آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مجموعه حاضر با عنوان «مختص اعلام‌الهداية»، مجموعه‌اي چهارده جلدي مي‌باشد. کتاب حاضر به زبان عربي درباره زندگي چهارده معصوم است، که جمعي از محققان در معاونت فرهنگي مجمع جهاني اهل‌بيت عليهم‌السلام جمع‌آوري و تهيه نموده‌اند. جلد حاضر، جلد چهارم کتاب با عنوان «الامام موسي‌بن‌جعفرالکاظم (ع)، الامام علي‌بن‌موسي‌الرضا (ع)، الامام محمّدبن‌علي‌الجواد (ع)»مي‌باشد. در اين مجلد درباره شخصيت و فضائل سه امام بزرگوار سخناني بيان شده است. همچنين درباره ويژگي‌هاي عصر امام کاظم (ع)، موضع‌گيري ايشان در برابر منصور، و فعاليت‌هاي امام کاظم (ع)، به شرايط سياسي ـ اجتماعي امام رضا و عملکرد و نقش فکري و ديني ايشان در جامعه، يژگي‌هاي عصر امام جواد، خصوصيات حاکمان معاصر با ايشان، فعاليت‌هاي علمي امام جواد (ع) و ميراث علمي ايشان اشاره دارد.

رویکرد بینامتنی یا ارجاعات میان متنی یکی از مباحث موردتوجه نظریه‌پردازان معاصر است. در این رویکرد فرض بر این است که متون مختلف از دیرباز باهم ارتباط دارند. قرآن معجزه بزرگ پیامبر اکرمj هم از جنبه خارق‌العاده بودن و هم از جنبه‌های لفظی و شیوایی ظاهری و هم زیبایی الفاظ، موردتوجه و شگفتی واقع‌شده است و به‌عنوان منبعی پربار و غنی با متون بعد از خود، پیوند و ارتباط برقرار نموده است.در پرتو صدها روایت و سیره عملى و موضع‌گیری اهل‌بیت( در گفت‌وگوها و جدال با مخالفان، به‌خوبی آشکار مى‌گردد که آنان، قرآن را محور هدایت و پشتوانه اصلى رسالت دانسته، آن را مرجع دینى، علمى و فقهى و راه و روش عملى قرار مى‌داده‌اند. با این مبنا، مناظرات امام جوادm از منظر بینامتنی قرآنی موردبررسی قرار گرفت: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امامm از الفاظ و تعابیر و مفاهیم قرآنی به‌طور گسترده‌ای استفاده نموده و این امر باعث جذابیت، عمق معانی و اثرگذاری کلام ایشان شده است. کاربرد آیات قرآنی در این مناظرات گاه بدون تغییر و گاه با تغییری جزئی و یا کلی و مضمونی بوده که نوشتار حاضر و تحلیل آن بر اساس نظریه بینامتنی به بررسی مناظرات آن امام و ارتباطش با قرآن می‌پردازد.

نقلی از جلسهٔ ازدواج امام جواد(ع) با امّ‌‌ الفضل (دختر مأمون) و مناظرهٔ امام؟ع؟ با یحیی بن اکثم در آن جلسه موجود است. هدف ما بررسی نسخه‌‌های موجود این روایت در کتب روایی، تفسیری و تاریخی است تا با مقابلهٔ آنها، مصدر یا مصادر اصلی این روایت کشف شود و میزان صحت این واقعه و جزئیات مطرح شده در آن تحلیل و بررسی شود. با اثبات این واقعهٔ تاریخی و بازیابی جزئیات آن در منابع حدیثی و تاریخی شیعه و سنّی، علم امام ‌به عنوان یکی از دلایل شیعه برای پذیرش امامت ائمه(ع) تأیید می‌شود. بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهد که این روایت، سه منبع اصلی دارد‌‌: 1) تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی؛ ۲) نقل ابن ‌‌شعبه حرّانی از کتاب علی بن ابراهیم قمی در موضوع تزویج امام جواد(ع) با امّ‌‌ الفضل که البته، به دست ما نرسیده است؛ 3) نقل شیخ مفید در کتاب الارشاد. این روایت در دیگر کتب روایی و حدیثی، به صورت نقل مستقیم یا نقل به مضمون درج شده است که نشان از اتفاق نظر علمای شیعه در‌بارهٔ جزئیات این واقعه دارد. تصریح متون تاریخی بر وقوع این ازدواج و ذکر اجمالی این روایت در آثار اهل سنّت نیز شاهدی دیگر بر صحت اصل واقعه است.

