آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

وحدت وجود، از جمله مباحث فلسفی - عرفانی می‌باشد که در طول تاریخ - علی الخصوص تاریخ اسلام - معرکه آرای مختلف بوده است و عده‌ای آن را مردود، مساوی کفر، الحاد و مخالف ادیان ابراهیمی می‌دانند و عده‌ای دیگر سخت از آن دفاع می‌کنند. مدافعان این نظریه مدعی‌اند که وحدت وجود نه تنها مساوی کفر و الحاد نیست، بلکه عالی‌ترین شکل توحید و یکتا‌پرستی است؛ یعنی کسانی که غیر از این نوع توحید را معتقدند، به نوعی مشرک محسوب می‌شوند. ایشان برای ادعای خود شواهدی هم از آیات و روایات می‌آورند. ما در این رساله در بخش مقدمه یک بحث مجزا راجع به وحدت وجود تحت سه عنوان: معرفت شناسی وحدت وجود؛ وحدت وجود از منظر برهان و وحدت وجود از منظر شریعت آورده‌ایم. سپس سه رساله در باب وحدت وجود را تصحیح کرده‌ایم. رساله اول متعلّق به «ملا اسماعیل خواجویی» - فقیه و فیلسوف قرن دوازدهم - در رد وحدت وجود می‌باشد، که تنها به ابطال دلیل عرفا بر وحدت وجود اکتفا کرده است. رساله دوم متعلّق به «عبدالعلی انصاری» - فقیه و عارف هندی – قرن دوازدهم و سیزدهم می‌باشد که به سبک اتباع ابن‌عربی به اثبات وحدت وجود پرداخته است. رساله سوم هم متعلق به «عبدالعزیز حسن» - عارف قرن یازدهم - در اثبات وحدت وجود است، که بیشتر جنبه ذوقی و کشفی دارد تا جنبه استدلالی.

چکیده تحلیل جایگاه خودشناسی در اخلاق از منظر ادهم خلخالی و نیز مقایسه آراء ادهم خلخالی و علمای اخلاق فضیلت مدار در زمینه معرفت نفس در اخلاق مقصود اصلی این پژوهش است. ادهم خلخالی در تعریف اخلاقی نفس، آن را صاحب مراتب اشتدادی می داند. وی معرفت نفس را شهودی و منوط به تزکیه نفس می داند که با سیر انسان در مراتب استکمال اخلاقی، تحقق می یابد، آنگاه که نفس از مرتبه حیوانیت و به وسیله طهارت ظاهر و باطن و عمل به شریعت، به مرتبه اطمینان دست یازد. به بیان دیگر تحقق این مراتب در نفس، عامل معرفت شهودی نفس است. نظام اخلاق ارسطویی از ارائه حقیقت نفس و کمال مطلوب آن ناتوان است، زیرا نظام ارسطویی با توجه به نگاه افراطی به فضیلت عقلانی از شئون ماوراء عقل غافل است. ادهم اوصاف و ملکات اخلاقی نفس را بر خلاف ارسطو و پیروان وی از علمای اخلاق همچون ابن مسکویه، نراقی و سایرین، نه عوارض زائد بر ذات؛ بلکه آن ها را قوام نفس می داند که مراتب و درجات گوناگون نفس را می سازند. ادهم بنابر تأثیر پذیری اش از ملاصدرا معتقد است که سیر نفس در مراتب اخلاق از حقیقت نفس جدا نیست. با توجه به رویکرد اخلاقی – عرفانی ادهم، کمال اخلاقی نفس معنایی عمیق تر از معنای آن نزد علمای اخلاق فضیلت مدار دارد، بگونه ای که قلب معنوی که یکی از مراتب حقیقت واحد و ذو مراتب نفس در اخلاق است، در تحقق خودآگاهی شهودی نقش اساسی دارد. طهارت قلب از معاصی و اوهام و تحلیه آن به اوصافی همچون محبت حق عامل درک حقیقت نفس است. در مرتبه قلب، شهود نفس جدای از شهود حق نیست و هدف از خودشناسی رسیدن به این مرتبه از شهود است. همچنین قلب به عنوان عالیترین مراتب کمالیه نفس، جایگاه اطمینان و شهود حق است. بر اساس ملازمت طریقت و شریعت و نقش ضروری شریعت در تنویر و تقویت قوه عاقله در نگاه ادهم و همچنین بر اساس رویکرد عرفانی وی و اهتمامش به طریق عشق و محبت عدد فضائل نفس، بسیار بیش از فضائل مطرح نزد علمای اخلاق فضیلت محور است.

ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی نخستین فیلسوف مسلمان، دارای آثار و دیدگاه¬های اخلاقی است. وی هدف اخلاق را رسیدن به سعادت و کمال از طریق رفع رذایل اخلاقی و رسیدن به فضایل انسانی می¬داند. او در بحث از رذایل اخلاقی نگاهی طب¬گونه دارد و رذایل را همچون بیماری¬های نفس مورد بحث قرار می¬دهد. او سعادت را رسیدن انسان به برترین جایگاه انسانی یعنی تشبّه به اله، می¬داند. دیدگاه اخلاقی کندی بر مبانی ارسطویی علم النفس یعنی تعریف نفس، کمال نفس و قوای نفس استوار است. فضایل انسانی در پرتو تعاریف وی از فلسفه بیان می¬شوند. وی بر اساس دیدگاه سنّت ارسطویی، دستیابی به فضایل و رسیدن به سلامت نفس را در گرو رعایت اعتدال در افعال هر یک از قوای نفسانی می¬داند. فضایل عمده در دیدگاه وی، حکمت، شجاعت، عفت و عدالت می باشند. افراط و تفریط در افعال هریک از قوای نفس، صفاتی را برای نفس رقم می¬زند که او هر یک از این صفات را به عنوان رذایل اخلاقی و بیماری برای نفس در نظر می¬گیرد. کندی شناخت عیوب نفس از طریق خودنقدی را گام دیگری در حفظ سلامت نفس می¬داند. او شناخت عیوب نفس را بر خلاف دیدگاه جالینوسی، فرایندی فعال و در پرتو دیدن خود در آینه خود می-داند. معطوف شدن نگاه انسان به عالم عقلی وعقلانی زیستن سلامت را در پی دارد. توجه به امور مادی و محبوب قرار گرفتن این امور برای انسان، زمینه را برای گرفتار شدن به بیماری¬های نفسانی، در پی از دست دادن آن امور زوال پذیر، ایجاد می-کند. کندی از حزن، حسد، غضب، شهوت، ترس از مرگ و عشق به عنوان بیماری¬های نفس بحث می¬کند. وی دو سبب اصلی حزن را فقدان محبوب و فوت مطلوب می¬داند و از انسان¬ها می¬خواهد با برگزیدن محبوب¬ها و مطلوب¬های خود از امور موجود در عالم عقلی، دچار حزن ناشی از این عدم وصول یا از دست دادن آن¬ها که از خصوصیات عالم مادی است، نگردند. او حزن را یکی از مهمترین بیماری¬های نفس می¬داند. کندی حسد را در تحلیل گونه¬های مختلف حزن مطرح می¬کند و به عنوان عاملی در ایجاد حزن، آن را به عنوان بیماری برای نفس و بدترین گناه برای انسان، بر می-شمارد. کندی مرگ را جزء ماهیت انسان دانسته و آن را امری نیکو می¬داند و ترس از آن را شر و به عنوان یک بیماری برای نفس مطرح می¬کند. او عشق را در صورتی که سبب دور شدن توجه انسان ازعالم عقلی و معطوف شدن نگاه وی به امور مادی گردد، به عنوان رذیلت و بیماری برای نفس در نظر می¬گیرد. کلید واژگان: کندی، اخلاق سلامت محور، اخلاق فضیلت گرا، حزن، عشق، اعتدال، مرگ

