آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش، تعیین نسبت میان دین و تجدد است. از این نسبت، نظریه های موجود اصلاحات در میان اندیشمندان جامعه رقم می خورد. افزون بر این اساس سه نظریه مطرح در جامعه کنونی ایران، یعنی تجدد گرایی، تجدد گرایی اسلامی، تمدن گرایی اسلامی درباره اصلاحات جامعه دینی در این رساله مورد نقد و بررسی قرا می گیرد. برای بررسی دقیق این سه نظریه، در ابتدا اصول، اهداف، و ویژگیهای تجدد، بررسی، سپس قلمرو شریعت در دنیای مسیحیت و اسلام تبیین می گردد.

تبیین اعتقادات در متون اسلامی، از اصول ویژه ای پیروی می کند و بر روش های متعددی استوار است. یکی از روش های نسبتاً پربسامد در لسان قرآن و روایات، روش به کارگیری پرسش و پاسخ است. این روش، به دلیل اینکه ذهن مخاطب را به تحرک وا می دارد و او را درگیر با مسئله می کند، دارای اثربخشی فوق العاده ای نیز می باشد. بهره گیری از پرسش و پاسخ خود دارای شیوه های متعددی است، از جمله: پاسخ دادن به پرسش های صریح مخاطب، پاسخ دادن به پرسش های مقدّر مخاطب، ایجاد پرسش در مخاطب، طرح پرسش های انکاری و تغییر و جهت دهی پرسش مخاطب.

افلاطون در مهمانی، هفت خطابه درباره اروس یا عشق نوشته است. دیدگاه خود او را صرفاً با یکی از این خطابه ها و معمولاً با خطابه سقراط یکی دانسته اند که نتیجه، همواره تفسیر یک جانبه عشق بوده است. امّا این پژوهش می کوشد تا روح محاوره را در پیوستگی خطابه هایش بجوید و ماهیّت فلسفه عشق افلاطون را در آن معلوم سازد. از این رو، هدف، گشودن افقی نو به کلّ محاوره با روش بررسی پیوسته خطابه هاست. فایدروس، پائوسانیاس و اریکسیماخوس، عشق را به خوب و بد تقسیم می کنند. آریستوفانس آن را جست وجوی نیمه گمشده هر انسان می داند و آگاثون آن را زیباترین خدا می نامد. امّا سقراط، عشق را عشق به چیزی می داند که هنوز به دست نیامده است. بنابراین، چون اروس، عشق به زیبایی است؛ پس اروس نمی تواند زیبا باشد و دوکسا یا گمان آگاثون باطل می شود. همچنین از آنجا که امور خوب، زیبا نیز هستند؛ متعلّق عشق نمی تواند بدی باشد، بلکه عشق، «اشتیاق به داشتن همیشگی خوبی » است. از اینجاست که هم «تقسیم عشق به خوب و بد» و هم «تلقّی آریستوفانی از عشق»، هر دو رنگ دوکسا به خود می گیرند. بدین ترتیب، این خود افلاطون است که از ما می خواهد پنج خطابه نخست را در محدوده «دوکسا» بنگریم و آن ها را در تقابل با دو خطابه آخر که در ساحت «حقیقت» گام برمی دارند، در نظر بگیریم. در خطابه سقراط، «حقیقت معقول عشق» در بستر اسطوره ای روایت می شود که در نهایت، اروس را فیلسوف می خواند. به مدد همین عشق و تکاپویش در طلب دانش می توان از زیبایی محسوس به زیبایی معقول سیر کرد و سرانجام به دیدار «ایده زیبایی »نایل شد. در خطابه آلکیبیادس، «حقیقت محسوس عشق» در شخص «سقراط » آشکار می شود و اروس در قالب محسوس وی تجسّم می یابد تا بدین ترتیب، ماهیّت فلسفه عشق روشن گردد. عشق همان فلسفه است که آدمی را از بند دوکسا می رهاند و به ساحت حقیقت راهنمایی می کند. فیلسوفی که در سیر صعودی به دیدار ایده نایل آید، «منحصر به فرد» می شود و این شایستگی را می یابد که در تمامیّتش، متعلّق عشق قرار گیرد.

