی و معنای مطلوب، تامل در فهم معنای جدایی دین از سیاست و جدایی نهاد دین از نهاد سیاست. وی در بخش دوم با اشاره به این مسأله که شیدان وثیق در آخر کتابش نظریه تنی چند از اندیشمندان ایرانی را در باب سکولاریسم و لائیسیته نقل و نقد کرده است، به نقل کلام اندیشمندان، نقد وثیق بر آن‌ها و نقدهای خویش بر نقدهای وثیق می‌پردازد.

کتاب «فلسفه سیاسی و روش‌شناسی» به قلم دکتر سیدصادق حقیقت که به تازگی به همت انتشارات کویر منتشر شده است شامل مجموعه گفت‌وگوهای او با متفکران داخلی و خارجی همچون مایکل والزر، مایکل سندل، امیتای اتزیونی، نیکلاس اونف، سیدحسین نصر، محی‌الدین مصباحی، مصطفی ملکیان، عباس منوچهری و... است که عمدتاً در فرصت مطالعاتی ۱۳۹۵- ۱۳۹۶ در ایالات متحده انجام شده‌اند و دو مکتب «جماعت‌گرایی» و «سازه‌انگاری» شیرازه مشترک این گفت‌وگو‌ها است.حقیقت بر این باور است که برای جا انداختن برخی بحث‌ها، قالب گفت‌وگو گاهی کارسازتر است: «مصاحبه عمیق به انسان این امکان را می‌دهد که با فیلسوف سیاسی یا روش‌شناس وارد لایه‌های عمیق مباحث شود تا بسیاری از ناگفته‌ها را بازگوید.» بر اساس مشی خودش با او به گفت‌وگو نشستیم تا ناگفته‌هایی را بازگوید. حقیقت از سال 1360 تحصیل علوم حوزوی را شروع کرد و از محضر آیات عظام محقق داماد، بهجت و شبیری زنجانی بهره برد. از سال 1368 در کنار دروس حوزوی، در دانشگاه تهران تحصیل علوم‌سیاسی را هم دنبال کرد. سپس کارشناسی ارشد را در دانشکده روابط‌ بین‌الملل و دکتری را در دانشگاه تربیت مدرس به‌ پایان برد. حاصل فعالیت‌های پژوهشی حقیقت تاکنون، هجده کتاب و هفتاد مقاله عمدتاً در حوزه اندیشه سیاسی اسلام بوده است. او که سابقه تدریس در دانشگاه بین‌المللی فلوریدا (FIU) را نیز دارد اکنون استاد مدعو علوم سیاسی دانشگاه تهران است.