اسلام و مقتضیات زمان از مسائلی است که با رویکردهای مختلف مورد پژوهش واقع شده است. در این پایان‌نامه بر مبنای اصل «حرکت جوهری» و با رویکردی وجودی و فلسفی و از منظر فلسفه تاریخ به این مسأله پرداخته‌ایم. به نظر نگارنده، استاد مطهری در مباحث «فلسفه تاریخ» خود از منظری نو و فلسفی بدین بحث پرداخته‌اند.مواجهه انتقادی ایشان با نظریه ماتریالیسم تاریخی، امکان طرح نظریه مستقلی را تحت عنوان «نظریه فطرت» فراهم نموده است. به نظر ما، ایشان در نظریه فطرت، تکامل اجتماعی انسان را در تاریخ مبتنی بر حرکت جوهری تبیین می‌نمایند. ما با صورت بندی نظریه ایشان و تبیین مبانی و آثار این نظریه نشان داده ایم که با مبنای استاد مطهری، چگونه وجود اجتماعی انسان موضوع حرکت جوهری واقع می‌شود و نتایج آن در ابعاد نظری و عملی وجود اجتماعی انسان چیست. مبتنی بر این نظریه، تاریخ، بستر ظهور فطرت الهی است و هر چه پیش‌تر می‌رویم، فطرت اسلام نمایان تر و کامل تر می‌شود.

در انسان شناسی صدرایی آنچه که کلید فهم حقیقت انسان است، شناخت نفس می باشد که در ذیل آن نحوهایجاد، تجرد و بقای نفس مطرح می گردد. همچنین، ارائه تصویری از تجرد نفس از نظر ملاصدرا میتواند درکبهتری را از چگونگی نظریه حدوث جسمانی، رابطه نفس و بدن و چگونگی تبدیل جسمانی به مجرد موجبشود. در حرکتی که جوهر نفس انسانی در مراتب تشکیکیِ وجود دارد، به هر مرتبه بالاتر که وارد میشود، آنمرتبه اصل وجودش، و سایر مراتب جزو لوازم و شئون نفس به حساب میآیند. از نظر ملاصدرا مقصود نهاییایجاد عالم جسمانی، خلقت انسان است؛ انسانی که با طی اسفار اربعه به سوی مقصد بیمنتهای هستی، رهسپاراست و این نفس انسان است که با طی کمالات به این مراحل میرسد. بر همین مبنا وی مراتب نفس را بهنفس نباتی، نفس حیوانی، انسان نفسانی و انسان مَلکی یا شیطانی تقسیم میکند. نفس از حیث مدرکات نیزدارای سه مرتبه طبیعی، نفسی و عقلانی است که بر اساس ادراک مخلوقات در عوالم سهگانه طبیعت، مثال ومجردات شکل مییابند. در واقع انسانی را که ملاصدرا برایمان به تصویر میکشد، موجودیست که به سوی بینهایت هستی در حرکت است. اگر خویش را دریابد موفقیتش در این راه قطعیست؛ همان طور که خالقش بهیا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ؛ ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً ؛ ای نفس مطمئن، به حضور « : او وعده داده استفجر/ ۷۲ و ۷۲ ( نفس در مرتبه انسان معقول، واجد عقل ( .» پروردگارت باز آی که تو خشنود و او راضی از توستعملی و عقل نظری میگردد. و این کمال مطلوب در دست یافتن به سعادت حقیقی است.

