آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آن گاه که سخن از مهار نفس به میان می آید ذهن بسیاری از انسان ها به سوی تهذیب نفس و سیر و سلوک عرفانی و دشواری های پیش روی آن می رود و چنین تصور می شود که موضوع کنترل نفس امری است بسیار دشوار و نیازمند استاد و مرشد، و بنابراین، خارج از توان افراد عادی. مقاله به دنبال تبیین مفهوم و اهمیت و سپس راه کار مهار نفس از طریق مهار فکر، قلب و جوارح است. موضوع کنترل نفس با وجود دشوار بودنش، در سه حوزة مزبور دست یافتنی است، گرچه به نظر می رسد در مرتبة عالی آن، بهره مندی از راه نمایی های پیری مرشد اجتناب ناپذیر خواهد بود.

انسان‌ها به دنبال سعادت در دنيا و آخرت هستند و از هلاکت و عذاب اخروي گريزانند. آدمي ناچار است براي هدايت خويش، به آيات و روايات مراجعه کرده و به آموزه‌هاي اخلاقي معصومان عمل کند. يکي از رذيله‌هاي زيان‌بار اخلاقي، عُجب است که موجب هلاکت، فاسد شدن و حبط اعمال مي‌شود. براي رهايي از عجب و آسيب‌هاي خودپسندي، ابتدا بايد عوامل ايجاد آن و زيان‌ها و پيامدهاي آن از روايات استنباط شود؛ زيرا با شناخت علل عجب، مي‌توان از آن عوامل دوري کرد و با آگاهي از زيان‌هاي حاصل از عجب، زمينة تنبّه انسان فراهم آمده، و براي دوري از عجب، تلاش مي‌کند. بر اساس روايات، عواملي مانند بزرگ‌پنداشتنِ اعمال و کوچک‌ شمردن و فراموشي گناهان علل ايجاد عجب هستند. همچنين، طبق روايات پيامدهايي مانند تسلط شيطان بر انسان، دوري از خداوند، ايجاد کينه و دشمني در اطرافيان، تنهايي، وحشت، توقف رشد علمي، جهالت، کاهش اعمال نيک و پوشيده ماندن عيوب، برخي از زيان‌هاي حاصل از عجب هستند.

یکی از ابعاد جهان بینی قرآن، بُعد انسان‌شناسی است که مهمترین و اساسی‌ترین بعد قلمداد می‌گردد. مقولاتی همچون قلب، نفس، روح و عقل در این ساحت می‌گنجند. از این میان معناشناسیِ شناختیِ نفس، تحلیل مفهوم سازی‌های قرآن در مورد نفس است که بر اساس نمابرداری واژگانی و ساختاری آغاز می‌شود. نمابرداری واژگانی در ابعاد استعاره مفهومی، بسامدی و ارتباطی سامان می‌یابد که به کشف مفهوم‌سازی قرآن در هستی‌شناسی نفس کمک می‌کند. کاربردهای قرآنی نفس دو هویت برای نفس به تصویر می‌کشد؛ در یک کاربرد هویت نفس، هویتی انتزاعی و اعتباری است که وجودی عینی و خارجی نداشته بلکه برآمده از ترکیب بدن و فرابدن است و در کاربردی دیگر، نفس حقیقتی عینی و خارجی است که وجودی مستقل داشته و در بعد فرابدنی انسان قرار می‌گیرد. هویت اصلی که در آیات مطرح گردید در قبال کارکردهایی است که نفس به عهده دارد و مراد بیان دو بعدی بودن انسان نیست؛ با بررسی‌هایی که در آیات قرآن با روش معناشناسی شناختی انجام گرفت این نتیجه ظهور و بروز یافته است که برخلاف آنچه که مشهور شده است انسان موجود دو بعدی که فقط در بردارنده بدن و روح یا نفس باشد، نیست بلکه فرابدن انسان وجودی چند بعدی دارد که هر یک دارای کارکردها و فعالیت‌های منحصر به خود هستند. از جمله این ابعاد نفس انسان است که ویژگی‌ها و کارکردهای مخصوص به خود دارد. اگرچه ابعاد مختلف وجودی انسان با یکدیگر ارتباطات وسیعی دارند و به صورت اشتباهی عملکردهای خود را به نمایش می‌گذارند اما از سوی دیگری از لحاظ هستی شناختی از وجودی مستقل برخوردارند و ویژگی‌ها و کارکردهای منحصر به خود را نیز دارند. این دیدگاه این نظریه که تمامی فعالیت‌های معرفت شناختی، عاطفی و ادراکی انسان همه به نفس باز می‌گردند و قوای نفس دانسته می‌شوند را به چالش می‌کشد. نفس به عنوان یک هستی فارق از بعد انسان‌شناسی آن، دارای ویژگی‌های همچون سیالیت، ظرفیت و اختیار است. با استفاده از الگوهای شناختی آرمانی شده به این نتیجه دست یافتیم که نفس مانند خون که در رگ‌های انسان به همه جای بدن سر می‌زند و نقش تغذیه همه اجزای بدن را برعهده دارد، در فرابدن انسان هم چنین نقشی بر عهده دارد.

