آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش آگاهانه در مسیری گام نهاده که در مظان بسیاری کژفهمیها قرار دارد. از یک سو پای اگزیستانسیالیسم با همه ی گونه گونی هایش در میان است و از سوی دیگر مولانا که سرشار مضامین فلسفی، الهیاتی، حکمی و حتی روانشناختی است. آیا در این معرکه می-توان حرف نویی زد که تکرار مکررات نباشد؟ با این امید در مقدمه پژوهش بحث خواهیم کرد که آیا نسبت دادن شیوه های تفکر قرن بیستمی به یک متفکر قرن سیزدهمی به لحاظ روش شناختی معتبر است؟ سپس در نخستین فصل از جدی ترین معضله اگزیستانسیالیسم که همان «چیستی آدمی» است، می آغازیم و نشان می دهیم که مولانا نیز این پرسش سهمگین را محور منظومه فکری خود قرار می دهد. در فصل دوم نشان خواهیم داد که مولانا و اگزیستانسیالیسم در نقد عقل بر یک منهاج رفته اند. هر دو از روحیه انتزاع برائت جسته اند و بر پرده پوشی های دلیل و واسطه سازی های فلسفه شوریده و معرفت را جزئی از وجود آدمی شمرده اند. در فصل سوم خواهیم دید که احساسات وجودی انسان در کسب معرفت نقش دارند و در این موضوع نیز منظومه فکری مولانا شباهتهای شگفتی با شیوه های اگزیستانسیال دارد. اما در فصل چهارم بحث می کنیم که انگیزه مولوی از نقد علیت، نه دفاع از ساحت خداوندی بلکه دفاع از آزادی انسانها و قدرت انتخابشان بوده است که برای برجسته سازی این مضمون بازهم شیوه های اگزیستانسیال به یاری ما می-آیند. در فصل پنجم از تعلیق اخلاق و جهش ایمان سخن خواهیم گفت و می بینیم که این مفاهیم با دریافت و تعبیری که ما در وهله نخست از واژگان «تعلیق» و «نسبیت» به ذهنمان خطور می کند، به کلی متفاوت است. زیرا نسبی نمایاندن اخلاق در دوران ما عمدتاً از تردید و احیاناً نفی و انکار در ارزش های دیرینه سرچشمه می گیرد اما داستان در مثنوی از رنگی دیگر است. امید دارم که این تلاش کوچک، گامی نو در شناخت گنجهای معرفت در این سرزمین کهن باشد

بیان مسئله: مطالعات جدید روان‌شناختی به‌طور اقناع‌کننده‌ای اثبات می‌کنند که متغیر نوستالژی با میزان آگاهی و گسترة شناختی افراد رابطه‌‌ای بسیار عمیق دارد؛ ازهمین‌رو، نباید نوستالژی را فقط مفهوم و برایندی حسی و حسرت‌آور از یادکرد گذشته‌های خاطره‌انگیز دانست که پیامدی فروکاسته و انفعالی درپی دارد. نوستالژی در فهم واقعی، کارکردی عقلانی و کنشی فعال تلقی می‌شود که می‌توان با ایجاد زمینة گفته‌پردازی و بهره‌گیری از شریک گفتمانی به مبانی خلاقانه و مولد آن دست یافت. روش: این مقاله درپی پاسخ‌دادن به این پرسش‌ها به‌روش مطالعة کتابخانه‌ای به‌شیوه‌‌ای تحلیلی است: 1) آیا می‌توان نی‌نامه را یک متن نوستالژیکی عالی متفکرانه و کدهای زبانی آن را نوعی زبان رفتاری تصعیدی دانست؟ 2) آیا می‌توان رابطه‌‌ای معنادار از امتزاج نوستالژی و تصعید در نی‌نامه به دست آورد؟ یافته‌ها و نتایج: تمایلات واپس‌زده و تصعیدی به هیچ شکلی در روند زندگی انسان فراموش نخواهند شد و پیوسته به هر طریقی فرد را در چنبره و مخمصة فشار نیروهای درونی قرار می‌دهد؛ بنابراین، این نیروها یا از مجاری زبان و یا از رهگذر ارگانیسم، خود را بروز می‌دهند؛ از اینجاست که شعر و شاعر در مطالعات روان‌شناختی بسیار مهم و جدّی به شمار می‌روند. قدر مسلم با اتکای همین مفاهیم، مولانا توانسته است نی‌نامه را با ساحتی گفتمانی روایی برای تبیین جهانی متفکرانه نوستالژی و زبانی تصعیدی مدبرانه فراهم آورد.

