آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تئودور نُلدِکه یا تئودور نولدِکه (به آلمانی: Theodor Nöldeke) ‏(زادهٔ ۲ مارس ۱۸۳۶ – درگذشتهٔ ۲۵ دسامبر ۱۹۳۰) یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان آلمانی و از مترجمان قرآن به زبان آلمانی است. زندگی: نولدکه در سال ۱۸۳۶ میلادی در شهر هامبورگ به دنیا آمد. دوران تحصیلی خود را در آلمان گذراند و بویژه تحصیلات عالی را در دانشگاه‌های گوتینگن و برلین طی کرد و نیز برای تحصیل به وین پایتخت اتریش و لیدن در جنوب هلند رفت. تئودور نولدکه، در زبانهای سامی (عربی، سریانی، عبری و آرامی...) تخصص پیدا کرد و با زبان فارسی نیز به خوبی آشنا شد. در سال ۱۸۶۱ یعنی در ۲۵ سالگی به مقام استادی در دانشگاه گوتینگن در رشته زبانهای سامی و تاریخ اسلام نایل آمد. در سال ۱۸۷۲ به دانشگاه استراسبورگ راه یافت و در آنجا به سمت استادی مشغول به کار شد. وی نزدیک به ۹۵ سال زندگی کرد و در سال ۱۹۳۰ درگذشت. نولدکه در میان خاورشناسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از او با احترام یاد می‌کنند و آثارش را ارج می‌نهند. او از خاورشناسان پژوهنده و برجسته به شمار می‌آید که بسیاری از خاورشناسان روزگار خویش و مستشرقان پس از خود را تحت تأثیر قرار داده است. آثار: مهمترین آثاری که از تئودور نولدکه به جای مانده به قرار زیر است: 1- تاریخ قرآن: این کتاب در اروپا از شهرت فراوانی برخوردار شد و مورد توجه خاورشناسان قرار گرفت. او اولین کسی است که این نوع شیوه پژوهش دربارهٔ آیات و سور قرآن بکار می‌برد. نولدکه به خاطر همین کتاب به دریافت جایزه‌ای از سوی آکادمی فرانسه نایل آمد. کتاب مزبور در میان ایرانیان کاملاً شناخته شده نیست زیرا ترجمه‌ای به فارسی از آن صورت نگرفته است. کتاب «تاریخ قرآن ، مشتمل بر مباحث وحی‌شناسی، جمع و تدوین قرآن و تاریخ نزول آیات و سور قرآن است. از دیدگاه نولدکه، ماهیت نبوت متکی بر چهار اصل: ارتباط با اندیشه پیامبران قبلی، تبعیت از غریزه احساسی، به‌کارگیری قوه خیال در دریافت وحی و ایجاد تحول اجتماعی است. این نوع نگاه به ماهیت نبوت، که با نظریه تجربه دینی درباب وحی در ارتباط است، علاوه بر خروج از روح تعالیم ادیان الهی، با اندیشه دینی اسلامی در تضاد می‌باشد که در هر یک از این اصول، با اشکالاتی مواجه است. 2- زندگانی محمد(ص): این کتاب هر چند به نحو ایجاز و اختصار نوشته شده ولی نولدکه هرچند با اعتماد به مآخذ تاریخی مورد استفاده، آن را به نگارش درآورده است. در عین حال جای نقد و نکته‌گیری در آن فراوان است. 3- تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان: این کتاب بخشی از تاریخ ابوجعفرطبری شمرده می‌شود که پروفسور نولدکه آن را به آلمانی ترجمه کرده و با تعلیقات مفصل به چاپ رسانده است. کتاب به وسیله دکتر عباس زریاب خویی به فارسی برگردانده شده و از سوی انجمن آثار ملی به چاپ رسیده است. 4- حماسه ملی ایران: این کتاب را نولدکه دربارهٔ شاهنامه فردوسی نوشته و بزرگ علوی آن را به فارسی برگردانده است. سعید نفیسی در خلال مقدمه‌ای که بر آن نگاشته، خرده‌گیری‌هایی از کتاب مزبور نموده است. 5- اساس زبانشناسی ایران. این کتاب در دو مجلد در اشتراسبورگ به چاپ رسیده است. نولدکه کتابی دربارهٔ « نحو عربی » و پژوهشهایی دربارهٔ « اشعار شاعران قدیم عرب » و آثار دیگری نیز از خود به جای نهاده است.