جستار حاضر به مسئلة فرایند صدور فعل از دیدگاه غزالی با روش توصیفی - تحلیلی می‌پردازد. پژوهش در حوزة غزالی‌شناسی بر حسب تفاوت رویکردهای او از ویژگی‌های انسجام و باز شدن دریچه‌های دیگر بینش او در مراحل فرایند صدور فعل برخوردار است؛ مانند قول به خواطر غیراختیاری و عدم‌تعارض مباحث غزالی با فیلسوفان در نفس‌شناسی و فرایند صدور فعل. غزالی زیرساخت‌های ارکان فکری نفس‌شناسی و شاکلة فعلی را در آثار نخستین حیات علمی خویش پایه‌گذاری کرده است. او تعارض ظاهری نظریة خویش در باب عدم‌ وصول به حقیقت امور و تعریف فلسفی از انسان را در معارج‌ القدس تبیین کرده است. مبحث صدور فعل به رغم تفاوت رویکردها دارای هماهنگی است. ساختمان فعلی انسان به ترتیب از زیرساخت تا روساخت، مقام علمی گزینش غایت، ایجاد شوق به واسطة قوای شهوانی و غضبانی (فعل ارادی)، یا به واسطة قوة علم (فعل اختیاری) است. شوق ارادی، شوق مرتبة حیوانی و شوق اختیاری، شوق مرتبة انسانی است. روساخت آن، عضلات حرکتی است. شرط فعلیت گزینش غایت و خواطر غیراختیاری در هر دو رویکرد عرفانی و فلسفی، وصول به مقام جزمیت با توجه به مرتبة هر انسان است که مبین تخالف ظاهری مقام نظر و فعل انسان می‌باشد. اطلاق اراده بر شاکلة فعلی نشان‌دهندة نقش اراده در انجام افعال اختیاری و اجباری است.

محمد بن زکریای رازی‌‌‌‌ - فیلسوف دگر‌‌اندیش قرن سوم هجری - همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. رازی نظریه‌ای در باب استکمال نفس دارد که او را به قائل شدن به «تناسخ» وادار کرده است‌‌‌‌‌، اما دیدگاه تناسخِ رازی به تعارض دو گزاره می‌انجامد: 1) عقلانیت مختص انسان است؛ 2) نفسِ انسان وارد بدن حیوان شده و در نهایت‌‌‌‌‌، به بدن انسان باز می‌گردد. این تعارض دو سؤال را در پی دارد: چگونه نفس در بدن انسان‌، دارای عقل و در بدن حیوان‌، فاقد عقل است؟ اگر نفسِ حیواناتْ فاقدِ عقل است‌‌‌‌‌، چگونه پس از مرگ بقا می‌یابد؟ برای حل این معما‌‌‌‌‌، ترزا آنه دروارت به سلسله مراتب عقلانیتْ در میان حیوانات قائل شده و پیتر آدامسون، ضمن نقد دیدگاه دروارت، انتساب تناسخ به رازی را مردود دانسته است. نگارندگان با گزارش و تحلیل انتقادی هر دو دیدگاه‌‌‌‌ و با استفاده از تحلیل توصیفی و انتقادی راه حل خود مبنی بر عدم اشتراط عقلانیت در بقای نفس را ارائه کرده و عقلانیت را حالتی غیر ذاتی برای نفس دانسته‌اند که تنها در بدن انسان تحصیل می‌شود. گرچه دیدگاه تناسخ با اشکالات فراوان مواجه است‌‌‌‌‌، اما این بررسی می‌تواند زمینه را برای پژوهش‌های بعدی دربارۀ بازنگری در ماهیت نفس هموار کند.

ادبیات داستانی در میان انواع ادبی از جایگاهي ویژه برخوردار است و در میان انواع ادبیات داستانی ادبیات کودک بدليل نقش آن در رشد و پرورش پایه¬های تفکر، اهميتي بسيار دارد. شیخ اشراق، در مقام فیلسوف بزرگ ایرانی و مسلمان که پایه‌گذار مکتب فلسفی اشراق است، برای بیان اندیشه¬های فلسفی و عرفانی خود از ادبیات داستانی بهره گرفته ¬است. ساده¬سازی و تبدیل این مفاهیم متناسب با بیان کودکان، راهی برای ورود و آشنایی با اندیشه¬های ناب این فیلسوف است. داشتن مفاهیم فلسفی قابل بحث و مفهوم برای کودکان، قابلیت چالش و گفتگوی جمعی، داشتن محتوای برانگیزاننده و داشتن شخصیتهایی مشابه کودکان که در تجربه زیسته کودک بتوانند شریک شوند، از ويژگيهای داستانهای مناسب برای طرح در «فلسفه و کودک» است. نشر ثالث در سال 2019ـ2018 و به سفارش سازمان یونسکو در ایران، شش جلد مجموعه داستانی با نام ناکجاآباد و با الهام از اندیشه¬های سهروردی منتشر کرده است. در پژوهش حاضر بصورت مورد¬کاوی، این -مجموعه داستانها، از جهت بکارگیری مفاهیم فلسفی در آنها بررسی شده ¬است. چیستی مفاهیم فلسفی موجود در این¬ داستانها و همچنین تحليل مؤلفه¬های کارآمدی داستانهای فکری در این مجموعه، نشان ميدهد که این داستانها برای مباحث فلسفی در حلقه¬های کندوکاو فکری قابل استفاده هستند.

