آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت‏شناسى همواره یکى از مهمترین مباحث فلسفى به شمار رفته است. توجه فیلسوفان از آغاز تدوین فلسفه تاکنون به معرفت‏شناسى متفاوت بوده است، در این میان افلاطون یکى از برجسته‏ترین شخصیتهایى است که معرفت‏شناسى دغدغه اصلى و اساسى او بوده است. و اندیشه‏هاى بدیع و ژرفى را از طریق روش «دیالکتیک‏» پیرامون چیستى معرفت و ویژگیها و واقع نمایى آن ارائه نموده. اما با توجه به این که افلاطون مباحث گوناگونى را در معرفت‏شناسى مطرح نموده ابتدا باید عناصر و سازه‏هاى مختلف تفکر افلاطونى را در هر یک از مباحث فلسفى به دست آورد و سپس، با ترکیب آنها ساختمان فکرى او را در آن خصوص نشان داد. براساس این روش، سازه‏هاى معرفت‏شناسى افلاطون به ترتیب عبارتند از: 1- ادراک حسى و نقد آن 2- عقیده و پندار 3- ریاضیات 4- شناخت ایده‏ها و نیز آثار آنها و بیان روابط آنها با یکدیگر و با اشیاء محسوس 5- یادآورى 6- دیالکتیک. در این مقاله پیوند منطقى بین این مراحل در گذر از هر مرحله به مرحله بعدى آشکار گردیده است

فیلسوفان مسلمان با اعتقاد به هماهنگی آموزه‌های فلسفی خود با آموزه‌های وحیانی و در تقابل با کسانی که این دو نوع آموزه را از اساس متفاوت و بلکه متضاد می‌دانند، در تأیید دیدگاه‌های فلسفی خود گاه به آیاتی از قرآن کریم یا روایات پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) استشهاد کرده‌اند. این نوع استشهادها را در آثار و منابع فلسفی از فارابی تا حکیم سبزواری و فیلسوفان معاصر می‌توان مشاهده کرد. با این تفاوت که در آثار برخی آنان (مانند فارابی و ابن‌سینا) تعداد این استشهادها اندک و در آثار برخی دیگر (مانند سهروردی و ملاصدرا) به فراوانی وجود دارد. بررسی این استشهادها می‌تواند از یک‌سو ما را با ‌ تفسیر قرآن کریم به روش فلسفی آشنا سازد و از این طریق نگاه تفسیری ما را تعمیق بخشد و از سوی دیگر با نشان دادن قوت و ضعف این استشهادها میزان موفقیت تلاش فیلسوفان مسلمان را در جهت تقریب آموزه‌های فلسفی و دینی آشکار سازد.

تعریف به ذاتیات طیف وسیعی از تعریفات منطقی را شامل می‌شود. ذاتیات در تعریفات حدّی (اعم از حدّ تام و ناقص) و تعریفات رسمی (اعم از رسم تام و بعضی از رسم‌های ناقص) و بعضی دیگر از اقسام تعریف که در این مقاله به آن‌ها اشاره خواهد شد، حضور دارند. کارایی تعریف به ذاتیات به پذیرش پیش‌فرض‌هایی بستگی دارد که یا از دانش فلسفه وام گرفته شده‌اند و یا باید در آن دانش اثبات شوند. در این مقاله پس از بیان انواع تعریف در دانش منطق، این پیش‌فرض‌ها بررسی شده‌اند و با نقد آن‌ها، کارایی تعریف به ذاتیات نقد شده است.

عنوان تركيبي «واجب الوجود بالذات» مهمترين عنوانيست كه فيلسوفان مسلمان از فارابي تا عصر حاضر در خداشناسي فلسفي بكار گرفته‌اند و با محوريت آن از وجود، صفات و فعل خدا سخن گفته‌اند. در اين مقاله تلاش شده است با نگاهي به منابع فلسفي و كلامي، نكات مهم و مطرح شده دربارة اين عنوان تركيبي تحليل و بررسي شود تا ضمن آشنايي با لغزشهايي از قبيل «خلط مفهوم و مصداق» و «خلط معقول دوم فلسفي با معقول اول» كه بدين واسطه رخ داده است، بمعناي دقيق و قابل دفاع اين عنوان دست يابيم. در وهلة نخست، بداهت، اشتراك معنوي و معقول دوم بودن دو تكواژة اين عنوان تركيبي ـ‌‌كه عبارتند از «وجود» و «وجوب»‌‌ـ به اثبات رسيده است و اهميت آن را در معناشناسي عنوان واجب الوجود بالذات نشان داده‌ايم و پس از آن، مهمترين تعريفهاي ارائه شده براي عنوان مذكور را تحليل و بررسي كرده‌ايم؛ از اين تعريفها (شش تعريف) دو تعريف نخست و چهارم را نقد كرده و به منشأ لغزشهايي كه در اين تعريفها رخ داده، اشاره كرده‌ايم و ضمن تأييد تعريفهاي دوم، سوم و پنجم، در نهايت در ساحت مفهومي، بپيروي از فارابي، ابن‌سينا و ملاصدرا، تعريف واجب الوجود بالذات به «حقيقتي كه عين وجود است» را بعنوان بهترين تعريف برگزيده‌ايم و به اين ترتيب، از ساحت «مفهوم» به سـاحت «وجـود» عبـور كـرده و تفسيـري بـا رويكـرد وجودشناسانه از آن ارائه كرده‌ايم.

فیلسوفان مسلمان در معنای حرکت در مقوله (جوهر و اعراض) احتمالات و تفسیرهای مختلفی را بیان کرده‌اند. در میان آن‌ها دو تفسیر، از اهمیت بیشتری برخوردار است. بر اساس یک تفسیر که در این مقاله از آن به تلقی سینوی از حرکت در مقوله یاد شده است، حرکت، حالتی از حالات جسم است و نباید آن را به معنای سیال بودن جوهر یا عرض دانست. مطابق این تلقی، حرکت در جوهر که معنایی جز سیال بودن جوهر ندارد، محال است. بر اساس تفسیری دیگر که در این مقاله از آن به تلقی صدرایی تعبیر شده است، حرکت، چه در جوهر و چه در عرض، حاکی از گونه‌ای از وجود است و وجود را به ثابت و سیال تقسیم می‌کند. این تلقی از حرکت، از نظر گروه نخست، از یک نگاه، فاقد ملاک اینهمانی و در نتیجه، ناقض خود است و از نگاهی دیگر، مستلزم جمع بین «اینهمانی» و «این نه آنی» به صورت تناقض‌آمیز است. گروه دوم با کاویدن واقعیت وجودی حرکت، آشکار می‌سازند که می‌توان حرکت در جوهر و عرض را به معنای سیال بودن و نا آرام بودن آن‌ها و حاکی از گونه وجود دان است و ملاک «اینهمانی» و «این نه آنی» را بدون اینکه به تناقض‌گویی بیانجامد از نحوه وجود آن بیرون کشید.