آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در تفسیر، ترجمه و تأویل قرآن کریم با ترجمه آزاد و عدم پایبندی به برخی ظرافت­ها روبه ­رو هستیم؛ از جمله امور بلاغی از حذف، ایصال، فصل، تشبیه، استعاره و کنایه و ... در حد فراوانی استفاده شده است. لذا مترجم باید به این امر دقت و تسلط کامل داشته باشد. از موارد دیگری که پیش روی ما قرار دارد، تنوع و تفاوت­ های ترجمه و تفسیر قرآن کریم است. دو فرهنگ، دو سلیقه و دو زمان مختلف در رویکردهای ترجمه­ ها تأثیرگذار است و این موارد می­ تواند هم در ذوق پدیدآورندگان مؤثر باشد و هم در دریافت کننده­ ها. بنابراین، در این پژوهش این نکات بحث برانگیز به آن اشاره شده است. این پژوهش در صدد است که با بهره­ جویی از شیوه توصیفی– تحلیلی و با هدف تبیین رویکرد ترجمه با محوریت دو مترجم و متفکر قرآنی یعنی موسوی گرمارودی و ابوالفتوح رازی پرداخته شود. هدف از انجام این پژوهش اثبات این فرضیه است که در ترجمه و تفسیرهای قرآنی گرمارودی، عامه ­پسند و نزدیک به زبان مردم بودن، سلیس و روان بودن بسیار به چشم می ­خورد و در ترجمه ابوالفتوح رازی، اولین ترجمه و تفسیری است که به زبان دری ارائه شده است و از ابتدای ترجمۀ بخشی از آیات را به دست می­ دهد، آنگاه به تفسیر آنها می ­پردازد.

ضمن یادداشتهای برافزوده نسخه کهنی از النهایة شیخ طوسی مورخ 554ق (کتابخانه آستان قدس رضوی، ش 49277) متن کوتاهی شامل چند پرسش فقهی درباره نیت از ابوالفتوح رازی و پاسخهای او نوشته شده است. این متن از آن رو حائز اهمیت است که تنها متن فقهی مستقلی است که از ابوالفتوح رازی سراغ داریم. همچنین جزء کهنه‌ترین متون فقه شیعی به زبان فارسی محسوب می‌شود.

عرفان به‌عنوان جریان باطنی در طول تاریخ اسلام حضور جدی و غیر قابل انکاری داشته‌است. در نسبت مذهب شیعه با جریان عرفان و تصوف اسلامی، از ابتدای تاریخ تصوف نظرات و دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است. از منظر تاریخی آن‌گونه که مشهور است نسبت و نزدیکی تشیع و تصوف را به قرن هفتم و هشتم هجری قمری می‌رسانند. پژوهش پیش‌رو درصدد است با رویکردی توصیفی و براساس مطالعات کتابخانه‌ای از این نسبت در اندیشه‌های یکی از مفسران شیعی مشهور قرآن مجید یعنی ابوالفتوح رازی متوفی قرن ششم هجری قمری سخن بگوید. در پژوهش پیش‌رو با تاکید بر دیدگاه‌های ابوالفتوح در بحث‌های عرفان نظری به‌ویژه مباحث خداشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی و به نوعی بررسی مقایسه‌ای با دیدگاه‌های رایج عرفانی در حوزه‌های مذکور، پرداخته‌ایم. از منظر ابوالفتوح رازی احاطه به ذات خدا محال است و مواجهه ماسوی الله با خداوند در واقع مواجهه با خدای تصورشده در ذهن و ظن بشری است. هرچند الله به عنوان اسم خاص خدا و متمایز از سایر اسماء است، اما ذات الهی متفرد و بدون مشارک در صفات ذات است. او همچنین قایل است اسم غیر از مسمی است، و همچنین با تعریف و تقسیم‌بندی خاصی که از صفات الهی ارایه می‌کند آن‌ها را عین ذات دانسته، او در ارایه تقسیم‌بندی مراتب اسماء یا صفات رویکردی مشابه با مکتب ابن‌عربی اخذ نموده. او ضمن انکار رویت حسی خدا رویت واقعی را ابصار قلبی می‌داند. در حوزه مباحث جهان‌شناسی نیز ابوالفتوح دنیا را سرای فانی که باید از آن نجات یافت معرفی می‌کند و با طرح شیئیت داشتن معدوم معلوم به نحوی به نظریه اعیان ثابته به عنوان دیدگاهی برای توجیه بحث علم پیشین الهی نزدیک شده است. و در بحث آفرینش الهی نیز به بررسی و تطبیق دیدگاه او و بحث تجلی در ابن‌عربی پرداخته‌ایم. در بُعد انسان‌شناسی‌ با بررسی دیدگاه او پیرامون شناخت آدم و چگونگی آفرینش انسان، خلافت و شناخت فطرت انسانی از منظر وی به نزدیکی دیدگاه‌های او با نظریات مطرح در عرفان نظری در مکتب ابن‌عربی مواجهه می‌شویم و با طرح نظریه تبعیت علم و عالم از معلوم در حوزه جبر و اختیار انسان تقدیم او بر ابن‌عربی را در این مساله مطرح کردیم. در بحث‌های مذکور حتی در ظاهر برخی عبارات و محتوای جملات ابوالفتوح می‌توان نزدیکی اندیشه‌های او و دیدگاه‌های عرفانی رایج در مکتب ابن‌عربی را ادعا نمود.

