آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع مقاله تبیین هیجان از دیدگاه روانشناسی و فلسفه اسلامی و روش ما، تحلیل محتوای کیفی، روش عقلی و روش انتقادی است. معنای لغوی هیجان در زبان فارسی، معادل جوش و خروش است که بر احساسات نسبتاً شدید دلالت دارد و معنای منفی دارد؛ زیرا از قوای غضب و شهوت ناشی می‌شود و در مقابل خردمندی است. اما در اصطلاح روان‌شناسی هیجان بار معنایی منفی ندارد. ولی می‌تواند کاربرد منفی یا مثبت داشته باشد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، «هیجان‌ها »دارای ویژگی‌هایی هستند که عبارتند از: ناظر بودن آنها به بعد عاطفی انسان، متفاوت بودن آنها با انگیزش، داشتن نمود در ابعاد جسمانی، رفتاری و شناختی و انواع مثبت یا منفی و اولیه و ثانویه که ارزیابی شناختی تأثیر زیادی در آنها دارد. در تبیین هیجان‌ها نظریه‌های فلسفیِ «برساخت‌گرایی اجتماعی»، «پدیده‌های زیست‌شناختی»، «اموری به مثابه شناخت‌ها»، «ارزیابی‌های بدن‌مند» و «انواع طبیعی» وجود دارد که با نقد و بررسی این نظریه‌ها، دریافتیم که نگاه انحصاری در هر یک از این دیدگاه‌ها قابل پذیرش نیست. در فلسفه اسلامی ـ با توجه به دیدگاه‌های فارابی، ابن‌سینا، مسکویه و علامه طباطبایی ـ در مورد هیجان می‌توان گفت: هیجان‌ها در قوه نزوعیه که یکی از قوای نفس حیوانی است به‌وجود می‌آیند و در کیف نفسانی، از قسم حال در خُلق‌ها هستند و در ضمن دو قوه شهوت و غضب نمودار می‌شوند. هیجان‌هایی از قبیل تعجب، خجالت، بیم و امید، از اختصاصات انسان است.

امید از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه ادیان و مذاهب اخلاق‌محور، بوده است. در آموزه‌های قرآن و روایات، ابعاد مختلف این مسئله با واژگانی چون، رجا، أمل، تمنی و طمع، مورد بررسی‌ قرار گرفته است. امید به‌معنای داشتن‌ انتظار مثبت برای رسیدن به هدف و دارای حداقل چهار مؤلفه اصلی: اهداف، باور به اسباب و علل، توکل به خدا و تلاش است. مهم‌ترین یافته‌های مقاله حاضر آن است که در آیات قرآن هدف، دستیابی به قرب الهی و مقام خلافت الهی است و تهذیب نفس، افزایش شوق و محبت به خدا و اصلاح و تربیت و صدور اعمال نیک از پیامدهای امید، در آموزه‌های اسلامی و آیات قرآن دانسته می‌شود. انسانی که از فقدان معنا در زندگی رنج می‌برد و امور زندگی مادی او را ارضا نمی‌کند، فقط اعتقاد به مبدأ هستی و امید به رحمت بی‌انتهای او و لقای پروردگار، روزنه‌ای در دل او می‌افکند که تسلی‌بخش روح خسته و آزرده او می‌گردد و هیچ‌گاه در فراز و فرودهای زندگی احساس تنهایی نمی‌کند.

موضوع این مقاله تبیین فلسفی مراحل و گونه‏ شناسی روش تحقیق در روانشناسی است. روش این تحقیق، تحلیل محتوای کیفی متون و منابع روانشناسی و بررسی انتقادی آنها با روش عقلی فلسفی است. یافته‌های این پژوهش در چهار بخش: گزارش، تحلیل، طبقه‌بندی و نقد ارائه شده است. مراحل روش تحقیق را می‌توان در چهار عنوان برشمرد: بیان مسئله؛ پیشینه پژوهی؛ جمع‌آوری اطلاعات؛ و تحلیل، تفسیر و ارزیابی اطلاعات. در رویکردهای پژوهشی سه‏ گانه‏ کمّی، کیفی و ترکیبی، ماهیت کمّیت، یکی از اعراض نه‌گانه فلسفی است که عدد، شکل و زمان از اقسام آن است و ریشه در پارادایم اثبات‌گرایی دارد. کیف نیز یکی از اعراض است و در پژوهش‌های کیفی با سه دسته کیف‌های محسوس، استعدادی و نفسانی سروکار داریم. بنیان‌های فلسفی پژوهش کیفی در تفسیری‌ بودن، ارتباطی بودن، انعکاسی و کیفی بودن است. هرچند روش‏های کمّی و کیفی ناظر به پارادایم ‏های متفاوت هستند، امّا معطوف بودن به مسئله واحد و مکمل بودن آنها دلیل بهره‏ گیری از آنها در رویکردهای ترکیبی است.

