آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت دیوان و دیوان سالارى, در شناخت تشکیلات ادارى مسلمانان بسیار راه گشاست, به ویژه آن که تا پیش از تإسیس سلسله صفویه در ایران, و احتمالا دولت هاى معاصر با آن در دیگر کشورها, تنها دیوان دستگاه مهم ادارى مسلمانان بوده است. دیوان به مجموعه اى از شعر یا نثر دفتر ثبت یا یک اداره اطلاق مى شود. دیوان انواع و اقسامى داشته که هر یک در حکم وزارت خانه هاى عصر حاضر به شمار مى رفته اند. در این مقاله چگونگى پیدایش دیوان, سیر تاریخى آن, انواع دیوان ها و ارتباط و تإثیر آن ها بر یکدیگر مورد توجه قرار گرفته است.

تعتبر دائرة المعارف الإسلامیة أو الموسوعة الإسلامیة (طبعة لیدن)، من أهم وأبرز تجلیات المناهج التاریخیة للدراسات الإسلامیة- فی الغرب أو بمنظار أوسع منهج (دراسة الحالة الظاهریة للمعرفة)، وکذلک تعد أنموذجا فی البحوث التخصصیة الإسلامیة لدی الغربیین. وإن من المباحث المهمة فی مجال معرفة الإسلام هو ما یرتبط بتاریخ وثقافة إیران وحضارتها قبل وبعد الإسلام وکذلک مذهب التشیع. ونلاحظ من خلال الأبحاث فی مجال معرفة مذهب التشیع کیف یلقی لنا العلماء الإیرانیون الضوء علی الجوانب المختلفة لأوضاع ایران والذین إلتحقوا برکب تألیف دائرة المعارف الإسلامیة، حیث شملت مقالات عدة فی مجال معرفة إیران والشیعة خلال قرن من الزمان. ثم نتناول مشارکة الإیرانیین فی تألیف هذه الموسوعة التی غلب علیها الطابع الادبی. ویعود سبب المشارکة المحدودة إلی عدم الإضطلاع بلغات علمیة مشترکة، و الجهل فی التعامل مع الأسالیب العلمیة الحدیثة، وانعدام الإیمان والثقة فی الإستشراق و ضعف الإدارة فی إعداد المؤسسات العلمیة من حیث الکمیة و النوعیة.

احمدبن طیب سرخسی، شاگرد و مصاحب کندی، از آغازگران جریان فلسفه یونانی در میان مسلمانان به شمار می رود. او که در بسیاری از شاخه های علم متفنن بود، برخی از کتب علمی - فلسفی یونانی را به زبان عربی ترجمه یا اقتباس کرد؛ با این همه، هیچ یک از آثار او به دست ما نرسیده است. در میان آثار منسوب بدو، چند کتاب و رساله در جغرافیای ریاضی و وصفی به چشم می خورد؛ یکی از این آثار، سفرنامه سرخسی است به جزیره، شامات و فلسطین. برخی فقرات و عبارات این سفرنامه در منابع کهن عربی پراکنده است که با گردآوری و توضیح آنها، می توان بخشی از سفرنامه را بازسازی کرد و بدین ترتیب وضعیت جغرافیایی بخشی مهم از جهان اسلام را در اواخر قرن سوم هجری فراروی قرار داد.

