آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی قصهی ذبح حضرت اسماعیل ( در قرآن کریم و سنت معصومین( با رویکرد تربیتی انجام شد. روش این پژوهش کیفی و از نوع توصیفی تحلیلی است. هر چند زبان قرآن، زبان هدایت و تربیت است اما از اسلوب قصه‌گویی نیز با ویژگی‌های خاص برای انتقال مفاهیم تربیتی بهره برده است. یکی از قصه‌های قرآنی که حاوی نکات عمیق و متعدد تربیتی است داستان قربانی کردن حضرت اسماعیل ( است. دربارهی ذبیح مورد اشاره در قرآن دو دیدگاه وجود دارد که دیدگاه تحقیقی با استناد به قرائن قرآنی و تاریخی و کلام اهل بیت (، مسلم بودن ذبح حضرت اسماعیل(است. نکات تربیتی قصهی ذبح و وجوه مختلف آن مورد مطالعه قرار گرفت ولی پژوهش مستقلی در این خصوص مشاهده نشد. مهمترین پیام تربیتی داستان ذبح اسماعیل ( را می‌توان این نکته دانست که ابتلاء و آزمون‌های الهی با هدف به کمال و سعادت رساندن انسان انجام میشود؛ همانطور که ابراهیم ( در سایهی آزمون‌های الهی و سربلندی در آن علاوه بر نبوت، به مقام امامت نیز نائل شد. تسلیم محض بودن ابراهیم ( و اسماعیل( از دیگر نکات تربیتی قابل تأمل در این داستان است. شاهکار حضرت ابراهیم (در این داستان دل بریدن از تمام وابستگیها حتی حب فرزند برای اطاعت از فرامین الهی است. ابراهیم ( قهرمان مبارزه با نفس و آزادی از هر چیز، جز محبت و رضای خداوند است. نتیجهای که از پژوهش حاضر میتوان گرفت این است که هر بندهای حتی در جایگاه پیامبری مورد آزمایش و ابتلاء قرار میگیرد و در پرتو همین آزمایشها و تحمل سختیها و جدایی از وابستگیها است که به اوج مقام بندگی خواهد رسید.

جنبه اخلاقی و عقلانی آزمون ابراهیم7 در ماجرای ذبح فرزندش اسماعیل7 را از ابعاد مختلفی می‌توان بررسی کرد. در این میان دیدگاه‌های عقل‌گرایی افراطی و ایمان‌گرایی، نمی‌توانند برداشت درستی از این ماجرا داشته باشند و هرکدام، طبق مبانی خود، به نحوی این عمل ابراهیم7 را مخالف عقل و اخلاق اعلام می‌دارند، از یک سو طرفداران عقل‌گرایی این ماجرا را ناهماهنگ با داده‌های عقلانی دیده و در‌برابر‌آن به شدت موضع‌گیری می‌کنند و از سویی دیگر ایمان‌گرایان نیز عقل و ایمان را در تعارض و تضاد با هم می‌بینند و ایمان را ترجیح می‌دهند. رویکرد انتقادی نیز با گذار از ایمان‌گرایی و عقل‌گرایی افراطی زمینه فکری مناسبی را برای ورود به ایده عقل‌گرایی معتدل مهیا می‌سازد و در نهایت، تنها رویکرد عقل‌گرایی معتدل است که می‌تواند عدم تعارض عقل و ایمان را در این ماجرا اثبات کرده وغیراخلاقی نبودن عمل ابراهیم7 را ثابت کند. بنابراین، دیدگاه، بندگی و تسلیم محض بودن ابراهیم7 و فرزندش اسماعیل7 عین عقل و اخلاق است، چراکه هر دو برمبنای اهل خرد، به حد و حدود داشتن عقل و ناتوانی آن در شناخت کامل حقایق هستی واقفند و می‌دانند که حقیقت این فرمان الهی از محدوده ادراک عقلی آنان فراتر است. ازاین‌رو از سر‌تدبیر و آگاهی، تسلیم امر الهی شده جهت اجابت امر محبوب که از جان گرانقدرتر و از هر امر مقدسی مقدس‌تر است از خود و داشته‌های خود می‌گذرند تا این سرسپردگی را به اوج رسانده و صدق خود رادر وادی بندگی عیان گردانند.

در این مقاله با اشاره به تفسیرهای آگوستین، آکوئیناس و کرکگور از داستان ذبح اسماعیل به‌دست ابراهیم، نویسنده راه‌حل خود را برای رهایی از تضادنمایی میان حکم معقول اخلاقی و حکم شرعی در این داستان بیان می‌کند و با استفاده از ایمان و اعتماد ابراهیم به عدالت خداوند، می‌کوشد به اشکال‌های مطرح در این زمینه پاسخ گوید. در ارزیابی نهایی به نظر می‌رسد اگر بخواهیم اوامر امتحانی مانند مورد ابراهیم را امری عادی و مکرّر در شریعت فرض کنیم، چهره مطلوبی از دین باقی نمی‌ماند؛ یعنی شرایط موجود در داستان ابراهیم برای زمان ما امکان تحقق ندارد و نمی‌توان روش عملی ابراهیم را به دیگر اوامر الهی سرایت داد. از این‌رو، باید اوامر امتحانی الهی را اسلوب‌بندی کرد و آنها را محدود به ضوابط خاصی فرض کرد. نویسنده به سه شرط اصلی محدودیت در تعداد، خاص‌بودن حکم و موضوع و وجوب علم بندگان به صدور حکم امتحانی اشاره می‌کند تا راه تعقل را در سنجش حکم شرعی نسبت به عموم اوامر دینی باز بگذارد.