آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت مریم(س) به‌سبب جایگاه مادری حضرت عیسی(ع) از جایگاه ویژه و ممتازی در اسلام و مسیحیت برخوردار است، اما با بررسی آیات قرآن کریم روشن می‌شود که این بانوی گرامی از منظر قرآن کریم، جدا از ویژگی مادر بودن برای حضرت عیسی(ع)، خود دارای صفات برجستۀ انسانی و طهارت ویژه بوده است، اما در عهد جدید شخص ایشان مقام چندان بلندی ندارد و گاهی در حد و اندازۀ شأن یک انسان معمولی نیز با وی مواجهه صورت نگرفته است. پس از چند قرن، به‌مرور در سنت کلیسایی توجه ویژه‌ای به او معطوف شده است و تا حد پرستش او پیش رفته‌اند؛ گویا در جهان مسیحیت پس از یک مواجهة تفریط‌گونه با این شخصیت مُطَهَّره در سدۀ اول، به‌سوی یک تلقی افراطی از شخصیت و جایگاه او تا رساندن وی به مقام شایستۀ پرستش در سده‌های بعدی گام برداشته‌اند. در این پژوهش برآنیم که به‌صورت مقایسه‌ای، با روش تحلیل محتوا، شخصیت و جایگاه حضرت مریم(س) را در قرآن کریم و عهد جدید و الهیات مسیحی بررسی کنیم و نشان دهیم که توصیف حقیقی از این بانوی گرامی، در قرآن کریم صورت گرفته است. در ضمن، نقدگونه‌ای نیز به باورهای سنت کلیسایی دربارة شخصیت و مقام حضرت مریم(س)، ارائه خواهیم کرد.

روایت تولد و کودکی مریم (س) و عیسی (ع) در سوره‌ی آل‌عمران و سوره‌ی مریم از جمله داستان‌های مقطعی قرآن کریم است که هم‌سانی و ناهم‌سانی آن با روایت عهدین منجر به تنوع دیدگاه میان خاورشناسان و متفکران مسلمان شده و به‌طور خاص به شبهه‌ی اقتباس قرآن از منابع مسیحی دامن زده است. در حالی که غالب پژوهش‌های تا کنون موجود چنین قرابتی را در آیات سوره‌ی آل‌عمران و سوره‌ی مریم، و عناصر منفرد روایی در انجیل متی و لوقا بررسی کرده‌اند، اما مطالعات چندانی پیرامون چنین اشتراکات و اختلافاتی در قرآن و انجیل‌های غیررسمی انجام نشده است. اهمیت این دیالوگ به‌ویژه از جهت تأثیرگذاری اسلام بر مسیحیت و افزایش رجوع به اپوکریفای مسیحی در عصر بیزانس دو چندان است. قرآن کریم از ساختار ادبی و وجوه داستانی منحصر به فردی برخوردار است که امکان تحلیل روایی قصص وحیانی، گزینشی و معنادار آن را فراهم می‌کند. در این راستا، پژوهش حاضر نخست با به‌کارگیری عناصر نظریه‌ی روایت به شناسایی پیرفت‌های داستان تولد و کودکی مریم (س) و عیسی (ع) در قرآن (سوره‌ی آل‌عمران و سوره‌ی مریم) و انجیل‌های غیررسمی (انجیل یعقوب و انجیل کودکی توماس) می‌پردازد؛ سپس با رویکردی مقایسه‌ای، پیرفت‌های مستخرج از منابع و نحوه‌ی ترتیب، و تقدم و تأخر آن‌ها را بررسی می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از 22 پیرفت شناسایی‌شده‌ی داستان تولد مریم (س) و عیسی (ع) در قرآن (سوره‌ی آل‌عمران و سوره‌ی مریم) و انجیل‌های غیررسمی (انجیل یعقوب و انجیل کودکی توماس) 15 پیرفت هم‌سان و 7 پیرفت ناهم‌سان است. نتایج مذکور به‌لحاظ هم‌سانی‌های موجود میان روایت قرآن و روایت انجیل‌های غیررسمی می‌تواند وحیانی‌بودن قصص قرآن را تصدیق و به‌لحاظ ناهم‌سانی‌ها دعاوی اعجاز قرآن را تقویت کند؛ در عین حال که ناهم‌سانی‌ها در حکم ردیه‌ای بر شبهه‌ی اقتباس قرآن است.