آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ون فراسن در تجربه‌گرایی برساختی قصد دارد بر مبنای تمایز معرفت‌شناختی پایه بین هویات مشاهده‌پذیر و هویات مشاهده‌ناپذیر، از تمایزهای معرفت‌شناختی صدق/کفایت تجربی و باور معرفتی/پذیرش پراگماتیک، دفاع کند. عده‌ای از منتقدان، صرف نظر از مخالفت یا موافقت با این دو تمایز معرفت‌شناختی، با تمایز معرفت شناختی پایۀ مذکور مخالف‎اند. گرچه خود ون فراسن در همدلی با این منتقدان و با گریزی زبان‎شناختی، مبهم بودن محمول مشاهده‌پذیر را برای برخی از هویات چون مولکول می‌پذیرد، بدون ارائۀ معیاری روشن، هویاتی چون الکترون را قطعاً مشاهده‌ناپذیر می‎داند و بر تمایز پایۀ یادشده پافشاری می‌کند. ما قصد داریم استدلال کنیم که بر پایۀ محدودیت معرفت‎شناسانۀ ادراک (بینایی) و معیار وجود یا عدم وجود مرجع قابل مشاهده با چشم نا‌مسلح، می‌توان از تمایز معرفت‌شناختی پایۀ مزبور دفاع کرد. لذا منتقدان ون فراسن برای انکار تمایزهای معرفت‌شناسانۀ صدق/کفایت تجربی و باور معرفتی/پذیرش پراگماتیک، باید به ادلۀ دیگری غیر از انکار تمایز معرفت‌شناختی بین هویات مشاهده‌پذیر و هویات مشاهده‌ناپذیر متوسل شوند.

در بحث حدوث و قدم عالم، یکی از انتقادات برخی فلاسفه بر متکلمین مسلمان این است که قبول حدوث زمانی عالم منجر به انقطاع فیض الهی می‌شود. زیرا حدوث زمانی مستلزم این است که زمانی وجود داشته که در آن، علی‌رغم حضور خداوند، عالم وجود نداشته است. اما به نظر می‌رسد اگر بتوان نشان داد که عالم مادی ظرفیت و قابلیت ازلی بودن را ندارد و یا به تعبیر حکما «تام القابلیه» نیست، فیاضیت الهی خدشه‌دار نمی‌شود. در این مقاله، با دو رهیافت نشان داده می‌شود که حدوث زمانی عالم مستلزم نفی فیاضیت الهی نیست. رهیافت اول یک استدلال پسینی بر پایۀ قانون دوم ترمودینامیک است. بر این اساس، عالم مادی به عنوان یک سیستم ایزوله، رو به افزایش آنتروپی و مرگ حرارتی دارد و در نتیجه قابلیت ازلی بودن را ندارد. رهیافت دوم یک استدلال پیشینی با استفاده از تعریف حدوث زمانی عالم است. دلالت تعریفی که فلاسفه از حدوث ارائه می‌کنند منجر به فرض گرفتن دوره‌ای می‌شود که در آن دوره عالم ماده وجود نداشته است. اما این یک فرض ذهنی و تناقض‌آلود است.

جان سرل با صورت‎بندی نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی می‌کوشد توضیحی قانع‎کننده برای رابطۀ بین حالت‎های ذهنی و بدن (مغز) و حل ‎و فصل مشکل کهن ذهن−بدن ارائه دهد. خاستگاه اصلی طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی، نظریه‎های زیست‎شناسی و فیزیکی، به‌ویژه دو نظریۀ تکامل زیستی و اتمی ماده است؛ بنابر نظر سرل، حالت‎های ذهنی همانند آگاهی و حیث التفاتی، بخشی از جهان طبیعی هستند و فرایندهای زیست‎شناختی مغز، یعنی فرایندهای سلول‎های عصبی سبب ایجاد آگاهی و نیز حیث التفاتی می‎شوند. هدف این مقاله سنجش انتقادی مفهوم سرل از طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی مبتنی بر موضوع مرتبط با «حیث التفاتی» است؛ ازاین‌‎رو نخست با توضیح نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی سرل نشان داده می‎شود که مبانی اصلی این نظریه عبارتند از اینکه همۀ پدیدار‎های ذهنی، مانند احساسات و عواطف، افکار و اندیشه‎ها معلولِ فرایندهای فیزیکی و شیمیایی موجود در مغزند و نیز پدیدار‎های ذهنی صرفاً ویژگی‎های سطح بالاتر مغزند. سپس با بیان اشکالات این نظریه مشخص می‎شود که آیا برخورد با آنها (اشکالات) از موضعِ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی امکان‎پذیر است؟

