آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیلی که عرفا از نحوة تکون و شاکله‌بندی اعیان ثابته در تعینات حقی ارائه می‌‌کنند‌ایا قابلیت تعین اختیاریِ حقیقت اختیار در اعیان ثابته را دارد یا نه؟ غالب عرفا معتقدند که اعیان ثابته موجودات مختار، تمام استعدادهای ثبوت یافته مخصوص به خود را در مرتبة علم ذاتی حق تعالی، از ازل الی الابد به صورت ذاتی، لایتغیر و ثبوتی دارا بوده و حقیقت اختیار در اعیان ثابته موجودات مختار، جزء شئون ذاتی اقتضائات اعیان ثابته است، طبق قاعدة " الذاتی لایعلّل "، اختیار در اعیان ثابته تعین ساز و منشأ بردار نیست.‌این نظریه مستلزم جبرگرایی است. در‌این مقاله با نقد نگاه تک ساحتی ( حیثیّت تقیدیِه نفادی) به شکل گیری اقتضائات ذاتی اعیان ثابته، با روش تحلیلی عقلی و با استمداد از مبانی دینی، در صدد اثبات‌این نظریه هستیم که اقتضائات ثبوت یافته در اعیان ثابته که بر اساس ترتّب علّی و معلولی عرفانی(حیثیت تعلیلیه‌اندراجی) در اثر فرایند امتزاج اسماء‌ایجاد شده، فاعل علمی‌‌ در‌این فرایند، تناکح و تعین اسماء ثلاثه علم و قدرت و ارادة حق تعالی بر اساس میزان پذیرش استعدادهای ثبوت یافته در اعیان ثابته خواهد بود و ثمرة‌این تحلیل انطباق با نظریة امر بین‌الامرین است.

پژوهش حاضر که به تبیین اشارات عرفانی حافظ با توجه به تفکرات اسلامی علل خصوص نهج‌البلاغه پرداخته است. به صورت توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‌ای با استفاده از فیش‌برداری منابع مختلف و همچنین برداشت‌های نگارنده تدوین گردیده است. برخی از غزلیات عرفانی حافظ که در این پژوهش آمده حاکی از آن است که روح آدمی در قفس تن اسیر شده و با آزادی به سوی ملکوت و منبع اصلی خویش عروج خواهد کرد و دنیای مادی را مانعی برای رسیدن روح به معنویات و سیر در ملکوت می‌داند. همچنین خطب نهج‌البلاغه و آیات قرآن کریم، فرایند بازگشت‌پذیری روح به مبدأ الهی را با دلایلی عقلی‌تر و بیانی قابل ادراک برای هر خواننده‌ای به تصویر می‌کشد و حافظ که پرورش یافته مکتب قرآن است متأثر از این آموزه‌های معرفتی و با بیانی دلنشین این فراق و سرگشتگی روح را از منزل ازلی یادآوری نموده است.

در این پژوهش طی چهار فصل سیره حضرت ابراهیم با تکیه بر آیات قرآن بررسی شده است. در فصل اول کلیاتی از بحث نظیر تعریف سیره، حنیف، ملت و ابراهیم آمده است. در فصل دوم با عنوان رفتار و شخصیت فردی ابراهیم(ع) از سیر کلی زندگی ابراهیم(ع)، سیره عقلانی، ویژگی های اخلاقی و روش نیایشی او بحث شده است. در فصل سوم با نام شخصیت خانوادگی ابراهیم(ع) به بررسی رفتار ابراهیم(ع) با آزر و والدین، رفتار او با همسران و رفتار وی با فرزندان پرداخته شده است. در فصل چهارم تحت عنوان شخصیت اجتماعی ابراهیم از دعوت آن حضرت به توحید و برائت او از شرک، سیره رفتاری او با فرمانروای معاصر و سیره رفتاری او با قوم لوط سخن رفته است