تولید علم، فرایند شکل‌گیری و توسعه مرزهای دانش و نیز چگونگی تغییر و تحولات علمی از مسائلی است که مورد توجه اندیشمندان و فلاسفه علم بوده و دیدگاه‌هایی نیز در این‌باره ارائه شده است. اگر چه می‌توان گفت که امکانِ توسعه، پیشرفت و حتی دگرگونی علم مورد توافقی همگانی است، اما در اینکه این پیشرفت و تحول مدیریت‌‌پذیر است یا خیر، بحث و گفتگو وجود دارد. نوشتار حاضر تلاش می‌کند با نگاهی اجمالی به نظریات پیشرفت علم در ادبیات موجود، با رویکردی قیاسی ـ استقرایی و با استفاده از روش‌های فراتحلیل، نظریه مدیریت تحول در علوم انسانی را تبیین کند. در این نظریه چهارچوب کلان، عناصر کلیدی و مؤثر در تحول علوم انسانی احصاء و با اولویت‌سنجی و وزن‌دهی هر کدام، چگونگی ترابط و تأثیر و تأثر آنها بر یکدیگر در راستای تحول در علوم انسانی بررسی می‌شود. عوامل جامعه‌شناختی، یعنی نهادهای سیاست، اقتصاد، تعلیم و تربیت و رسانه در سپهر ارزش‌های دینی و اصول عقلانی مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در مدیریت تحول علوم انسانی به شمار می‌آیند.

پژوهش حاضر به منظور استخراج مؤلفه‌های درمان وجودی بر اساس آموزه‌های قرآن کریم با تأکید بر دیدگاه محمدحسین طباطبایی انجام شده است. طرح تحقیق در قالب مطالعات کیفی، در گروه طرح‌های مفهومی یا نظری به انجام رسید. نتایج، علاوه بر کشف کاستی‌های موجود در درمان‌های وجودی رایج، شامل مؤلفه‌های زیر است: ۱. ایمان؛ ۲. خودآگاهی؛ ۳. جهان معنادار؛ ۴. عشق به دیگران. هر مؤلفه شامل دو بعد شناختی و رفتاری است. بر اساس قالب درمانی استخراج‌شده از قرآن کریم، می‌توان گفت نیاز اساسی آدمی رسیدن به سلامت و امنیت است که شرط اساسی برای رسیدن به آنها، ایمان به خداوند است. در این درمان فرض بر آن است که غفلت و فراموشی عهد الست، زمینه‌ساز پیدایش بیماری دل و سردرگمی‌های انسانی است. بنابراین، یادآوری آیات قرآنی و پیچش درمان وجودی در حریری از فرهنگ قرآنی با توجه به اهمیت خلأ موجود در درمان‌های وجودی رایج، می‌تواند راه‌گشای درمانگران باشد.

