آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«کنش انسانی» از جمله مسائلی است که همواره مد نظر اندیشمندان بوده است. در این بین فیلسوفان مسلمان تلاش‌های فراوانی در تبیین مسئله کنش انسانی مبذول داشته‌اند. ایشان کنش‌ انسانی را به دو دسته «جوانحی» و «جوارحی» تقسیم می‌کنند و هرچند در تبیین کنش جوانحی با یکدیگر اختلاف نظر دارند، اما در تحلیل کنش جوارحی بالاتفاق کنشگری انسان را از سنخ «فاعل بالقصد» می‌دانند. این تحلیل از کنش جوارحی فیلسوفان را با برخی چالش‌ها مواجه ساخته که یکی از مهم‌ترین آنها این است که نتوانسته‌اند تفسیری سازگار میان مختار بودن انسان و ضرورت علّی‌ـ معلولی ارائه کنند. این نوشتار با ارائه تحلیلی نو از کیفیت شکل‌گیری کنش انسانی، درصدد اثبات این دیدگاه است که کنش انسانی، اعم از جوارحی و جوانحی، از سنخ «فاعل بالتجلی» است. بر این‌ اساس مختار بودن انسان منافاتی با ضرورت علّی‌ـ معلولی ندارد؛ چه آنکه «فاعل بالتجلی» تفسیری سازگار از فاعل مختار و ضرورت علّی‌ـ معلولی است.

جلد اول این مجموعه سه جلدی که حاصل سالها تحقیق نویسنده و مطالعه آثار صدرالمتألهین است شامل مدخل و دو بخش است. در مدخل، درباره صدرالمتألهین و هویت حکمت متعالیه بحث شده است. در بخش اول، مباحث اصالت وجود و فروع آن، تشکیک در وجود و فروع آن و وجود رابط معلول و فروع آن را در برمی‌گیرد. در بخش دوم نیز درباره حرکت و لوازم آن و حرکت جوهری و فروع آن بحث می‌شود. در این بخش توضیح داده شده که پایه‏ای‏ترین مسائلی که حکمت متعالیه بر آنها مبتنی است، عبارت‏اند از: اصالت وجود، تشکیک در وجود، وجود رابط معلول و حرکت جوهری اشتدادی و غیراشتدادی. پس در حقیقت، در این اثر پایه‏های حکمت متعالیه تصویر و بررسی شده‌اند.

این کتاب که با هدف تعمیق اندیشه‌های توحیدی، درک بهتر معارف بلند دینی و معرفی سنت تفکر اسلامی نگاشته شده است، جلد سوم مجموعه درآمدی به نظام حکمت صدرائی است. جلد نخست شامل مباحث هستی‌شناسی و جهان‌شناسی بود، نویسنده در جلد دوم به مباحث معرفت‌شناسی و خداشناسی پرداخت و این کتاب نیز درباره علم‌النفس یا انسان‌شناسی حکمت متعالیه است. علم‌النفس آخرین بخش از بخشهای پنج‌گانه مطرح در این مجموعه است که مشکل‌ترین بخش حکمت متعالیه به شمار می‌رود. ویژگی مهم علم النفس این است که در آن علاوه بر قوانین فلسفی، با تجربه درونی نیز سروکار داریم. پیداست برای آنکه هر فیلسوفی این تجربه‌ها را با قوانین فلسفی پذیرفته خویش وفق دهد، لازم است که آنها را در چارچوب این قوانین تبیین کند، وگرنه صحت این قوانین در کانون تردید قرار می‌گیرد. این امر ایجاب می‌کند که ضعفهای آنها یافته و برطرف شوند و این رویکردی است که صدرالمتألهین در قبال فلاسفه پیشین به ویژه ابن‌سینا دارد.