از مهم‎ترین تلاش‎های فلسفی جان سرل، رفع تعارضات جدیدی است که در حوزۀ فلسفۀ ذهن[1] مطرح شده است. از این جهت وی به‎عنوان یک فیلسوف ذهن سعی می‎کند چالش‎هایی را مرتفع کند که یافته‎های علم عصب زیست‎شناختی در برابر متافیزیکِ محضِ[2] فلسفی قرار داده است. هدف اصلی این مقاله بررسی دیدگاه سرل در این باب است و مسئلۀ نگارنده این است که نشان دهد توضیح هستی‎شناسانۀ سرل از حیث التفاتی بر مبنای رویکرد فیزیکالیسم مشکل‎آفرین است؛ هرچند وی از روش‎ها و مقدمات موجهی استفاده می‎کند. این بررسی در دو محور کلی انجام شده است: نخست آنکه دیدگاه سرل دربارۀ «حیث التفاتی» تبیین و بررسی شده و سپس نحوۀ پاسخ او به مناقشات برآمده از عصب زیست‎شناسی [طبیعت‎گرایانه] (به نوعی فیزیکالیسم مورد نظر سرل) ارزیابی و بررسی شده است. با بررسی دیدگاه سرل و با توجه به نقدهایی که بر دیدگاه وی مطرح خواهیم کرد، آشکار می‎شود که اگر هم چالشی میان مباحث عصب زیست‎شناختی و بحثِ متافیزیکی در بابِ حیث التفاتی وجود نداشته باشد −که این خود محلِ مناقشه است− به ‎نظر نمی‎رسد ارادۀ علمی فلسفی جان سرل برای حل این چالش کافی باشد

مسئلۀ علم پیشین الهی و ارادۀ آزاد (اختیار) بشر از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل فلسفی در حیطۀ سنت ادیان ابراهیمی است که تحت عنوان تقدیرانگاری الهیاتی از آن یاد می‌شود .ما در این نوشتار با طرح جدید مسئله توسط زاگزبسکی، سه راه‌حل سنتی ــ راه‌حل بوئتیوس، راه‌حل اکامی و راه‌حل مولینا ــ را بررسی خواهیم کرد. بر اساس راه‌حل بوئتیوس، خداوند فرازمانی است. راه‌حل اکامی هم علم خداوند به اختیار ما را واقعیت نرم، نه واقعیت سخت می‌داند و بر اساس راه‌حل مولینا نیز فرض انتقال ضرورت گذشته انکار می‌شود. در ادامه خواهیم دید که در مسئله و راه‌حل‌های آن به غلط جاودانگی خدا در زمان را فرض گرفته‌اند که این رویکرد برخلاف الهیات آنسلمی است که خداوند را فرازمان برمی‌شمارد. در نهایت، نشان می‌دهیم که راه‌حل بی‌زمانی با الهیات آنسلمی و علم فعلی خداوند منطبق است. فاعلیت انسان در طول فاعلیت الهی قرار دارد، یعنی از یک‌سو، علم خداوند در رأس سلسلۀ علل و اسباب تحقق فعل است و به‌مثابۀ یکی از شرایط تحقق فعل اختیاری محسوب می‌شود، و از سوی دیگر، علم و قدرت بشری در سلسلۀ اسباب و علل آن فعل قرار می‌گیرد. در نتیجه، استناد علم محدود بشر به علم نامحدود و فرازمان خداوند، منافی اختیار نیست.

اهمیّت و نقش زبان طبیعی در فلسفه بر کسی پوشیده نیست. ارسطو برای نظام بخشی به منطق و ارائه قواعد آن به میزان قابل توجهی متکی به زبان طبیعی بود به گونه‌ای که قوانین منطقی خود را در چارچوب همین زبان مطرح کرد. با گذر زمان و ایراد نقدهایی بر منطق ارسطویی برمبنای ناتوانی و محدودیت‌های زبان طبیعی، فرگه با بنیان نهادن یک زبان صوری و منطقی نوین، یک نظام فلسفی جدید را پایه‌ریزی کرد. البته این تحولات محصور به فرگه نماند و در نظام‌های فلسفی پس از او ادامه یافت. در این نوشتار ابتدا زبان طبیعی و تاثیرات آن در منطق ارسطویی و نارسایی‌های کاربرد آن در منطق قدیم مورد توجه قرار گرفته است. سپس برخی از ابداعات فرگه در زبان صوری و منطق بحث و بررسی می‌شود. پس از آن، چرخش زبانی فرگه، نقطة عطف آن، چرایی و همچُنین چگونگی آن تبیین و بررسی شده است. تاثیر زبان جدید در تاسیس نظام فلسفی فرگه نیز هدف نهایی این نوشتار است که در انتها بدان پرداخته شده است.