رسیدن به هدفی که خداوند برای خلقت انسان بیان کرده و شناخت عواملی که آدمی را به آن هدف می‌رساند، از مسائل مهم زندگی هر انسانی است. طبق آیات و روایات، یکی از اهداف ممتاز خلقت انسان عبودیت و بندگی‌ِ خداوند است. بنابراین برای کسب رضایت الهی و رسیدن به حقیقت عبودیت می‌بایست شاخصه‌های عبودیت شناخته‌ شود. با مراجعه به صحیفه سجادیه و استخراج مشتقات واژه عبد و تحلیل فقراتی از دعاهای امام ‌سجاد علیه السلام فهمیده می‌شود که بندگان حقیقی خداوند دارای شاخصه‌ها و ویژگی‌های برجسته‌ای هستند. طبق فرازهایی از صحیفه سجادیه، بنده واقعی خداوند با شیطان و هوای نفسش مخالفت می‌ورزد و در مقابل معبودش احساس نیاز می‌کند، ولی در مقابل غیر خداوند حس بی‌نیازی دارد. عبد حقیقی هرگز در مقابل معبودش تکبر نمی‌ورزد و عمرش را در انجام اوامر و ترک نواهی مولایش صرف می‌کند و در صورت انجام گناه بلافاصله توبه و استغفار کرده و بر انجام معصیت اصرار نمی‌ورزد و همیشه به بخشش معبودش امیدوار است و در امتحانات الهی نیکوترین عمل را انجام می‌دهد.

وساطت در ازدواج، مسئولیتی خطیر و مؤثر در سرنوشت شکل‌گیری خانواده‌های نوپاست. تبیین و بررسی شاخصه‌های شخصیتی افراد شایسته وساطت جهت تشخیص واسطه‌گران خوب و تمیز آنها از مدعیان دروغین در راستای تسهیل و تحکیم بنیان خانواده، رسالتی ضروری است که این پژوهش در سایه ارائۀ مجموعه‌ای از ملاکات دنبال می‌کند. این ویژگی‌ها که به روش توصیفی ـ تحلیلی و از داده‌های کتابخانه‌ای استخراج شده است، در سه سطح صفات روانی ـ اخلاقی، صلاحیت‌های علمی ـ آموزشی، و مهارت‌های تجربی‌ دسته‌بندی شده است. با استفاده از آیات و روایات می‌توان داشتن خصوصیاتی چون سلامت عقلی، حُسن نیّت، صداقت، امانتداری، صبر و مسئولیت‌‌پذیری، خیرخواهی، خوشرویی، خوشگویی و منزلت اجتماعی در بخش صفات اخلاقی واسطه‌گران و آگاهی از موازین فقهیِ موردنیاز و دانش‌های روان‌شناسیِ مرتبط، به همراه اطلاع بر برخی روش‌های مشاوره‌ای، در حوزه صلاحیت‌های علمی ـ آموزشی وساطت، و بهره‌مندی از مهارت‌ها و تجربیات عملی را از جمله مباحث مطروحه در شخصیت شناسی واسطه‌های امر ازدواج برشمرد.

