آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شرح فصول نصيريه در علم كلام و معارف است كه اصل آن از خواجه نصير الدين طوسي است كه به فارسي نگاشته و شرح موجود به صورت مزجي و با همان عناوين متن هماهنگ گرديده است. شارح، شرح عربي بر متن تعريب شده نيز دارد كه نام آن تحفة الفحول في شرح الفصول مي باشد. (سيد محمود مرعشي) اين كتاب را مانند تمهيدات قبل از تشرف به مذهب تشيع در كلكنده دكن به سال 953 نوشته است. «اردلان» شارح در مقدمه اشاره به مذهب و كيش خويش كرده و گويد: « ابتدا پيرو سنت و جماعت بودم و مذهب شافعي داشتم و بعد از آن مذهب عدل و طريقه حقه جعفريه را اختيار كردم » در مقدمه شرح عربي مي گويد: « با وجود هجوم غموم و وفود هموم شرحي نوشتم پيشتر بزبان فارسي موافقة لمصنفه و تعميما لفائده، جامع جميع امور مذكوره مشتمل بر بسياري از تحقيقات عقايد حقه كه در كتب متقدمين و متاخرين نيست و حسب المقدور جمع ميان مذاهب مختلفه نموده، اختلاف و شقاق به وفاق و اتفاق قرار يافت الا نادرا» شارح هر دو شرح فارسي و عربي را در يك زمان به سال 953 در دكن هند تاليف كرده است. «مدرس رضوي» آغاز كتاب: بهترين شكوفه اشجار بوستان كلام حمد و سپاس بي قياس خداوند يست قدير قادر و عليم علام ذو الجلال و الإكرام ... أما بعد چنين گويد ... انجام كتاب: يسهل عليه إماطة مادون الحق عن مطمح النظر و التوجه جانب شطر الحق فيتم الزهد ازاله و العمل. [فهرست آستان قدس 1/153؛ مرعشي 29/416؛ الذريعة 13/385 و 26/171؛ احوال و آثار خواجه، مدرس رضوي، ص 443؛ فهرستواره منزوي 6/203 و 9/379]

محمد بن احمد خواجگی شیرازی از عالمان برجسته‌ی علوم عقلی و نقلی در سده دهم و یازدهم هجری است. ایشان، تألیفات متعددی در علم کلام به رشته تحریر درآورده است. وی در علوم مختلف مهارت داشته و در بحث‌های کلامی از آنها بهره گرفته است. استدلال‎های کلامی وی در مباحثی که بهره‎گیری از نقل مستلزم دور است، عقلی محض، و در مباحثی که چنین نیست، عقلی- نقلی است. در تأویل و تبیین آیات و روایات اعتقادی از تفکر عقلی بهره برده است. ایشان در مباحث خود به آرای فلاسفه، متکلمان و عرفا توجه کرده و منصفانه نقد کرده است.

اثری است کلامی که دارای مباحثی همراه با آرای حکما و عرفاست. مولف به اصول دین پرداخته است. وی منابع کلامی شیعه و اهل سنت را دیده و مباحث عرفان و فلسفه را آورده است.

پژوهش حاضر تصحیح نسخه‌ی شرح باب حادی عشر اثر خواجگی شیرازی می‌باشد. تنها دو نسخه از این اثر موجود است که هر دو در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. این رساله حاصل پژوهش و مقابله دو نسخه‌ی مذکور است. کتابت دو نسخه از نظر زمانی اختلاف چندانی ندارند. هم‌چنین به لحاظ صوری و محتوا نیز تفاوت کمی به چشم می‌خورد؛ از این رو شیوه التقاطی در تصحیح به‌کار گرفته شده‌است. بدین معنا که پس از بازخوانی نسخه شماره ۱۷۹ (س) و مقابله نسخه شماره ۱۷۸ (ق) با آن، احتمال راجح در پاورقی، یا هر دو در پاورقی و عبارت صحیح در متن آمده‌است. محمد بن احمد خواجگى شیرازى، از اندیشمندان مسلمان قرن دهم هجرى است که تا اوایل قرن یازدهم در قید حیات بوده است. او افزون بر اینکه بر معارفى چون کلام، تفسیر و ادبیات تسلط داشت شاعرى توانا نیز بود. هم‌چنین در بیان خصائص او گفته‌اند طبعى سلیم داشت و از مکارم اخلاقی و صفات نیکو برخوردار بود. خواجگی در شرایطی که جامعه‌ی اسلامی به شدت نیازمند آن بود که اعتقادات و بنیادهای دینی به شکلی منسجم و استدلالی ارائه شوند، با گزینش امّهات کتابهای کلامی شیعی، چون باب حادی عشر و رساله‌ی فصول به شرح آنها پرداخت و در کنار آنها رسائل کوچک و بزرگ کلامی همچون: نظامیّه، تحقیقات نظامی و اصول خمسه‌ی کبیر را تألیف کرد.