این کتاب از نخستین مطالعات غربیان درباره تشیع امامیه است. نگاه مستشرقانه مؤلف و خطاهای موجود در این اثر مترجمان را واداشته هم در پاورقی ها و هم در تعلیقه های آخر هر جلد، تذکرات لازم را مطرح کنند و نگاهی نقادانه به کتاب داشته باشند. شرق شناسی در غرب سابقه ای طولانی دارد؛ اما توجه به مذهب تشیع به خصوص تاریخ شیعیان دوازده امامی با تأخیر آغاز شد و با نقیصه هایی همراه است. اما با وجود نقص مطالعات شیعی در غرب که خود معلول علل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است، شیعه پژوهی مراحلی را سپری کرده و افراد بسیاری در این باره قلم زده اند و دونالدسن یکی ار این افراد است که آثاری درباره شیعه تدوین کرده است. نویسنده کتاب «مذهب شیعه» انگلیسی بوده و به مدت شانزده سال در ایران سکونت داشته است. کتاب حاضر با عنوان مذهب شیعه یا تاریخ اسلام در ایران و عراق را می توان مهمترین اثر او دانست. او هدف از تحقیق خود را نبود یا کمبود منابع و مآخذ غربی در این باره می داند. ترجمه حاضر که در دوجلد تنظیم شده است، دستامد تلاش دو تن از استادان تاریخ، آقایان دکتر عباس احمدوند و دکتر محمد قزوینی نظم آبادی است. کتاب در 33 فصل تدوین شده است و دارای کتاب شناسی مراجع غربی، عربی، فارسی و نمایه است. متأسفانه مؤلف بر مباحث غیر علمی تأکید فراوان می ورزد. در فصل ششم و هفتم درباره حسنین علیهم السلام بسیار به خطا رفته و حادثه کربلا را بسیار بد و با جملاتی بریده بریده و نامربوط نقل کرده است. در فصل هشتم و در تعلیل ظهور فرق شیعی زمان امام سجاد علیه السلام، بسیار خرافی و غیر علمی عمل کرده است. همچنین مؤلف تعمد دارد اندیشه امامت و دلیل اثبات امامت یک امام را با ذکر کرامات آن امام توجیه کند. به گفته باقر شریف قرشی، دونالدسن عامل استعمار بود و استاد عبدالهادی مختار در مجله البیان الزاهره (سال دوم، شماره 35-39، عدد مخصوص سید الشهدا) آثار این خاورشناس را نقد کرده است. با این همه از آن رو که کتاب مذهب شیعه دونالدسن نقطه آغاز توجه غربیان به شیعه و تاریخ این فرقه بوده است و خاورشناسان و نویسندگان اسلام شناس پس از او در غرب از این کتاب فراوان بهره برده و مطالبی نقل کرده اند، ضرورت داشت کار او در معرض نقد قرار گرفته و ترجمه شود تا هم دیدگاه آنان درباره شیعه روشن شود و هم به اشکالات، نقایص و غرض ورزی های ایشان توجه داده شود. منبع : پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام

مکتب حدیثی کوفه به‌مثابه نخستین و معتبرترین مکتب حدیثی امامیه، در تکوین مکاتب حدیثی بعدی امامیه نقش بنیادین داشته است. در اواخر قرن اول هجری، کوچ یکی از طوایف شیعی کوفه به نام اشعریان به قم موجبات پیدایش مکتبی حدیثی در این شهر را فراهم کرد. پیوستگی‌های اشعریان مهاجر، به مکتب حدیثی کوفه در قرون سوم و چهارم شالودۀ مکتبی حدیثی پویا و تأثیرگذار را در قم شکل داد. این پیوستگی در قالب رحله­های علمی و تبادل حدیث و آثار حدیثی امامیه، عموماً از محدثان کوفی به محدثان اشعری انتقال یافت. مکتب قم در قرون سوم و چهارم به ‌واسطۀ این ارتباط وثیق با مکتب کوفه به‌مثابه عمده‌ترین حوزۀ علمی امامیه شناخته می‌شد؛ به‌گونه‌ای که توانست با اعتبار خود، سهم مهمی در احادیث مجامیع اصلی امامیه داشته باشد. این سهم غالباً به شکل نگارش آثار حدیثی در این دوره پدیدار شد که مبنای نگارش مجامیع حدیثی امامیه به‌ویژه کافی و من لایحضره الفقیه در نسل‌های متأخر این مکتب شد.

سخن از دبیق و پارچه های اعلای آن (دبیقی) در بسیاری از متون تاریخی، جغرافیایی و ادبی کهن دیده می شود. علل ویرانی دبیق در سده های متأخر و برخی ابهامات موجود درباره ی مکان دقیق آن، از مسائل پیش روی پژوهشگران در حوزه ی تمدن اسلامی است. از این رو، در این نوشتار مختصر کوشش شده است با استقصا در منابع و رویکردی تحلیلی به گزارش های موجود، ضمن پاسخ به این دو پرسش، جایگاه تمدنی دبیق و اهمیت اقتصادی و فرهنگی پارچه های دبیقی تبیین گردد.

