آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از منظر علمی و منطقی نسبت‌هایی میان دین و اخلاق مفروض بوده است از جمله وابستگی دین به اخلاق و وابستگی اخلاق به دین. این دو مفروض در واقع این پرسش مهم و محوری را مطرح می‌کند که آیا دین به اخلاق وابسته است یا اخلاق به دین؟ مسئله اصلی و عمده این رساله نیز بر محور همین پرسش اساسی استوار است و در همین راستا به بحث از استدلال‌های موجود در نظریه اخلاقی کانت درباره وابستگی دین به اخلاق و نیز استدلال‌های آدامز و کوئین در نظریه امر الهی درباره وابستگی اخلاق به دین می‌پردازد. در نهایت نیز گزارشی مختصر از ارزیابی وین رایت در باب دلایل له و علیه این دو نسبت و به‌طور اخص این دو نظریه به دست داده شده است.

کشف ِارتباط علم تجربي و جهان‌بيني كشف ارتباط دو قلمرو مهم معرفت انساني است. جهان‌بيني غالباً به مسائل مابعدالطبيعي مربوط است و علم تجربي به قلمرو مسائل طبيعي. اما پس از کشفِ ارتباط آن دو مي‌توان دريافت که آيا کشف‌هاي جديد طبيعي مي‌توانند به جهان‌بيني‌هاي جديد بينجامند يا نه و آيا جهان‌بيني‌هاي جديد مي‌توانند به دگرگوني علوم تجربي منجر شوند يا نه؟ در اين نوشتار براي نيل به اين هدف، آرای شهيد سيدمحمدباقر صدر را بررسی می‌کنیم. به نظر او علم تجربي و جهان‌بيني با اينکه دو قلمرو جداگانه از معرفت‌اند، شايد بتوانند به‌طور غيرمستقيم بر يکديگر تأثير بگذارند و يگانه راه رسيدن به جهان‌بيني، بنا نهادن نظام فلسفي است و «جهان‌بيني» غايتِ «فلسفه» است. از نگاه شهيد صدر، علم تجربي به‌خودي‌خود، از عرضة جهان‌بيني عاجز است و فقط به عالَم ماده و قوانين آن تعلق دارد. اما اين بدان معنا نيست که قلمرو علم تجربي و قلمرو جهان‌بيني کاملاً از هم جدايند، بلکه علم تجربي مي‌تواند فلسفه را با مسائل جديدي مواجه سازد و به‌ تبع آن، فلسفه نيز به جهان‌بيني‌هاي جديدي بينجامد.

یکی از پرسش‌‌های مهم دربارۀ اخلاق این است که چرا آدمیان، به صِرفِ ارادۀ اخلاقی‌‌زیستن، نمی‌‌توانند اخلاقی زندگی کنند؟ به عبارت دیگر، چرا اخلاقی‌زیستن دشوار است؟ اینجاست که بحث از موانع اخلاقی‌‌زیستن مطرح می‌‌شود. هرانسانی که خواستار اخلاقی‌زیستن باشد، با موانعی روبرو خواهد شد که او را از پیمودن راه اخلاقی-زیستن بازمی‌دارند. موانعِ اخلاقی‌زیستن به دو قسمِ جامعه‌شناختی و روان‌شناختی تقسیم‌پذیرند. موانع جامعه-شناختی اموری بیرونی‌اند که بر تصمیمات اخلاقی انسان تأثیر می‌گذارند و مانع انسان برای اخلاقی‌زیستن می-شوند، از قبیل افکار عمومی، ارزش‌داوریهای دیگران، خوشایند و ناخوشایند و پسند و ناپسند دیگران. موانعِ روان‌شناختی، خود، بر دو قسمند: موانعِ معرفتی و موانعِ غیرِمعرفتی. موانعِ روانشناختی معرفتی موانعی‌اند که در روانِ انسان مانعِ اخلاقی‌‌زیستن می‌شوند و، البتّه، به معرفت مربوطند. با توجّه به سخنانِ امام علی(ع)، عجب، جزم‌‌وجمود، تعصّب و آرزواندیشی جزو موانع روانشناختی معرفتی‌اند. ما کوشیده‌ایم تا این مدّعا را با روشی توصیفی- تحلیلی اثبات کنیم و نشان دهیم که، بر اساس سخنان امام علی(ع)، این موانع روانشناختی معرفتی چگونه مانع اخلاقی‌زیستن می‌شوند.