فاقد چکیده

جهانی شدن، پدیده ای ژرف با ابعادی گوناگون در عصر کنونی بر تمامی جنبه های زندگی بشر تأثیر گذاشته است. این امر از نظر برخی پروسه ای طبیعی و از نظر برخی دیگر پروژه ای امپریالیستی و از نظر گروه سوم پدیده ای حاوی فرصت ها و تهدیدها برای همگان است. جهانی شدن بر ابعاد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ارتباطاتی زندگی آدمیان مؤثر بوده و به نوعی در پی یکسان سازی نظامهای بشری است. دین به عنوان مؤلفه ای مهم در عقاید، باورها و عملکرد انسانها نیز از تأثیرات این پدیده در امان نمانده است. دنیای اخلاق نیز مانند دین، در راستای توسعه جهانی شدن با چالشهای زیادی در زمینه های گوناگون مواجه شده است. سازمان آغازگر ادیان متحد، برای ایجاد وحدت بین ادیان و خاتمه دادن به نزاعها و جنگهایی که ریشه در گوناگونی عقاید مذهبی دارد، اقدام به برگزاری جلسات و کنفرانسهای بین ادیان برای ارائه منشور ادیان متحد نموده است. این سازمان که به عنوان همتایی معنوی برای سازمان ملل متحد لحاظ می شود، از سوی مسیحیان انجیلی و برخی ازتودکسها با مخالفت جدی مواجه شده است. چنین جنبشها و تحرکاتی که در راستای پاسخگویی به نیازهای بشر و همچنین حل مشکلات بین ادیان صورت پذیرفته و به مقتضای فرآیند یکسان کننده ی جهانی شدن تسریع و تسهیل شده است، حامل فرصتها و تهدیداتی برای ادیان مختلف می باشد. دین اسلام به عنوان یکی از بزرگترین ادیان جهان در وضعیت فعلی از جنبه های گوناگون به چالش خوانده می شود و از آنجا که اینگونه فعالیتها بر پلورالیسم دینی استوار است موضعگیری اسلام در قبال حرکات اینچنینی همان موضعگیری در قبال پلورالیسم دینی و انواع آن است. از سوی دیگر مسائل سیاسی پشت پرده ی این سازمانهای جهانی و میزان تحقق شعارهای آنها برای ایجاد صلح و عدالت در جهان ناکارآمدی این قبیل حرکات را هر چه بیشتر به نمایش گذاشته است و این امر خود راه را برای ارائه ی دین اسلام به عنوان تنها راه رسیدن به صلح و عدالت هموار می کند. دین اسلام از طرفی ادعای عالمگیر بودن دارد و از طرف دیگر در پاسخگویی به مسائل و مشکلات آدمیان در جنبه ها عملی و نظری قابلیت های فراوانی را دارا می باشد. در این شرایط بر علمای اسلام و مسلمین است که در شرایط فراهم شده ی کنونی با وجود تهدیداتی چون ایدئولوژی زدایی و طرح نظریه های رقیب دینی که ادیان را به اخلاق یا معنویت تحویل می برد، از فرضتهای