براق بابا یا براق رومی از صوفیان فرقه مولویه در نیمه دوم قرن هفتم هجری در شهر توقات (بین قونیه و سیواس) زاده شد و پس از شاگردی در محضر مرشدی به نام ساری سلتوق، از مشایخ سلسله بابایی شد و لقب «براق» یافت. این گروه که گویا از زیر شاخه های مولویه به ویژه طریقتهای قلندری آن بوده است، تا مدتها در آذربایجان و آناطولی فعالیت داشته است. براق بابا به دلیل فعالیتهای سیاسی در روزگار ایلخانان و تلاش فراوان در انتشار اسلام، شخصیتی حائز اهمیت دارد؛ از این گذشته، اهمیت درویشان منسوب به او که «حیدری» نیز نامیده می شوند، به شخصیت براق بابا از نظر تاریخ قلندریه آناطولی اهمیتی فراوان بخشیده است؛ بدین سان، در مقاله ی پیش رو، کوشش شده است با استناد به منابع موجود، این صوفی ناشناخته معرفی و بازشناسی شود. سرگذشت، رویه ها و عادتها و وجه تسمیه براق بابا و نیز مرور منابعی که از او در آنها یاد شده است، بررسی کارها اقدامات و مأموریتهای سیاسی او، شناساندن شریعت و طریقت او و آثار به جای مانده اش، بخشهای این مقاله را تشکیل می دهد.

ترجمه ماشینی: سیره نویسی (یعنی آثاری درباره زندگی و سیره پیامبر) که از اواسط قرن دوم هجری در جهان اسلام پدیدار شد، منحصر به فرقه خاصی نبود، بلکه توسط گروه های مختلف اسلامی از جمله امامیه انجام می شد. منابع به تعداد قابل توجهی از سیره های تألیف علمای امامیه اشاره کرده اند. این آثار در دسته‌های مختلفی از جمله غزوات پیامبر (مغازی)، فضایل آن حضرت (فاضل)، شواهد نبوت (دلائل)، هیئت‌های پیامبر (ووفود)، روایات یا احادیث و مانند آن نوشته شده است. تحلیل متون موجود از این دسته‌ها به پیدایش الگویی در میان مؤلفان امامیه اشاره دارد که از نظر سیاق و روش با سنت رایج اهل سنت متفاوت است. بر این اساس، در این مقاله با رویکردی توصیفی به معرفی سیره نویسان مشهور امامیه می پردازیم و به دنبال آن به تحلیل محتوای آثار موجود آنان می پردازیم تا این حقیقت را تبیین و روشن کنیم که در دوره مورد بحث، سیره نویسی از سنت های رایج در میان امامیه بوده است. که در قالب ها و مدل های مختلف تداوم یافته است.

کتاب های مشتمل بر موضوعات مربوط به انساب و رجال را می‌توان از جمله منابع مهم در پژوهش‌های تاریخی به معنای عام و تاریخ فرق اسلامی در معنای خاص به شمار آورد. «الأنساب» سمعانی (د.562 ق) در شمار مهم‌ترین آثار در این زمینه است. در این مقاله کوشیده‌ایم گزارش‌های سمعانی را درباره شیعیان با توجه به اوضاع و احوال پریشان سیاسی زمانه او و برخوردهای فرقه‌ای در این دوران، بررسی و تحلیل کنیم. با وجود سیاست ضد شیعی سلجوقیان (حک: 429-590 ق)، سده 6 ق در واقع دوران گسترش آموزه‌های شیعه بود. گزارش‌های سمعانی درباب عقاید فرق به ویژه غالیان را می‌توان نشانه‌ای از نگرانی عمومی اهل‌تسنن درباره نفوذ این عقاید در دستگاه حکومتی و عامه مردم تلقی کرد. وی از میان فرق گوناگون و پر شمار شیعه، بیشتر به امامیه و زیدیه توجه کرده‌است. با آنکه سمعانی با شماری از شیعیان ارتباط مستقیم داشت، آنچه از شخصیت‌ها و عقاید شیعیان به دست می‌دهد، متأثر از دیدگاه‌های پیشینی[1] است که در تصویرسازی کلی از تشیع در سده 6 ق و حتی سده‌های بعد، نقشی بسزا داشته است.