هوش معنوی، هوشی است که تمامی ابعاد دیگر هوش انسانی را یکپارچه می‌کند. هدف از این پژوهش مقطعی، بررسی مقایسه‌ای هوش معنوی در میان دانشجویان و طلاب حوزه علمیه، و همچنین بررسی تفاوت‌های جنسیتی بود. در این مطالعه از ابزار سنجشی پرسش‌نامه اسلامی هوش معنوی (IQSI) استفاده شده که بر پایه دیدگاه‌های اسلامی از مؤلفه‌های مهم هوش معنوی طراحی شده است. نمونه این پژوهش شامل ۳۰۶ تن از دانشجویان و طلاب حوزه علمیه بود که در محدوده سنی ۱۸ تا ۲۵ سال قرار داشتند، و به روش خوشه‌ای از میان دانشکده‌های دانشگاه تهران و حوزه‌های علمیه برادران و خواهران تهران انتخاب شدند. نتایج نشان داد که به‌ طور کلی هوش معنوی در طلاب و دانشجویان متفاوت است، به ‌طوری که طلاب از توانمندی‌های تجربه‌ای معنوی بیشتری برخوردارند. اما تفاوت معنادار جنسیتی در هوش معنوی وجود ندارد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که ظرفیت‌های معنوی را بیش از همه می‌توان در بافت طلاب حوزه علمیه عمیقاً بررسی کرد. بر این اساس لازم است همراه با مشارکت این قشر، پژوهش‌های تبیینی و پیش‌بینی‌کننده در این حیطه در دستور کار قرار گیرد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی روش‌های به‌کاررفته در علم مشاوره و ارزیابی آن انجام شده است. در این پژوهش، متون روش تحقیقی علم مشاوره بررسی و روش‌های پژوهش احصا شده و سپس ارزیابی بنایی و مبنایی برای هریک از روش‌ها صورت پذیرفته است. در این پژوهش، از روش کیفی تحلیل محتوا برای شناسایی روش‌های به‌کاررفته در علم مشاوره و از روش فلسفی برای ارزیابی آن‌ها استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد روش‌های غیرپژوهشی مستند به مبنای فلسفی خاصی نبوده و برای استخراج گزاره‌های علم مفید نیستند. روش‌های پژوهشی مستند به سه رویکرد اثبات‌گرایی، تفسیری و پراگماتیستی به سه روش کمی، کیفی و ترکیبی تقسیم می‌شود که هرکدام روش‌های پژوهش متعددی دارند. به‌صورت کلی هیچ‌یک از این روش‌ها از نگاه اسلامی نمی‌تواند یقین کامل را به دست دهد، اما هرکدام با توجه به رعایت قوانین حاکم بر روش تجربی از نگاه فلسفۀ اسلامی می‌توانند سطوحی از اطمینان را کسب کنند. در روش‌های کمی، روش آزمایشی، در روش‌های کیفی، روش توافقی و در روش‌های ترکیبی روش مثلث‌بندی بیشترین اعتبار را دارند.

دین و اخلاق دو حوزه تأثیرگذار بر جوامع انسانی است. فیلسوفان اخلاق، چهار گونه رابطه و وابستگی اخلاق و دین را مطرح کرده‌اند: وابستگی معناشناختی، وابستگی وجود شناختی، وابستگی معرفت‌شناختی و وابستگی روان‌شناختی. هدف از این پژوهش نوع چهارم ارتباط است؛ پس‌‌‌‌‌‌‌‌ پرسش ما این است که آیا دین و باورهای دینی می توانند محرکی قوی برای زیست اخلاقی به شمار آیند؟ روش این مقاله برای رسیدن به پاسخ واقعی استفاده از تحقیق آماری و میدانی است؛ لذا ما تعدادی از دانشجویان دختر و پسر دانشگاه‌های آزاد و فرهنگیان شهر همدان را گروه نمونه پژوهش خود قرار دادیم؛ تمامی آزمودنی‌ها را با دوآزمون «جهت‌گیری مذهبی بر اساس دین اسلام» و پرسشنامه «بنیان‌‌های اخلاقی هایت وگراهام» بررسی کردیم و نتایج آزمون پس از نمره‌گذاری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که بین نگرش مذهبی و دین‌داری با انگیزه‌های اخلاقی رابطه‌ مستقیمی وجود دارد: یعنی هرچه باور و اعتقاد شخص عمیق‌‌‌تر شده، باور مذهبی او به ایمان تبدیل گشته و شخص از مرحله شناختی و نظری دین به مرحله عملی ودینداری وارد آید، انگیزه‌های اخلاقی او نیز بیشتر شده و شخص زیست اخلاقی آشکارتری خواهد داشت. لذا نتیجه تحقیق بیانگر این مهم است که مذهب درونی شده و دین‌داری برای اخلاقی زیستن نقش بسزایی ایفا می‌کند.

براى تهیه مواد آزمون جهت گیرى مذهبى با تکیه بر اسلام، ادیان جهان به طور اجمالى و دین اسلام به صورت تفصیلى مورد بررسى قرار گرفت. در تحقیق پیرامون آموزه هاى اصلى اسلام سعى شده است از آیات قرآن و متون روایى شیعه به عنوان منبع، استفاده شود. بر اساس یافته هاى به دست آمده، پرسش نامه اى حاوى هفتاد سؤال تهیه گردید. پس از تأیید «اعتبار محتواى» این پرسش نامه توسط متخصصین و صاحب نظران علوم دینى، اعتبار سازه آن نیز از طریق گروه نمونه اى به حجم 378 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد تهران (واحد شمال)، و طلاب حوزه علمیه قم مورد تأیید قرار گرفت و براساس ضریب آلفاى کرونباخ، پایایى آن 936/0 بدست آمد. نتیجه پژوهش ارائه دو مقیاس 1 R(عقاید ـ مناسک) و 2 R(اخلاق) است که مجموعاً (R) جهت گیرى مذهبى اسلامى را مى سنجد.