ابراهیم (ع) نیای بزرگ پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع) بعد از رسول اکرم (ص) بزرگترین پیامبر الهی می باشد و نام او 69 بار در قرآن آمده است. سیره عقلانی ایشان مبتنی بر پرسش گری و حقیقت جویی می باشد و از روش استدلالی خاصی بهره می برد. ابراهیم (ع) در برابر عموم مردم با بهره وری بهینه از بسترها و فرصت ها و تجاهل و مماشات با آنها بهترین منطق را برمی گزیند. آن حضرت از ویژگی های اخلاقی منحصر به فردی برخوردار است. نسبت به خداوند بسیار مهر می ورزد تا آنجا که این ویژگی او را به مقام خلة می رساند و به عنوان خلیل خدا برگزیده می شود. او به چنان یقینی رسیده است که ملکوت را به راحتی مشاهده می کند و از هر نوع شک و تردیدی خالی می شود و به مرحله ای از صداقت راستی رسیده است که هیچ گاه زبان به دروغ نمی آلاید. در نیایش خویش، هم برای خود دست به دعا برمی دارد و هم برای جامعه. برای خود حکم و صلاح و قبول اعمال و بهشت را می طلبد، برای امامان (ع) اسلام را و برای مردم امنیت و توسعه اقتصادی مسألت می کند. در رفتار با آزر که یکی از اعضای خانواده او بود، گفتگوی منطقی و مؤدبانه را پیش رو قرار می دهد و در مواقع لازم به امر به معروف و نهی از منکر می پردازد. با همسران ارتباط عاطفی عمیقی برقرار می کند و با سپردن مدیریت داخلی منزل به آنها روح مسؤولیت پذیری را در آنها می دمد. فرزندان را با دعا و آرزوهای بلندی که در سر دارد همیشه به بزرگی یاد می کند و زمینه های فراوانی برای امامت و سرآمدی ایشان آماده می کند. در برخورد با جامعه مشرکین ، از راه گفتگو با آنها و مانع زدایی و بستر سازی به دعوت آنها به توحید و یکتاپرستی می پردازد و در مواقع لازم از آنها و یا عقایدشان برائت می جوید. حاکمان را به فراموشی نمی سپارد و با گفتگو و محاجه و بت شکنی عظمت پوشالی دستگاه حاکمه را در هم می ریزد و مشروعیت آن را به چالش می خواند. در رفتار با قوم لوط که دچار عادت زشتی شده بودند صبر و شکیبایی را از کف نمی دهد و چون به هدایت آنها امید دارد با ملائکه عذاب به مجادله بر می خیزد.

این مقاله در مقام بررسی نظریة تأویل عرضی آیات الهیاتی قرآن ( آیات ناظر به اسما و صفات خداوند) در مکتب ابن‌عربی است. مسئلة تأویل عرضی از مسائل مهم مکتب ابن‌عربی است و در چگونگی تأویل آیات الهیاتی قرآن مؤثر است. تأویل به دو روش امکان پدیر است: طولی و عرضی. در این مبحث تأویل به معنای فرارفتن از سطح ظاهر آیات الهیاتی به سطح باطن آن‌ها و دریافت معانی طولی آن است. در تأویل طولی تأویل گر می‌کوشد بدون تصرف در ظواهر آیات الهیاتی، سلسله معانی طولی را که دارای وحدت معنایی است، از بطن آیات برآورد. در تأویل عرضی بر خلاف تأویل طولی، معانی در عرض یکدیگرند و وحدت معنایی در آن‌ها لحاظ نمی‌شود. عارف در این نوع تأویل می‌کوشد آیات الهیاتی را در فضایی گسترده‌تر از معانی طولی ملاحظه کند و کلام خدا را در ناحیة معانی عرضی نیز توسعه دهد. از مهم‌ترین نتایج این پژوهش ارائة مبانی برای تأویل عرضی قرآن، لزوم رعایت وحدت معنایی در قرآن یا عدم آن و نگاه چند بعدی به قرآن و تنوع تأویل در این مکتب است. روش ما در این مقاله روش تحلیلی است.