ملاصدرا از حکمای بزرگ ایران در قرن 11 ه . ق است. وی علوم نقلی را نزد شیخ بهایی و علوم عقلی را نزد میرداماد و میرفندرسکی فرا گرفت و در علوم عقلی، مخصوصا در حکمت الهی، به مقامات عالی نایل شد. مهم‌ترین اثر او در فلسفه، کتاب معروف به اسفار است. فلسفه‌ی ملاصدرا، که خود از آن به عنوان "حکمت متعالیه" نام می‌برد، تلفیقی است از عقاید مکتب مشاء و اشراق، و مسلک کشف و شهود. اصالت فلسفه‌ی او در این است که از تلفیق این عقاید، مکتبی خاص به وجود آورده است که جریان فلسفه را در ایران پس از او سخت تحت تاثیر قرار داده و تقریبا منحصر به او کرده است. کتاب حاضر جلد دوم از مجموعه‌ی "درآمدی به نظام حکمت صدرایی" و شامل دو بخش معرفت‌شناسی (هستی‌شناسی ادراک) و خداشناسی است. برخی مطالب بررسی شده در این مجلد عبارت‌اند از: علم حضوری؛ علم حصولی؛ وجود ذهنی؛ اثبات ذات (اثبات وجود خداوند)؛ توحید؛ علم خداوند به اشیاء به ترتیب در علم مع‌الفعل، علم پیشین مغایر و علم پیشین ذاتی.

"این اثر می کوشد براهین اثبات وجود خدا را به روشی نسبتا جدید مورد بررسی قرار دهد. این روش تحت تأثير هندسه اقلیدسی مزایایی دارد که به دقت برهان های فلسفی کمک می نماید. از مزایای این روش می توان به این موارد اشاره نمود: 1.. همه مقدماتی که استنتاج های درون برهان بر آنها استوارند مشخص می شوند. ۲. همه اصطلاحاتی که در یک برهان مورد استفاده قرار می گیرند، در صورتی که قبلا تعریف نشده باشند، پیش از برهان تعریف می شود. ٣. همه استنتاج‌هایی که باید ترتیب داده شود تا از مقامات و تعاریف مذکور به نتیجه مطلوب نائل شود به صراحت ذکر می شود. 4- استنتاج ها تا جایی که مقدور است بسیط‌ترین استنتاج های ممکن است. 5- همانند روش قیاسی، هر گزاره‌ای غیر از اصول، با استنتاج‌های منطقی، از اصول استنتاج می شود و ... اصولی که در این اثر معرفی و بررسی شده اند تا ابتدای این براهین را ایضاح نمایند، عبارتند از: اصل امتناع تناقض، اصل علیت، اصل وجود و واقعیت و اصل وجود ممكن بالذات. نویسنده این اثر ضمن بیان خصایص این روش در بررسی مسائل فلسفی می کوشد در یک مدخل و پنج فصل به بررسی براهین اثبات وجود خدا بپردازد. مدخل این اثر به بررسی دو پرسش می پردازد: ۱. آیا مبحث مربوط به اثبات وجود خدا و صفات و افعال او مبحثی فلسفی است که فیلسوف به اقتضای وظیفه فلسفی‌اش به آن می پردازد یا مبحثی غیر فلسفی است که فیلسوفان متدین به موجب ایمانشان آن را در فلسفه مطرح کرده اند؟ ۲. آیا خدایی که فیلسوفان اثبات یا رد می کنند همان خدایی است که دین مطرح می کند و ایمان به او را خواستار است؛ به عبارت دیگر آیا خدای فلسفه همان خدای دین است؟ نویسنده می کوشد برای پاسخ گفتن به این پرسش ها دلالت واژه خدا در میان فلاسفه را دریابد. نویسنده طی بحثی مفصل در مورد تلقی های فلاسفه از خدا تحت عناوینی چون واجب بالذات، شیء غيرمعلول، علت نخستین، موجود مستقل، فاعل مطلق، موجود بی‌نهایت و نیز ترسیم دیدگاه قرآنی در این باب به این نکته منتقل می شود که اولا: خدای فلسفه موجودی غیر مخلوق است و ثانيا: از دیدگاه قرآن، موجود غیرمخلوق فقط الله است و از این مقدمات این نتیجه حاصل می شود که از دیدگاه قرآنی خدای فلسفه همان الله است. "