بیان مسئله: در دورة قاجار با گرایش افکار مردم و هنرمندان به ادبیاتِ عرفانی، نقاشان با تأثیر از این فضا و با استفاده از نمادها (عناصر طبیعت)، به خلق تصاویر نابی از این مضامین پرداختند. مولانا نیز در انتقال اندیشه‌های ماورایی و عرفانی خود با کاربرد نمادین از عناصر طبیعت، پرنده را نمادی از روح و جان انسان (عاشق)، گل را نمادی از بهشت و خداوند (معشوق) و باغ را عالم مأوایِ روح برای رسیدن به یگانگی می‌داند. هدف از این پژوهش تحلیل رابطة معنایی عناصر طبیعتِ موجود در نقاشی گل و مرغِ عصر قاجار با تصاویر خلق‌شدة عرفانی از این عناصر در اندیشه و شعر مولاناست. پرسش اصلی پژوهش این است که «چه رابطة معنایی را می‌توان بین نقاشی گل و مرغ در دورة قاجار و عرفان مولوی جست‌وجو کرد». روش: این پژوهش به‌روش توصیفی‌تحلیلی براساس آثار گل و مرغ دورة قاجار و مطالعة تطبیقی با اشعار عرفانی مولانا انجام شده ‌است. یافته‌ها و نتایج: همانگونه که مولانا به نماد پرنده از منظر تجلی روح، عاشق و سالک می‌نگرد و نماد گل سرخ را تمثیلی از تجلی عشق، بهشت پایدار، جلوه و مظهر خدا می‌شمرد، در دورة قاجار نیز عناصر نقاشی ایرانی (گل و مرغ) به‌صورت نمادین و سرشار از رمز و حضور معنا با همان مفاهیم موجود در اشعار مولانا به تصویر درآمده‌اند.

بیان مسئله: در نگرش مولوی به حواس پنج‏گانۀ ظاهری آدمی، حس شنوایی جایگاهی ممتاز و برتر دارد؛ بنابراین مولوی با توجه‏ به ساحت بیرونی انسان و با نگرش فیزیولوژیک، حس شنوایی را نخستین و مهم‏ترین حس فعال انسان برای ادراک دنیای محسوسات می‏داند. این حس در پیوند با دل و درون آدمی، زمینه‏های تکامل حقیقی انسان را با شنیدن سخنان بزرگان فراهم می‏آورد. ازسوی دیگر با توجه ‏به ساحت درونی انسان و با نگرش معرفت‏شناسانه، گوش باطنی را از مراتب وجودی و روحی آدمی می‏داند که دراثر رفع حجاب‏ها، موجب درک و فهم سخن و صدای جماد و نبات و عالم عرش و فرش می‏شود. روش: این مقاله به روش تحلیلی به واکاوی نگرش مولوی دربارۀ حس شنوایی در ساختمان آفرینش آدمی می‏پردازد. یافته‌ها و نتایج: مولوی بر آن است که انسان‏ها، ضمن بهره‏گیری از حس شنوایی برای ارتباط با دنیای بیرون، باید تاحدّ امکان بکوشند تا مرتبۀ حس شنوایی ظاهری را به مرتبۀ شنوایی باطنی برسانند و آن را تکامل بخشند تا از صوت عالم بالا و ذوق و وجد روحانی حاصل از آن بهره‏مند شوند؛ نیز ازپی آن به صدا و آواز حق برسند (گفت پیغمبر که آواز خدا/ می‏رسد در گوش من همچون صدا).