آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

گفته‌اند کار فلسفه قراردادن هرچیز در جای خودش است و این غالباً بدان معناست که مخالفت و موافقت با پدیدارها کار فلسفه نیست یا اگر با احکامی درباره‌ی چیزها مخالفت یا موافقت می‌کند نه از آن رو است که غرضی در میان است، بلکه به آن جهت است که می‌خواهد حدود آن را تعیین نماید. در متن پیش رو نگارنده کوشیده است حدود و جایگاه فرهنگستان علوم اسلامی قم را معین نماید. به‌ویژه می‌کوشد تا نسبت آن را با دیگر جریان‌های فکری حوزه، فضای عمومی علم در ایران، دانشگاه و انقلاب اسلامی معین نماید. اینکه تا چه اندازه این کوشش قرین توفیق بوده را به مخاطب فکور وامی‌گذاریم.

این نوشته فصل نخست از رساله جناب آقای محمد صادق پور ابراهیم اهوازی با عنوان «بررسی اندیشه سیاسی اصحاب فرهنگستان علوم اسلامی» در دوره کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی که در تیرماه 1391 در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران دفاع شده است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، فضا برای نقد تجدد مهیا گشت و افراد و گروه‌های زیادی انتقاد از آن را سرلوحة کار خویش قرار دادند. در این میان، «فرهنگستان علوم اسلامی قم» نیز یکی از نحله‌هایی بود که با شدت و توان و با رویکردی تمدن‌ساز به اسلام، سعی نمود پایه‌های تمدن اسلامی را در مقابل تمدن غربی استوار سازد. بر این اساس، در تحقیق حاضر برآنیم که اندیشة سیاسی اصحاب «فرهنگستان علوم اسلامی قم» را بررسی نماییم. بدین منظور، روش جماعت‌گرایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای رسیدن به مقصود، غیریت‌سازی جماعت فرهنگستان با تجدد و نقدهای فرهنگستان به فلسفة اسلامی از نظر خوانندگان خواهد گذشت. هم‌چنین، مبانی فلسفی فرهنگستان (فلسفة شدن اسلامی) معرفی می‌گردد. در نهایت، تأثیر موارد فوق بر اندیشة سیاسی اصحاب فرهنگستان تبیین خواهد شد.

اگر بپذیریم که فرهنگستان یک جماعت است، این «جریان» نیز مانند هر جماعت دیگر، دارای نوع خاصی از روابط میان اعضایش می­باشد که موارد مشترک بی­شماری از قبیل اصول مشترک، خیر مشترک، قواعد مشترک، معانی مشترک، اهداف و زندگی مشترک را در خود جای داده است. در معرفی و شناساندن یک جماعت، و توصیف چگونگی شکل­گیری و اعلام موجودیت آن، با بررسی ابعاد شخصیتی بنیانگذار، و اشاره به فعالیت­های وی، می­توان انگیزة بنیانگذار را در تأسیس جماعت مورد علاقه­اش کشف کرد. در ادامه، فهمیدن این موضوع که جماعت مذکور، مسائل پیرامونش را چگونه درک می­کند، جایگاه مهمی دارد. بحث دیگر، در راستای پی­بردن به تاریخچه تأسیس یک جماعت، بررسی موضع­گیری­های مختلف جماعت مورد مطالعه، در مسائل و رویدادهای مختلفی است که در آستانه تأسیس به وقوع پیوسته است. عکس­ العمل­های نظری و عملی یک جماعت در مواجهه و رویارویی با حوادث و وقایع جامعه، ما را به غیریت­سازی­ها، و تعاملات جماعت مذکور با جماعات دیگر رهنمون می­سازد. بر این اساس، در این فصل، سعی خواهد شد، تاریخچه شکل­گیری فرهنگستان، مبتنی بر روش جماعت­گرایی بررسی شود.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ بحث از نسبت علم و دین و تعارضات و همراهی های آنها با هم سابقه طولانی هم در تک تک ما دارد و هم در تاریخ تاملات فلسفی داستان طولانی ای پیدا کرده است. این بحث خصوصا پس از اوج گیری علم جدید و بالخصوص با طرح نظریاتی مانند تکامل داروین و مکانیک کوانتوم جدی­ تر شد، البته بیشتر در بستر مسیحیت. اما در ایران مساله کمی متفاوت بود، آشنایی دیر هنگام با علم جدید و نتایج مختلف آن بالخصوص در علوم انسانی و اجتماعی و مدیریتی و اقتصادی خیلی از صاحبنظران را به این فکر فرو برد که جایگاه این علوم و مبانی و دیدگاه های مستتر و یا مطرح شده در آنها در نسبت با اعتقادات دینی اسلامی چیست. این جرقه پس از چند سال نام «نظریه علم دینی» به خود گرفت. نظریه ای که تلاش می کرد نسل جدیدی از علوم را غالبا در مقابل علوم فعلی و مبتنی بر جهان بینی دینی پرورش دهد. این نظریه را گروه ها و اندیشه های مختلفی پیگیری کردند که شاید هیچ وجه مشترکی میانشان جز نام علمِ دینی موجود نباشد! جریان فرهنگستان علوم که با اندیشه های سید منیر الدین هاشمی آغاز شد و اکنون با دیدگاه های حجت الاسلام میرباقری ادامه پیدا می کند، جریان فلسفه اسلامی که بیشتر از همه متاثر از دیدگاه آیت الله جوادی آملی است، جریان متفکران فلسفه علمی که محوریت آنها را سعید زیباکلام و حمیدرضا آیت اللهی تشکیل می دهند و همچنین جریان فردیدی ها و ... همگی کمابیش معتقد به چنین ایده ای هستند. اما این اندیشه مخالفان زیادی نیز دارد که از قضا تقریبا همان روشنفکران دینی همانند عبدالکریم سروش و علی پایا و مصطفی ملکیان هستند. مخالفان معمولا مدعی هستند که این دیدگاه آزادگی علم را از بین خواهد برد و سبب رکود علم و جدایی آن از معیار اصلی اش یعنی تطابق با واقعیت می گردد. ما در این درس-گفتگو برخی دیگاه های موافقان و مخالفان علم دینی را خواهیم شنید و بررسی خواهیم کرد که این ایده تا چه حد می تواند چراغ راه ما برای مواجهه با علم و دنیای جدید باشد.