آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان‌نامه به بررسی موضوع آیات متشابه در قرآن کریم می‌پردازد که به سه محور اساسی اعتقادی: الوهیت، نبوت و معاد مربوط می‌شوند. این کار با مطالعه‌ای تحلیلی و تفسیری در پرتو روایات امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) انجام می‌شود. این تحقیق ناشی از نیاز مبرم به تمایز قائل شدن بین واضح و متشابه و درک معانی آیاتی است که ممکن است به عنوان مخالف با باورهای اساسی مکتب اهل بیت (علیهم السلام) فهمیده شوند. این مطالعه به چهار فصل اصلی تقسیم شد. فصل اول شامل اصول کلی بود که دلیل انتخاب موضوع و روش‌شناسی موضوع را توضیح می‌دهد، و همچنین مفاهیمی که در آن برای درک معانی واژگان پیام به آنها پرداخته‌ایم. در فصل دوم، آیات مشابه مربوط به مسائل الوهیت و توحید را جستجو کردم. فصل سوم آیاتی را جستجو کردم که ظاهر آنها دلالت بر نفی دارد. عصمت پیامبران یا تحدی مقام نبوت، ضمن پرداختن به آیات، و فصل چهارم به آیات مربوط به معاد و روز آخرت می پردازد که ممکن است از آنها برداشتی مغایر با اصول اعتقادی شود. این پژوهش با رویکردی علمی و مبتنی بر موارد زیر انجام شده است: انتخاب آیات مشابه در هر محور؛ شناسایی زمینه‌های تشابه و برداشت‌های نادرست اعتقادی؛ ارائه روایات منقول از امامان باقر و صادق (علیهما السلام) در تفسیر این آیات؛ تحلیل روایات و پیوند آنها با آیات قطعی؛ و انجام مقایسه تفسیری بین منابع دو گروه (شیعه و سنی). نتایج نشان داد که فهم آیات متشابه بدون مراجعه به روایات معتبر اهل بیت (علیهم السلام) که در روشن شدن مضامین قرآنی، رفع ابهامات و تثبیت مفاهیم صحیح اعتقادی نقش دارند، ناقص است. همچنین این تحقیق نشان داد که امامان باقر و صادق (علیهم السلام) رویکرد تفسیری دقیقی مبتنی بر تفسیر آیات متشابه با قطعیات ارائه دادند و بدین ترتیب تعادلی بین معنای ظاهری متن قرآن و روح تفسیری آن برقرار کردند.

دوره امامت امام محمد باقر(ع)(94-114ق)، همزمان با تحولات عمیق فکری، سیاسی و فرهنگی جامعه اسلامی بود. در این دوره، به دلیل ضعف حکومت اموی و درگیریهای داخلی، فرصتی برای امام باقر(ع) ایجاد شد تا با تأسیس یک جریان علمی منسجم، پایه‌های مکتب تشیع را تقویت کنند. امام باقر(ع) با تشکیل حلقه های علمی در مدینه، زمینه ساز تأسیس دانشگاه بزرگ شیعه شد. ایشان در علوم مختلفی مانند فقه، تفسیر، کلام، حدیث و علوم قرآن تدریس می کردند. امام پنجم(ع)، با تربیت شاگردانی برجسته، نه‌تنها میراث حدیثی و فقهی اهل‌بیت (ع) را حفظ کردند، بلکه شبکه‌ای از عالمان شیعه را پرورش دادند که نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری هویت شیعه در سده‌های بعد ایفا کردند و نشر معارف اهل بیت(ع) و توسعه تشیع داشتند. از جمله شاگردان امام باقر(ع) می توان به جابر بن یزید جعفی )نجاشی، 1365ش: 128-129)، زراره بن اعین(م 150 ق)(نجاشی، 1365ش: 175؛ طوسی، 1373: 176)؛ محمد بن مسلم ثقفی(نجاشی، 1365ش: 123-124)، ابان بن تغلب(نجاشی، 1365ش: 10-13؛ طوسی، 1373ش: 109) اشاره کرد. هر یک از این اصحاب و شاگردان امام (ع) هزاران حدیث از امام باقر(ع) در زمینه های مختلف نقل کردند که بعدها در کتب اربعه حدیثی شیعه (کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب، استبصار) جای گرفت. همچنین بسیاری از استنباط های فقهی شیعه بر اساس روایات منقول از شاگردان امام باقر(ع) شکل گرفت. از سوی دیگر، این شاگردان و اصحاب امام باقر (ع)، در شهرهای مختلف مانند کوفه، بصره، قم و خراسان به تدریس پرداختند و تشیع را گسترش دادند. منابع رجالی مهمی مانند «رجال نجاشی»(فهرست اسماء مصنّفی الشیعه) اثر احمد بن علی نجاشی (متوفای 450 ق) و «رجال طوسی»(الفهرست) نوشته شیخ طوسی (385-460 ق)، اطلاعات ارزشمندی درباره شاگردان امام باقر(ع) در اختیار می‌گذارند. با بررسی و استخراج داده‌های این آثار و دیگر کتب تراجم و فهرست‌نگاری‌ها، می‌توان به تحلیل دقیق‌تری از نقش علمی و فرهنگی شاگردان امام باقر(ع) در تاریخ تشیع دست یافت. تاریخ علم در مکتب شیعه از جمله حوزه‌هایی است که تاکنون کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است؛ ازاین‌رو، با توجه به اینکه کتاب‌های نجاشی و شیخ طوسی بر پایه‌ی نام عالمان و آثار آنان تدوین شده‌اند، با بررسی و تحلیل آن ها می توان تصویری روشن‌تر از سیر علمی شیعه در آن دوران ارائه داد. با توجه به مطالب فوق، می توان گفت شاگردان امام باقر(ع)، مـنشأ‌ خـدمات‌ عـلمی‌ و فرهنگی به جوامع شیعی شدند و در‌ علوم متداول در حوزه‌های شیعی تأثیرگذار بودند. از این‌رو ضرورت شناخت این شاگردان، به‌وضوح نمایان می‌شود و محققان حوزه تاریخ تشیع، نمی‌توانند آنان را نادیده بگیرند. بنابراین، پژوهش حاضر به دنبال آن است ضمن معرفی و دسته بندی نظام مند از شاگردان امام باقر(ع) بر پایه کتاب رجال نجاشی و رجال طوسی، نقش و جایگاه علمی آنان در تاریخ تشیع را نیز تبیین کند.