از جمله مباحث مرتبط با پدیده فهم متن و بیان و تفسیر، اخلاق مربوط به آن است. در اخلاق فهم و تفسیر متن پرسش هایی چند مطرح است. برخی از این پرسش ها عبارت است از: آیا انسان در قبال متنی که به دنبال فهم آن است مسوولیتی دارد؟ آیا برای فهم و تفسیر متن، معیارهایی وجود دارد که ما را ازگام گذاردن در بیراهه مبرا دارد؟ و آیا هرکس برای فهم متن آزاد است و آنچه برداشت می کند را می تواند به متن مورد نظر و صاحب آن متن نسبت دهد؟ این بحث آنگاه که به متون مقدس، و در بین مسلمانان به قرآن کریم ارتباط پیدا می کند از اهمیت و حساسیت مضاعفی برخوردار می شود. در این نوشتار سعی برآن بوده است تا با تکیه بر متون اسلامی مسوولیت اخلاقی مخاطبان متون روشن شود و حدود فهم معنا و تفسیر آن با توجه با معیارهای اخلاقی به ویژه در ارتباط با قرآن کریم به بحث گذاشته شود.

این مقاله به بررسی دیدگاه امامیۀ نخستین در مدرسۀ کوفه دربارۀ موضوع بنیادین ارادۀ الهی می‌پردازد. هدف این پژوهش، پیدا کردن سرنخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی برای رسیدن به پارادایم مستقل کلام امامیه - از طریق پیدا کردن تمایز دیدگاه آنان نسبت به دیدگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های معاصرشان - با روش تاریخ کلامی است. از منظر امامیۀ نخستین، اراده صفت فعل است و وجودی مستقل از ذات و فعل الهی دارد. همچنین تغایر و تفاوت میان اراده تشریعی و تکوینی خداوند ذاتاً ممکن است. ارادۀ الهی مراحلی دارد و هیچ رویدادی رخ نمی‌دهد، مگر این‌که از مراحل اراده بگذرد. در موضوع بداء، کوفیان به مفهوم حقیقی بداء که تغییر در ارادۀ الهی (یا ابداء الرأی) است، معتقد بودند. به اعتقاد امامیه نخستین، اعمال انسان هرچند مخلوق خداوند نیستند، اما ارادۀ خداوند نیز در فعل انسانی دخیل است. عمدۀ این مباحث در دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بعدی امامیه، متأثر از فضای کلامی معتزله تا اندازه‌ای تحول یافت و سپس‌تر تحت تأثیر فلسفه دست‌خوش تغییر و گاه واژگونی شد.

برخی با تمسک به ظاهر روایت رایت، که در ظاهر به طور عام، هر نوع قیام و برافراشتن هر پرچمی پیش از ظهور حضرت حجت الاسلام را محکوم و پرچمدار آن را طاغوت معرفی می کند به عدم مشروعیت تشکیل حکومت در عصر غیبت و تحریم هر حکومتی پیش از آن، حکم کرده اند. این نوشتار کوشیده است ضمن ارائه تفسیری منطقی از روایت رایت با تکیه بر آیات قرآن و احادیث معتبر و قراین و شواهد دیگر، ادعای یاد شده را نقد کند و بر این نظر تاکید نماید که این روایت اطلاق ندارد و شامل قیام هایی که برای اقامه دین و مبارزه با ستم و بدون انگیزه های نفسانی صورت می گیرند نمی شود. در این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده است.

خدای متعال انسان را موجودی با کرامت آفرید و او نخستین کسی است که پیش از آفرینش انسان، به هنگام آفرینش او و پس از خلق او، وی را تکریم کرده است. او به عنوان خالق یکتا که برترین و افضل مخلوقاتش را آفریده است خواستار عزت و برخورداری از شخصیت انسانی والا برای فرد فرد بندگان خویش است. به همین دلیل به او اجازه نداده است تا نفس خویش را خوار کرده و خود را نزد دیگر مخلوقات خوار نماید. البته برخورداری از شخصیت والای انسانیِ هر کس در گرو رفتارهای اوست. این رساله به دنبال شناسایی عوامل آسیب شخصیت فرد و ارائه راه‌کارهای در امان ماندن از این آسیبها است. در این راستا ضمن تقسیم آسیب‌ها به سه نوع تصوری، ظاهری و حقیقی، عوامل آسیب شخصیت را در سه دست? شناختی، اخلاقی و رفتاری تقسیم بندی کرده و مصادیق هر یک را با اتکاء به آیات و روایات مورد بررسی قرار داده است؛ و در پایان راه‌کارهای مقابله با آسیب شخصیت و در امان ماندن از آن را نیز بر شمرده است.