«معنا» در اندیشة "ابن‌عربی"، حقیقتی کلی و مشترک میان مراتب معنایی یک واژه است. هر واژه مراتبی را از معنا دارا است که به صورت حقیقی بر همة آنها صدق می‌کند. این حقیقت مشترک، روح واحد حاکم بر معانی یک واژه را شکل می‌دهد. این نظریه، بر آیات الاهیاتی قرآن (آیات ناظر به اوصاف خدا) تطبیق می‌کند و براساس آن، نسبت محمولات این آیات به موضوع آن یعنی خدا، حقیقی و خالی از مجاز است. محمولات تشبیهی آیات الاهیاتی، پس از انصراف معنا از عوارض ناسوتی و امکانی، به خدا نسبت داده می‌شوند. در فهم این نظریه، مباحث هستی‌شناسانه ابن‌عربی بسیار مهم می‌نماید. این نظریه، در فهم و تفسیر متون الاهیاتی قرآن تأثیرگذار است. هدف این نوشتار، تبیین نظریة ابن‌عربی در باب ماهیت معنا جهت معناشناسی محمولات الاهیاتی قرآن و ارائة ثمرات عملی این نظریه است

نوشتار حاضر در مقام پاسخ به این پرسش است که ابن‌سینا چه اندیشه‌هایی در خصوص خواب و رموز دین دارد و تبیین عرفانی آن چیست. بر اين اساس، نويسنده به تحلیل، تبیین و پردازش اندیشۀ ابن‌سینا و ابن‌عربی در باب خواب و رموز دین پرداخته و جهت پاسخ به مسئله اصلی، پرسش‌هایی فرعی همچون چرایی تأویل، ملاک تأویل و رابطه تأویل و رمز را فراروی اندیشه این دو متفکر قرار داده و رویکرد نویی را برگزیده است. مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش عبارتند از: رمزین بودن زبان دین در اندیشۀ ابن‌سینا، اشتراک در پاسخ به چرایی تأویل خواب (چندلایه بودن خواب)، توجه مشترک به زبان دین و باطن دین جهت بیان رابطۀ تأویل و رمز و اختلاف این دو اندیشه در جایگاه‌شناسی ظواهر دین. هدف نویسنده، استنطاق اندیشۀ ابن‌سینا در مسئله، توسع بخشیدن به آن و فهم آن در ساحت مسائل جدید و رویکرد فرافلسفیِ عرفان نظری است و روش او تدقیق و تحلیل فلسفی ـ عقلی در واژگان و گزاره‌هاست.

بيان پذيری ذات خداوند از جمله مباحثی است كه در آن اختلاف زيادی وجـود دارد. برخـی بـر آن اند كه ذات بيان پذير نيست؛ اما به نظر می رسد بر اساس مبـانی هسـتی شـناختی ابـن عربـی ذات، بيان پذيراست. بيان پذيری ذات، ثمرات فراوانی دارد و نگاه آدمی را به خـدا ومجموعـه معـارف ناظر به خدا دگرگون می كند. در اين نوشتار، ابتدا انديشه بيان پذيری ذات مطرح می شود و با بيان مبانی هستی شناختی آن، نظريه بيان پذيری ذات اثبات می گردد و پس از آن، به ثمرات اين نظريـه اشاره می شود. سپس، به تلقی ای اشاره مـی كنـيم كـه بر اسـاس آن، ابـن عربـی ذات را بيـان ناپـذير معرفی می كند و با نقد آن، اين انديشه را نمی پذيريم. در انتها، به ثمرات اين بحث اشاره می كنيم

مسأله اصلی این پژوهش، تحقیق در امکان سخن گفتن از ذات خداوند در مکتب اِبْن­عَرَبی است. نویسنده در این اثر، به نظریه امکان سخن گفتن حقیقی به نحو اجمال می­پردازد. در برابر این نظریه، آراء رقیب از جمله اندیشه علامه طباطبایی در الرَسائِل الْتوحیدیه، به عدم­امکان سخن گفتن از ذات خدا به نحو مطلق، نظر دارند. این اثر، به نقد و بررسی اندیشه رقیب در قالب الرَسائِل الْتوحیدیه می­پردازد. روش نویسنده، نقل و تحلیل اندیشه­های عارفان در این مسأله با رویکردی انتقادی به اندیشه مخالفان (نظریه نویسنده در این مسأله) است. نظریه بیان­پذیری اجمالی ذات خداوند از منظر عرفانی و نقدهای وارد بر اندیشه مخالفان این نظریه، مهم­ترین یافته­های این اثر است.