تاریخ ولادت و شهادت امام جواد(ع) از جمله موضوعاتی است که گزارش‌های تاریخی چندگانه‌ای از آن، در منابع تاریخی آمده است. رسیدن به نتیجه‌ای روشن در این گونه موارد، علاوه بر افزودن آگاهی‌های قابل اعتماد درباره معصومان(ع)، به شناخت بهتر زمان صدور برخی روایات و رویدادها مدد می‌رساند. این مقاله برای تعیین زمان دقیق تولد و شهادت امام جواد(ع)، با بررسی گزارش‌های موجود در منابع شیعه و اهل سنت درباره سال و ماه تولد امام(ع)، گزارش‌های تولد آن حضرت در غیر سال 195 قمری و نیز گزارش تولد ایشان در دهم ماه رجب را نامعتبر و گزارش تولد آن حضرت در پانزدهم ماه رمضان سال 195 قمری را مستند و برتر از دیگر گزارش‌ها شمرده است. این نوشتار، گزارش‌های دال بر شهادت امام جواد(ع) در غیر سال 220 قمری را نیز دارای اعتبار ندانسته و گزارش شهادت آن حضرت در آخر ماه ذی‌قعده سال 220 قمری را برتر از دیگر گزارش‌ها نهاده است.

یکی از جریان‌های فکری که امامان شیعه(ع) همواره با آن مبارزه می‌کردند، جریان فکری غلو است. بررسی منابع مختلف رجالی، فرقه‌شناختی و تاریخی نشان می‌دهد این جریان فکری که از دوره‌های قبل از زندگی امام جواد(ع) آغاز شده بود، در دوره آن حضرت هم تداوم یافت و ایشان همانند دیگر امامان:، به مقابله با آن پرداخت. این مقاله پس از توضیح درباره مفهوم غلو و انواع آن، مهم‌ترین افراد غالی و نیز افکار غالیانه عصر امام جواد(ع) را برشمرده است، که برخی از اهل سنت با باورهای غالیانه درباره دو خلیفه نخست را هم دربرمی‌گیرد، و سپس با بیان اقدامات امام همچون اعلام بیزاری از آنان، نقد اندیشه‌های ناصواب آنان با استدلال به آیاتی از قرآن و احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، روش برخورد امام(ع) با ایشان را تبیین کرده است.

مناظره به عنوان یکی از شکل‌های گفت‌وگو و تبیین باورها، جایگاه مهمی در زندگی اجتماعی اهل بیت: دارد. امام جواد‌(ع) نیز در مناظره‌های خود با گروه‌ها و گرایش‌های مختلف، با توجه به وضعیت و شرایط مخاطبان، از شیوه‌های متفاوتی بهره برده است که شناخت آن‌ها می‌تواند بر آگاهی‌های ما درباره آن حضرت و مسائل فرهنگی و اندیشه‌ای زمان ایشان بیافزاید. این مقاله با اشاره به دو بعد رفتاری و استدلالی در مناظرات امام جواد(ع) بر این باور است که آن امام بزرگوار، ضمن رعایت جایگاه طرف مقابل و احترام به عقاید او و تحمل آن، از استدلال‌های عقلی و دلایل نقلی و گاه روش ترکیبی، برای اثبات دیدگاه خود بهره می‌برد. از سویی دیگر، استناد به آیات قرآن و سیره و سخن پیامبر(ص) جایگاه ویژه‌ای در گفت‌وگوها و مباحثه‌های آن حضرت داشت. ایشان گاهی هم برای نقد عقاید و ادعاهای طرف مناظره از گزاره‌های مورد پذیرش مخاطب خود استفاده می‌کرد.