پیوند مردان ایرانی با زنان نیرانی یکی از رایج ‏ترین نوع ازدواج‏ ها در شاهنامه است که به‏ ویژه در بخش پهلوانی بسامد بسیار بالایی دارد. در شاهنامه، پادشاهان و یلان برجسته ایرانی با زنانی غیر ایرانی و عموماً تورانی ازدواج می‏ کنند. از این ازدواج‏ ها با عنوان ازدواج برون‏ همسری، یا ازدواج برون‏ قبیله ‏ای یاد می‏ شود. در نمادشناسی باستانیِ شاهنامه، ایران سرزمین مقدّس و اهورایی، و توران، سرزمین آلودگی‏ها و نیروهای اهریمنی، است. از سوی دیگر، در باورشناسی باستانی، زنان کانون‏ های آمیختگی و وابستگی به زمین هستند و در مقابل، مردان، موجوداتی اهورایی، آسمانی و فارغ از آلودگی‏های زمینی به شمار می ‏آیند. اسطوره‏ های کهن ایران، بنابر سابقه طولانی تسلّط فرهنگ پدرسالاری، دارای ژرف‏ ساختی مرد کانون هستند؛ از این رو، در روند دگرگونی اسطوره‏ ها به حماسه ملّی، مفاهیم و برداشت‏ های زن‏ ستیزانه را نیز به حماسه افزوده ‏اند. در این پژوهش علاوه بر بررسی ژرف‏ ساخت اسطوره ‏ای این پیوندها، مؤلّفه‏ های پدرسالاری در آنها باز کاوی شده است.

رستم یکی از پرآوازه ترین پهلوانان شاهنامه است. در شاهنامه، پدر او دستان، پدربزرگ او، سام و جد او نریمان است و اصل و نسب او از سوی مادر به ضحاک فرزند مرداس می رسد. با این اوصاف، روشن می شود که اسطوره رستم در شاهنامه به کلی دگرگون شده است؛ به این ترتیب که نه دستان پدر اوست و نه سام و نریمان، پدربزرگ و جد او هستند. از سوی دیگر، در اصل و نسب مادری او نیز، خلاف آنچه در شاهنامه آمده است، ضحاک پسر مرداس نیست. بنابراین در واقع، شکل کهن تر اسطوره رستم این گونه بوده است که دستان، صفت رستم، نریمان، صفت گرشاسپ، مرداس، صفت ضحاک و سام، نام خاندانی بوده است که گرشاسپ از آن برخاسته است و بنابراین رابطه خویشاوندی که در شاهنامه درباره اصل و نسب رستم بیان شده، در نتیجه دگرگونی و جا به جایی اسطوره شکل گرفته است و واقعیت ندارد.

قرائت قرآن یکی از مباحث مهم در حوزه تفسیر و تاریخ قرآن است که محققان بسیاری درباره آن به بحث و تحقیق پرداختهاند. نولدکه در کتاب «تاریخ قرآن» خود توجّه زیادی به این بحث نموده و یک بخش از کتاب خود را به قرائات اختصاص داده است. وی در تحقیقاتش شبهات و نظریه‌های خود را درباره نص قرآن، قرائات و رسمالخط، مانند نسبت دادن تمام قرائات به پیامبر، ارتباط حقیقی بین قرآن و قرائات، نبود نص واحد معتبر برای قرآن، اعتبار حدیث سبعة احرف، اتّهام پذیرش وجود اشکالهای لفظی در قرآن از سوی پیامبر ، وجود خطا و اشتباه در نص عثمانی و نقصان متن قرآن در زمان حیات پیامبر را مطرح کردهاست. او سعی دارد وثاقت نص قرآن را خدشهدار و الفاظ و متن قرآن را مضطرب و دارای لغزش و اشتباه جلوه دهد. با اینکه اثبات وثاقت نص قرآن از حیاتیترین موضوعات دینی است و شبهات نولدکه در این موضوع پایه اصلی شبهات دیگر مستشرقان قرار گرفته است، پاسخ به شبهات وی به یقین اولویت دارد. در این نوشتار برخی عقائد و نظریه‌های نولدکه مورد بررسی و نقد و تحلیل قرار گرفته است.