این تحقیق با استناد به آموزه‌های حدیثی، به تبیین جایگاه «ولایت امام» در «دین» می‌پردازد و مبنای دین‌شناسی کامل‌تری را پایه‌ریزی می‌کند که می‌تواند تلقی رایج از دین را ارتقا بخشد. دین در تعاریف متداول، به «شریعت» معنا می‌شود که در کامل‌ترین وجه، شامل سه حوزه «اخلاق، اعتقادات، احکام» است، اما مبتنی بر معارف وحی، عنصر اصلی و محوری دین به نحو ثبوتی، «ولایت» است که از «ولایت خداوند متعال» آغاز شده و از طریق «ولایت ائمه اطهار:» بر دیگر مخلوقات جریان پیدا می‌کند. «ولایت الهی»، جریان هدایت و سرپرستی انسان است که از مسیر انتخاب ارادی انسان (تولی) موجب رشد او می‌شود. در مقابل، جریان ولایت طاغوت قرار دارد که جریان ضلالت انسان است. هر دو جریان ولایت حق و ولایت باطل، ذیل «الوهیت» خداوند متعال است، ازاین‌رو الوهیت خداوند را می‌توان مصدر و خاستگاه دین به‌حساب آورد، اما حقیقت دین، از «ولایت الهی» شروع می‌شود و در مرتبه بعد، به «شریعت» می‌رسد. براین مبنا، «شریعت»، مناسک تولی و جریان «ولایت» است. در این تحقیق با روش استنادی به نصوص روایی پیرامون ولایت امام و دستهبندی آنها این فرضیه اثبات می‌شود که دین را می‌بایست بر محور «ولایت» تعریف نمود و نه «الوهیت» و «شریعت».

دیدگاه نفی صفات، یکی از نظریات در بحث وجودشناسی صفات الهی است. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی، این نظریّه را در مدرسه کلامی اصفهان بررسی می‌کند. متکلمان مد نظر در این مدرسه عبارتند از: فیاض لاهیجی، ملا رجبعلی تبریزی، قاضی سعید قمّی، محمد باقر مجلسی و ملا صالح مازندرانی. نظریه نفی صفات در مدارس کلامی قبل نیز مطرح شده بود اما در این مدرسه، به خصوص توسط ملا رجبعلی تبریزی و قاضی سعید قمّی با صراحت بیشتری مطرح، و با استدلال های متعدد از آن دفاع شد. برخی متفکران این مدرسه در قالب نظریه نیابت، و نظریه اعتباریت، که بیان های دیگری از نظریه نفی صفات است، این نظریه را مطرح کردند. مهم ترین استدلال های نظریه نفی صفات در مدرسه کلامی اصفهان عبارت است از: تنافی اثبات صفت با آموزه توحید ذاتی به معنای نفی تعدّد و نفی ترکیب و نفی تشبیه؛ تلازم اثبات صفت با اثبات نقص و محدودیت و مخلوقیّت؛ عدم امکان توصیف ذات؛ روایات نفی صفت.

بحث حجیت یا عدم حجیت خبر واحد از مباحث روشی و تاثیر گذار در علم کلام است. در علم اصول فقه از این مسئله با عنوان «حجیّت خبر واحد» بحث می‌شود.( برای نمونه نگاه کنید به مظفر،۱۴05ق، ج2: صص62- 65؛ شیخ انصاری ، ۱۴۲۸ق، ج۱: 108). با توجه به ادله‌ای که در علم اصول فقه بر اعتبار آن اقامه شده، نگرش رایج دانشمندان علم اصول آن است که خبر واحد فقط در حوزه فقه معتبر است؛ اما حجیَّت آن در اثبات عقاید محل اختلاف است. قول مشهور عالمان امامی مذهب عدم حجیت خبر واحد در عقاید است. اهل سنت در حجیت خبر واحد اعتقادی دچار اختلاف هستند ؛ گرچه به حجیت آن به دلیل مفید علم بودن خبر واحد و عدم تفکیک میان اخبار آحاد فقهی و غیر فقهی از سوی صحابه و سلف، تمایل بیشتری دارند. به اعتقاد فخررازی، خبر واحد تنها در حوزة فقه معتبر است. وی در اساس التقدیس به معصوم نبودن راویان، طعن صحابه نسبت به هم، وجود جعل در اخبار، روش های نادرست راویان در رد و اثبات روایات، عدم کتابت احادیث را علل عدم حجیت خبر واحد اعتقادی شمرده است. به نظر می‌رسد ادله اقامه شده از جانب ایشان، وافی به مقصود نیست. اهمیت مقاله حاضر به جهت شخصیت فخررازی که از عالمان برجسته و تأثیرگذار اشعری است. از بررسی مقالات گوناگون در مسأله خبر واحد اعتقادی مقاله‌ای تفصیلی که دیدگاه فخررازی را بررسی و نقد کرده باشد،یافت نشد.