ابوالفتوح رازی یکی از برجسته ترین واعظان منطقه ری در قرن ششم هجری است. این سمت موجب گردیده است، تفسیر او سبک واعظانه داشته باشد. از اقتضائات چنین سبکی توجه ویژه به روایات تفسیری است. وی به بالغ بر دوهزار و هفده حدیث استناد کرده است. ابوالفتوح رازی از تفاسیر پیش از خود چون جامعه البیان و تبیان اثر پذیرفته و بر تفاسیر پس از خود به ویژه تفاسیر فارسی چون جلاء الاذهان و منهج الصادقین تاثیر داشته است. تفسیر وی یک تفسیر جامع است. در سبک تفسیری او روایات کاربردهای متنوعی پیدا کرده است؛ نظیر: تبیین معنای واژگان قرآنی، تعیین مصداق برای مفاهیم عام قرآنی، حل مشکل و رفع ابهام بدوی از آیات، تخصیص مفاهیم عام آیات، تاکید بر معنای ظاهری آیات، تبیین و تفصیل احکام الهی در آیات الاحکام، بیان احکامی که در قرآن کریم تشریع نشده است،‌ تعیین مکی و مدنی، تعیین آیات ناسخ و منسوخ، بیان پاداش معنوی خواندن سوره ها، تناسب روایت با مفاد آیه، تاویل آیات متشابه، شان نزول آیات و سور.وی با توجه به معاصرت صحابه با نزول وحی به آرای اجتهادی صحابه و تابعین در تفسیر توجه ویژه ای داشته است. او چون قدمای امامیه خبر واحد را فاقد حجیت می داند و از نقل روایات اسراییلی در قصص قرآن به شدت انتقاد می کند.

تفسیر روض‌الجِنان و روح‌الجَنان اثر گران‌سنگ دانشمند و عالم قرن ششم هجری، ابوالفتوح رازی، است؛ قرنی که دوره‌ی پختگی و کمال نثر فارسی نام گرفته است.‌به طور قطع،تألیف این اثر در ایران موجب شده است که متـأثر از فضای فکری، فرهنگی و زبانی ایران آن روزگار باشد. یافتن رگه‌هایی از تاریخ، فرهنگ و زبان قوم ایرانی در تفسیر ابوالفتوح رازی موضوع اصلی این پایان‌نامه است. دراین تحقیق، عناصر نشان‌دهنده‌ی فرهنگِ ایرانی مثل اسطوره‌های ایرانی، مسائل مربوط به گویش، اشعار فارسی، ضرب‌المثل‌ها و داستان‌هایبرگرفته از فرهنگ ایرانی، طبقه‌بندی شده و برمبنای این طبقه‌بندی، نتایجی به دست آمده که میزان دانش و احاطه‌ی مفسر بر جوانب فرهنگ ایرانی نشان می‌دهد.

بحث نسخ یکی از دانش های مهم قرآنی است. رخداد نسخ در آیات قرآن بسیاری از نفسیرگران، اصول فقه نگاران و ... را به بحث و بررسی این پدیده واداشته و شماری را ناگزیر از نگارش کتابهایی مستقل در موضوع نسخ گردانیده است. مباحث زیر مجموعه نسخ، چون تعریف نسخ، شرایط نسخ، اقسان نسخ، آیات ناسخ و منسوخ و .. معرکه آراء اصول شناسان و قران پژوهان قرار گرفته است تا آن جا که ناسازگاری قرآن پژوهان در این دانش بیش از دیگر علوم قرانی به نظر می رسد.

در جهان اسلام تفسیرگران بسیاری آیات قرآن را به بحث و بررسی نشسته اند. در این پروسه شماری تا اعماق اقیانوس معارف قرآن فرو رفته و مرواریدهای بسیاری صید کرده اند و خود را در فهم آیات توانا نشان داده اند و در برابر عده ای با تکرار نظریات دیگران از ضعف و ناتوانی خود پرده برمی دارند و عجز خود را از فرو رفتن در اعماق وحی روشن می سازند.

محدث، متکلم، مفسر ارجمند شیعی، علامه، قدوۀ المفسرین، جمال الدین ابوالفتوح حسین بن علی خزاعی رازی از پرچم داران و طلایه داران تفسیر کلام الهی است، اثر عمده وی تفسیر گران ارج "روض الجنان و روح الجنان" یکی از پنج تفسیر مهم کهن به زبان پارسی و کهن ترین تفسیر پارسی به زبان شیعی است. همچنین روض الجنان را می توان از تأثیرگذارترین متون و منابع در غنا و شکوفایی و بالندگی زبان شیرین فارسی دانست. اهیمت و جایگاه بلند این اثر ارزشمند را می توان از رهگذر بررسی و نگرش چند سویه و مطالعه ابعاد گوناگون آن دریافت.