این مقاله نخست به شرح علل و تاریخچه تدوین کتاب تاریخ قرآن (به قلم تئودور نلدکه در 1860 میلادی) می پردازد و سپس سیر تکمیل و بازنگاری آن به دست سه تن از قرآن پژوهان غربی (شوالی، برگشترسر، و پرتسل) را همراه با مروری بر محتوای سه جلد کتاب به دست می دهد. در قسمت دوم، مولف ضمن معرفی ترجمه تازه انتشار یافته این اثر در زبان عربی به قلم جرج تامر (برلین و بیروت، 2004)، به نقد و بررسی بخش هایی از این ترجمه و بیان اشکالات زبانی موجود در آن می پردازند.

ترجمه ماشینی: این جلد این تصور را که متن مقدس اسلام عاری از خطا است و قابل ارزیابی انتقادی نیست را رد می کند. مطالعه قرآن باید توسعه یابد و به بلوغ برسد. البته دانشمندان اسلام با اشتباهات و تناقضات فراوان کتاب آشنا هستند، اما این ایرادات ذاتی به ندرت برای عموم مردم آشکار شده است. «منشأ قرآن» تلاشی برای رفع این نقص با گردآوری مقالات انتقادی کلاسیک است که موضوعات کلیدی پیرامون کتاب مقدس اسلام را مطرح می‌کند. این گلچین مهم که به چهار بخش تقسیم شده است، با اولین مطالعه واقعاً علمی قرآن تئودور نولدکه آغاز می شود. بخش دوم بر دشواری ایجاد یک متن قرآنی قابل اعتماد متمرکز است، در حالی که بخش سوم به بررسی منابع یهودی، مسیحی و زرتشتی «وحی» [حضرت] محمد می‌پردازد. بخش چهارم بررسی تفاسیر بحث برانگیز محقق معاصر جان وانسبرو است که اعتبار تاریخی منابع اولیه اسلامی را زیر سوال می برد. این مجموعه فوق‌العاده که شامل انتخاب‌های دیگری از لئون کاتانی، آرتور جفری، دیوید مارگولیوت، اندرو ریپین، سی سی توری و غیره است، برای محققان و همه علاقه‌مندان به زیربنای متنی یکی از سریع‌ترین ادیان در حال رشد در جهان ضروری خواهد بود.

وحی به منزله «پیام الهی به پیامبران جهت هدایت مردم» ‌پایه و قوام شرایع الهی و ارزنده ترین گوهر آسمانی بر دامن زمینیان است و با سرشت و سرنوشت آدمی پیوندی ناگسستنی دارد. در سده های اخیر با گسترش موج اسلام پژوهی در غرب، فرضیه اقتباس برخی از محتویات قرآن از متون دینی و ادبی گذشته نیز یکی از زمینه های فعالیت خاورشناسان قرار گرفت. تبیین این مساله، لازم و ضروری است تا حقانیت دین اسلام و وحی قرآنی و برتری آن بر تمام ادیان الهی اثبات شود. رساله پیش رو که تازه ترین پژوهش در این زمینه به شمار می رود و با بهره جستن از شیوه توصیفی و تحلیلی و با رویکرد انتقادی همراه با گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات سامان یافته و به مهم‌ترین ادعاهای خاورشناسان به ویژه تئودورنولدکه (1930-1836م) در مورد وام گیری قرآن از ادیان و فرهنگ های گذشته همچون یهودیت، مسیحیت، صابئان، حنفاء، مجوس و فرهنگ جاهلی و … به بررسی و نقد ادله خاورشناسان پرداخته است. مهم ترین مبانی وحی پژوهی مستشرقان عبارتند از: معرفت شناختی، انسان شناختی، وجود شناختی، عقل گرایی، تجربه گرایی و … و نیز مهم ترین روش های وحی پژوهی مستشرقان عبارتند از: روش نقد تاریخی که در حوزه ی نقد عهدینی رشد کرده و گستره ی وسیعی از نقدها مانند نقد متنی، نقد شکلی، نقد زبان شناختی، نقد ادبی و … می باشد. به نظر نگارنده مبانی و روش های وحی پژوهی مستشرقان با اندیشه ی دینی اسلامی در تضاد می باشد که هر یک از این اصول، با اشکالات جدی مواجه است. یافته های پژوهش نشان می دهد که محققان غربی و خاورشناسان با تمسک به این اصول و با توجه به مشابهت های موجود در قرآن و منابع قبل از خود مانند تورات و انجیل، فرضیه‌های موجود را درباره مصادر قرآن مطرح کرده اند که هیچ کدام مورد قبول مسلمانان نیست، ادعاهای آن ها حتی بر پایه مبانی خودشان نیز دچار مشکلات روش شناختی است.