در این مقاله قصد بر آن است که برای ارائۀ توضیحی معقول و موجه از چگونگی و چرایی قیام سیدالشهدا (ع)، با استفاده از روش استنتاج بهترین توضیح (IBE)، نظریه‌ای به شکل زیر صورت‌بندی و از آن دفاع ‌شود: سیدالشهدا (ع)، از همان آغازِ حرکت خود و با بصیرت کامل و آگاهانه و مختارانه، جنگ و شهادت‌طلبی را نه به عنوان هدف، بلکه به مثابه روش اصلی، برای رسیدن به اهداف خود انتخاب کرد و سایر روش‌ها چون تشکیل حکومت، مذاکره و صلح را به عنوان روش‌های فرعی، در خدمتِ این روش اصلی به کار گرفت. ساختار مقاله از این قرار است: در قسمت اول، پس از توضیح IBE، و با تفکیک هدف از روش در قیام سیدالشهدا (ع) و توضیح چگونگی و ضرورت چرایی این تفکیک، مهم‌ترین نظریه‌های رقیب در تبیین قیام سیدالشهدا (ع) صورت‌بندی می‌شوند. سپس، با ارائۀ چند شاهد کلامی و حدیثی، نشان خواهیم داد که نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، بهترین نظریۀ تبیین‌گر است و از جمله می‌تواند توضیحی کلامی و معقول از اختلاف دیدگاه دو امام معصوم ارائه دهد. از این رو، باور به صدق نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، موجه و معقول است. در ادامۀ مقاله نیز پس از ارائۀ توجیهی کلامی برای این ادعا که چرا از میان روش‌ها، جنگ و شهادت‌طلبی مؤثرترین و کارآمدترین بودند، سه موضوع مهم، یعنی، جواز شرعی روش امام (ع)، جواز اخلاقی روش امام (ع)، و جواز تقلید از روش امام (ع) را از منظری بیشتر کلامی، بحث خواهیم کرد.

در رسائل مشرقی ابن‌سینا استفاده از زبان استدلال را کنار نهاده و حکمت خود را به صورت تمثیل و با استفاده از زبان داستانی بیان می‌دارد. مقالۀ حاضر در بررسی دلایل استفادۀ وی از هنر برای طرح مسائل فلسفی، ابتدا به کارکرد خاص صورت داستانی برای بوعلی پرداخته و نشان می‌دهد که زبان مخیل شعر در هدایت اخلاقی مخاطبین حکمت ابن‌سینا از جایگاه خاصی برخوردار است. در ادامه، با بررسی اشتراکات بین هنر و اخلاق در نگاه فلسفی ابن‌سینا، مبانی نظری طرح مسائل اخلاقی در محملی فراهم آمده از هنر بررسی و ذیل توضیح نقش خیال در فرآیند معرفتی تجرید، استفادۀ بوعلی از این نوع زبان برای پرداخت به اخلاق مستدل خواهد شد. در انتها نیز، با توسل به نقش واسط خیال بین ادراک از محسوسات و معقولات، پیوند بین ساحات گوناگون اخلاق ابن‌سینا به عنوان دیگر نتیجۀ استفادۀ وی از زبانی مخیل و تمثیلی معرفی خواهد گردید.

مسئلۀ اصلی این مقاله پرسش از چیستی معنا و ماهیت عمل اخلاقی نزد ابن سیناست. اینکه عمل اخلاقی که نزد بوعلی با رعایت حد وسط دو خُلق متضاد برابر است، چه اقتضائاتی دارد و با چه شرایطی می‌توان عملی را حد وسط اخلاقی به شمار آورد. همچنین عمل اخلاقی با چه مقدمات معرفتی به وجود می‌آید و به لحاظ هستی‌شناختی چه خصوصیاتی دارد. برای پاسخ به این پرسش‌ها، نخست جایگاه اقتضائات فرهنگی و قومی را در معنابخشیدن به عمل بر اساس حد وسط اخلاقی از منظر ابن سینا بررسی می‌کنیم. سپس به مفهوم حد وسط در منظومۀ اخلاقی بوعلی می‌پردازیم و تبدیل عمل بر اساس آن به عادت و خُلق و خو را تحلیل می‌کنیم. در ادامه، نشان می‌دهیم ماهیت عمل اخلاقی برای آحاد جامعه به لحاظ معرفت‌شناختی در اعتماد به اقوال عارفان و در نتیجه، عمل بر اساس قانون شریعت شکل می‌گیرد. ماهیت هستی‌شناختی عمل اخلاقی نیز ذیل افزودن صورتی خاص به مجموع صورت‌های موجود در عالم بررسی خواهد شد.