دیوید هیوم از جهات بسیار، پیشگام تحولاتی بزرگ در فلسفه است؛ تحولاتی که برخی‌شان تا به امروز ادامه دارد. یکی از آن‌ها، وارد‌ساختن نسخه‌ای از روان‌شناسی‌گرایی به جنبه‌های مختلف فلسفه بود. در مقاله حاضر که با روش توصیفی و تحلیلی تدوین شده، ابتدا توصیفی از حضور عنصر روان‌شناسی‌گرایانه در بخش‌های مهم فلسفۀ هیوم شامل بحث علیت، جوهر، این‌همانی، نفس، منشأ اخلاق و مفاهیم کلی ارائه خواهد شد. سپس سهم و اهمیت رویکرد روان‌شناسی‌گرایانۀ او از جهات مختلف بررسی و تحلیل شده است. کوشیدیم تا نشان دهیم جریان‌های بسیار تأثیر‌گذار امروزی، نظیر طبیعی‌گرایی و مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم شناختی چگونه از رویکرد روان‌شناسی‌گرایانۀ او نشئت گرفته است.

نوشتار حاضر تعريفي از «شهود عقلي» بعنوان طرح معرفت‌شناسي اخلاقي ابن‌سينا در رسائل مشرقي ارائه ميدهد. به اين منظور، ابتدا معاني مختلف «شهود» مورد بررسي قرار ميگيرد و سپس، با تحليل نظام معرفت‌شناختي ابن‌سينا ذيل عناويني چون «بررسي مراحل کسب معرفت» و «بررسي مراتب گوناگون حدس» سعي ميشود تا بطور خاص مراد ابن‌سينا از شهود عقلي بيان گرديده و درنهايت با تطبيق تعريف وي از «شهود» با تعاريف موجود، تشابه و تفاوتهاي تعريف وي با ديگر انواع تعريفهاي موجود از «شهود» سنجيده شده و به تعريف جامع و مانع وي از شهود عقلي اشاره گردد. در قسمت دوم نيز با بررسي ويژگيهاي تعريف ابن‌سينا از شهود عقلي، متعلقات شهود عقلي، صفات خوب و بد اخلاقي نفس، قضاياي اخلاقي بديهي و کارهاي جزئي اخلاقي معرفي خواهند شد.

بحث در باب تقدم اخلاق و معرفت شناسی و نسبت این دو با هم در فلسفه کانت، سابقه بسیاری دارد. هر استدلالی در این باره لاجرم مبانی خود را بر یکی از این دو حوزه استوار می کند و حوزه دیگر را بر اساس این مبانی تفسیر می کند. ریشارد کرونر به سیاق نوکانتی های هایدلبرگ، فلسفه کانت را کلیتی می داند که بیش از آن که نظامی بسته همانند نظام هگلی باشد، جهان نگری ای است که در آن اخلاق بر معرفت شناسی مقدم است و امر عملی بر امر نظری تفوق دارد. بر پایه تفسیر کرونر، معرفت شناسی، خود در بنیان، اخلاقی است و فعالیت عقل نیز عملی اخلاقی. با این همه، در تفسیر کرونر، نه اخلاق و نه معرفت شناسی، هیچ یک به سود آن دیگری به محاق نمی رود. به عقیده او جهان نگری کانت بر تنش دایمی میان قطب هایی استوار است که هیچ کدام در دیگری مستحیل نمی شود و تقابل شان موتور تقلای اراده اخلاقی است. معرفت شناسی و اخلاق نیز در جهان نگری کانت بر پایه همین دیالکتیک کانتی است که روبه روی هم قرار می گیرند. در مقاله حاضر، به بررسی تفسیر کرونر از جهان نگری کانت و فرضیه اصلی وی در جهان نگری کانت او خواهیم پرداخت و جایگاه اخلاق در نظام کانتی و نسبت معرفت شناسی و اخلاق در درون این نظام را بر پایه مقدماتی که کرونر فراهم آورده، تبیین خواهیم کرد.