تحقیق در مورد نقش امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) در تحولات اندیشه شیعی، در بررسی تاریخ اسلام و علم کلام شیعه، از اهمیت و ضرورت بسیاری برخوردار است. این دوره که شاهد رشد فعالیت های فکری در دکترین شیعه بود، مرحله ای تعیین کننده در رشد اندیشه و فقه اسلامی به شمار می رود. درک تحولات فکری این دوران بینش صحیح و کاملی در مورد رشد ایدئولوژیک اسلام شیعی فراهم می کند. آموزه ها و تفاسیر منتشر شده از سوی امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) اساس فقه و کلام شیعه است و در طول قرن ها عقاید و اعمال میلیون ها مسلمان شیعه را شکل داده است. مطالعه این دوره برای درک بافت تاریخی و پویایی اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار بر گفتمان فکری شیعه ضروری است. افول خلافت امویان و ظهور عباسیان شرایط مساعدی را برای شکوفایی علمای شیعه و مشارکت در بحث های کلامی و دینی ایجاد کرد. پژوهشگران با مطالعه تعامل علمای شیعه و امام باقر و امام صادق علیهما السلام و دیگر جریان های فکری آن زمان می توانند عواملی را که هویت و استقلال فکری شیعه را در این دوران شکل داده است، تشخیص دهند. از این منظر به بررسی نقش امام باقر و امام صادق علیهما السلام در رشد اندیشه شیعی خواهیم پرداخت. این تحقیق تاریخی به روش توصیفی و تحلیلی سامان یافته است. رویکرد توصیفی-تحلیلی برای بررسی نقش امامان باقر و صادق(علیهما السلام) در تحولات اندیشه شیعی مناسب است، زیرا بر گردآوری و تحلیل داده های تاریخی مربوط به وقایع و شخصیت های آن عصر تکیه دارد. این رویکرد به درک شرایط زمانی و محیط فرهنگی و سیاسی که این تحولات فکری در آن به وجود آمد کمک می کند. نتایج حاکی از آن است که شیعیان با منازعات و چالش های شدیدی با هدف حذف اصول خود مواجه بودند که منجر به وخامت اوضاع سیاسی و اجتماعی و تعمیق اختلافات بین مسلمانان شد. در این زمینه، امام باقر (علیه السلام) با ارائه الگوی متمایز از رهبری فکری، اهمیت امامت را به عنوان یک منصب الهی که جنبه های سیاسی را به یک مسئولیت اخلاقی و معنوی تبدیل می کند، برجسته کرد. امام جعفر صادق (علیه السلام) نیز دیدگاه جامعی از امامت که شامل رهبری فکری و تفسیر وحیانی بود ارائه کرد و برای حفظ سلامت دین و توسعه اندیشه اسلامی با احتیاط با مراکز قدرت و دیگر قدرت طلبان برخورد کرد. امام صادق علیرغم چالش‌های سختی که با آن روبه‌رو بود، موفق شد پایه‌های فکری محکمی ایجاد کند و به تقویت و توسعه اندیشه شیعی کمک شایانی کرد.

انقلاب علمی و فرهنگی شیعه، در عصر امامت امام محمدباقر7، با مدیریت آن‌حضرت و توسط جمعی از شاگردان زبده و نخبه ایشان آغاز شد و جامعه شیعه را از فقر فرهنگی به مرحله شکوفایی و بالندگی رساند. این لایه از اصحاب الباقر7 را می‌توان با کلیدواژه «أَصْحَابُ‏ أَبِی» در فرمایشات امام جعفر صادق7 بازشناخت. توصیه ویژه‌ای که امام باقر7 در آخرین لحظات عمر، به فرزندشان درباره یاران خود ابراز فرمودند، همچنین کارکردهای دین‌شناسانه و جامعه‌شناسانه‌ای که از سوی امام صادق7 در مواضع مختلف ایراد شده، ضرورت بازشناسی مصادیق و کارکردشناسی فرهنگی «أَصْحَابُ‏ أَبِی» را بیش از پیش، هویدا می‌سازد. این نوشتار، با شیوه تحلیل متون حدیثی شیعه، به این دو مهم پرداخته است.